Selah Sue en Hind Eljadid over de 505-concerten voor menselijkheid: ‘We moeten stoppen met rechtse kiezers te ontmenselijken’

Hind Eljadid debuteerde in 2021 met Kruimeldief, waarin ze in rauw maar poëtisch Nederlands de langzame aftakeling van haar zieke moeder beschrijft, en vertelt hoe zij en haar zus Zahra opgroeiden in armoede.

Begin dit jaar baarde Eljadid opzien tijdens het startfeest van het Belgisch voorzitterschap van de EU, toen ze op het podium onaangekondigd maar met overgave de wantoestanden in Gaza aankloeg. Selah Sue – née Sanne Putseys – maakte in 2011 op indrukwekkende wijze haar debuut met een album dat haar naam draagt. Sindsdien is ze in België en ver daarbuiten een household brand en wordt zij geprezen voor de emotionele intensiteit van haar muziek, waarin ze geregeld persoonlijke issues aankaart, zoals angst en depressie, een onderwerp waar zij ook in interviews openlijk over spreekt.

Sanne Putseys en Hind Eljadid zijn twee artiesten die een stem geven aan mensen naar wie niet vaak genoeg wordt omgekeken. Daarom was het ook evident dat zij hoog op de wenslijst van de organisatoren van 505 stonden.

Putseys: “Organisator Tijs Delbeke is bevriend met mijn bassist, Dries Laheye. Toen Tijs via Dries vroeg of ik mee wilde doen, heb ik geen seconde getwijfeld. Natuurlijk doe ik mee, dat is een no-brainer.”

Eljadid: “Ik heb een telefoontje gekregen van Els Hertogen, directeur van 11.11.11. Ik had al vaak samengewerkt met Els, vooral rond het thema klimaat. Toen ze me vroeg om te presenteren, was ik – net als jij, Sanne – enthousiast: let’s do this.”

Putseys: “Achteraf hoorde ik dat bijna alle artiesten die benaderd zijn even enthousiast waren. Mijn band is morgen ook de huisband, omdat de change-overs anders te ingewikkeld worden. Ze hebben de voorbije weken hard gewerkt om alle nummers in te studeren. Ik wil nog niet te veel prijsgeven, alleen dat we eindigen met ‘This World’, wat een pleidooi is voor peace, love and understanding. Dat vind ik passend.”

De concerten vinden niet toevallig plaats in de aanloop naar de verkiezingen van 9 juni, maar de organisatoren kiezen ervoor om geen partijpolitiek standpunt in te nemen.

Putseys: “Dat is ook de reden waarom ik geen seconde geaarzeld heb om mee te doen, ik onderschrijf die missie helemaal. Ik vind de 505-concerten mooi omdat ze niet tégen iets of iemand zijn.”

In haar manifest pleit de organisatie voor rechtvaardigheid, zorgzaamheid en menselijkheid. Belangrijke waarden, daar niet van, maar is dat niet te vrijblijvend met het oog op wat heel belangrijke verkiezingen worden?

Putseys: “Nee, helemaal niet. Ik wil geen te extreme uitspraken doen over een kille samenleving, maar toch denk ik dat wij wat meer menselijkheid kunnen gebruiken. Verbinding ook. Naar mijn gevoel leeft iedereen te veel op zijn eigen eilandje. We zijn het verleerd om in gesprek te gaan, we hebben moeite om ons in een ander in te leven.”

Eljadid: “Ik moet nu denken aan het fantastische boek van Dominique Willaert, Niet alles maar veel begint met luisteren. Nadat het Vlaams Belang het zo goed had gedaan in de Denderstreek, is Dominique bij hun kiezers op de koffie gegaan. Een bewonderenswaardige oefening in fundamentele empathie. En dat is exact wat we nu ook moeten doen: elkaar vinden en babbelen. Zoals Sanne zegt: iedereen zit vast in zijn eigen groot gelijk. Daarom willen we morgen zoveel mogelijk mensen bijeenbrengen. Los van het feit dat het ook gewoon eens plezant mag zijn − het leven is al lastig genoeg − is 505 een antwoord op een hoge nood aan samenzijn.”

Putseys: “Kunst heeft de kracht om mensen te verenigen. Als mensen in groep naar muziek luisteren, naar spoken word of speeches, vergeten ze voor heel even hun eigen ik-je, dan gaan ze op in de collectiviteit en worden ze samen ontroerd.”

