Deze vinylfabriek in het Tsjechische dorpje Lodenice is wereldwijde marktleider

Tegen de tijd dat een vinylplaat van het nieuwe U2-album op een ouderwetse platenspeler belandt, is hij al door vele handen gegleden. De handen van de verkoper, die van de distributeur én de handen van de 59-jarige Eva Bartunková.

Iedere dag is ze te vinden in een loods in Lodenice, een dorp in Midden-Bohemen, een half uur rijden van de Tsjechische hoofdstad Praag. Dit is de thuisbasis van GZ Media, wereldwijd marktleider in de productie van vinyl. Bartunková staat er deze morgen een machine te bedienen die dikke plakken vinyl ter grootte van eierkoeken tot lp's perst. Het vasthouden van een lp wordt nooit meer zoals de allereerste keer, mijmert ze. "Een wonder vond ik dat! Muziek uit zo'n plat ding - hoe was het mogelijk?"

Bartunková is een vrouw op sokken in sandalen. Ze komt uit de tijd van Elvis, lacht ze verlegen, toen half Tsjechoslowakije op clandestiene westerse hitjes stond te heupwiegen. Ze begon op haar 14de als stagiair, controleerde een tijd lang dag in dag uit de geluidskwaliteit en verhuisde toen naar het persen. Van begin tot eind is het een delicaat proces.

Speedmetal

In 2017 mikt GZ Media op een productie van 27 miljoen platen, bijna een verdubbeling ten opzichte van drie jaar geleden. En dat terwijl iedereen kortgeleden nog stond te popelen om de langspeelplaat op de schroothoop van de geschiedenis te gooien. De lp leeft. Tijdens een wandeling door de loods van GZ kom je platen tegen van de Nigeriaanse zanger Fela Kuti en de Amerikaanse rapper Notorious B.I.G., maar ook van Michael Jackson en de speedmetal van Razor.

Het 1.800 inwoners tellende slaapdorp Lodenice wordt volledig door de vinylfabriek gedomineerd. "De communistische machthebbers hadden eind jaren 40 grote plannen voor Lodenice", vertelt directeur Michal Sterba (39). "Het moest een soort entertainmentdorp worden, inclusief filmstudio's."

In 1951 rolde de eerste lp van de persen, een novum waarmee de communisten zonder het door te hebben bijdroegen aan hun eigen ondergang. Dansen op een lp of ondergronds concert van de psychedelische rockband The Plastic People of the Universe gold in Praag als een verzetsdaad. Protesten tegen de arrestatie van de Tsjechische band brachten toneelschrijver Václav Havel in contact met andere mensenrechtenactivisten en leidden zo tot het manifest Charta '77.

Jaren later, toen Havel de eerste president van het vrije Tsjechoslowakije was geworden, liet hij Frank Zappa (op wiens teksten de bandnaam van de Plastic People geïnspireerd is) invliegen en promoveerde hem in een oogwenk tot cultureel adviseur.

Met de lp leek het in die jaren gedaan. Bij GZ Media rolde er alleen nog lokale hoempapa van de persen en wat klassiek voor de Japanse markt. "En de punkrockbandjes uit Engeland niet te vergeten", zegt Sterba. "Dankzij hen hebben we het overleefd." Zdenek Pelc, de toenmalige eigenaar, besloot ondanks de afname van de vraag door te gaan met vinyl. "Hij was geen visionair hoor. Meer iemand met gevoel voor zaken." Maar ook hij kon niet voorzien dat het warme geluid van vinyl een comeback zou gaan maken.

Sterba gaat voor naar een kamertje waar stevige drum-'n-bass klinkt. Hier staat Vojta Roupa met zijn hippe baard aan het embryonale begin van het productieproces. Roupa zet digitale muziek over op een analoge staal- en koperplaat. De groeven kan hij nauwkeurig bekijken door een microscoop; de frequenties werkt hij bij via een mengpaneel. Hij en zijn collega's werken om de beurt 's nachts door. Een dienst duurt acht uur. "Langer niet hoor. Als je deathmetal doet, ga je na een paar uur door de microscoop turen heel rare dingen zien."

Verderop staan drie kerels met latex handschoenen de gloeiend hete schijven af te spoelen in een nikkelbad. Het koperen origineel wordt zo verveelvoudigd tot twintig dunne 'negatieven', een soort zilverkleurige matrijzen. Uit één matrijs kun je vervolgens duizend geperste lp's halen, legt Sterba uit. Voor de arbeiders is het goed oppassen. "Je kunt je vingers aan de randjes openhalen."

De laatste stop is de sissende en stampende persmachine van Eva Bartunková. Ze houdt van haar baan, knikt ze. "Maar mijn dochter gaat dit echt niet van mij overnemen. Het is veeleisend werk, de druk is hoog. Onder het communisme werkte ik acht uur per dag, nu soms wel twaalf uur. De jonge generatie wil geld verdienen zonder er iets voor te doen."

Dan is ze weg. Achter haar wandelt een handjevol collega's naar buiten voor een sigaret.