Alvast numeriek vertoont 505 een stevige verwantschap met 0110, de concerten die Tom Barman in 2006 organiseerde in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen. 0110 bracht honderdduizend mensen op de been. Wat herinneren jullie je, buiten het hondenweer, van die eerste oktober?

Eljadid: “Heel eerlijk? Niets. (lacht) Ik was toen ... (rekent) 13, 14 jaar? Doordat ik betrokken ben bij 505 heb ik 0110 nu wel recent ontdekt. Ik vind het knap dat ze toen zoveel mensen op de been hebben gekregen. Er is geen rechtstreekse link, maar 0110 is zeker een inspiratie.”

Putseys: “Mij zegt het ook niet zo heel veel. Ik was wat ouder dan jij, Hind – 18, denk ik − maar ik sloot mij in die periode de hele tijd op in mijn kamer, ik schreef liedjes op mijn gitaar en was mij verder van niet veel bewust. Ik merk wel dat 0110 heel duidelijk stelling nam tegen rechts. 505 is een positief verhaal, en dat vind ik een stap vooruit.”

Eljadid: “Als je pleit tegen iets, sluit je mensen uit en pook je de polarisatie nog verder op. Dat is precies wat we willen vermijden.”

Putseys: “Dan schep je nog meer haat op de berg die al zo hoog is. Ik zal dan wel melig klinken, maar wat we nu nodig hebben, is liefde. Exact dat. Liefde voor elkaar.”

Denken jullie dat 505 morgen veel kiezers van Vlaams Belang zal kunnen mobiliseren?

Eljadid: “Het Sint-Jansplein ligt niet ver van de wijk Dam, waar ik ben opgegroeid. Als de mensen van de Dam massaal afkomen, zullen daar zeker kiezers van het Vlaams-Belang tussen zitten.” (lacht)

Putseys: “Ik denk dat het daarom belangrijk is dat er zo breed geprogrammeerd is, het volledige spectrum van de Vlaamse muziekscene treedt aan. Blackwave. doet mee, maar ook Bart Peeters, Stan Van Samang en Laura Tesoro. Ik had ook gehoopt op Metejoor. (tegen Hind) Staat Metejoor ertussen? En geen enkele naam staat groter op de affiche dan een andere. Iedereen is gelijk, iedereen is evenwaardig. En op het einde staat iedereen mee op het podium.”

Eljahdid: (scrolt door de line-up) “Ik zie Metejoor niet staan, precies. Bij dezen een warme oproep aan Metejoor: kom toch af! (lacht) En ook aan alle mensen die wat rechtser denken: kom af. Iedereen met een positieve attitude is welkom.”

In het manifest waar ik al uit citeerde werken de initiatiefnemers hun uitgangspunt ‘menselijkheid’ uit, met een aantal concrete issues die zij belangrijk achten. Klimaat is er een van, net als gendergelijkheid en vluchtelingen. Zijn dat bij uitstek geen linkse thema’s?

Eljadid: “Ik weet dat niet. Ik denk dat mensen die rechts denken ook het beste voor hebben met hun – weliswaar eigen – volk. We moeten echt stoppen met het demoniseren en ontmenselijken van mensen die niet denken zoals wij.”

Putseys: “Ze willen toch even goed dat hun kinderen opgroeien in de gelukkigste, gezondste en best mogelijke omstandigheden?”

Eljadid: “Wat is er links aan een thema als klimaat? Links heeft het recht niet om dat op te eisen. Het klimaat is belangrijk voor iedereen.”

De harde kern van de klimaatontkenners zit toch in de rechtse hoek?

Eljadid: “Dat weet ik niet, er zou hier iemand met een rechtse signatuur aan tafel moeten zitten, ik ga niet in hun naam spreken. Maar laten we er geen links-rechtsspelletje van maken, want daar gaat het net niet over.”

Putseys: “Het heeft geen zin om rechtse kiezers als klimaatontkenners weg te zetten. Daarbij: niet iedereen heeft dezelfde luxe als ik. Ik ben artiest, ik heb geld en ik heb ook tijd om over zulke dingen na te denken. Mensen die amper rondkomen houden geen mentale bandbreedte over om zich af te vragen of ze niet te veel plastic gebruiken. Iedereen is het product van zijn situatie.”

Eljadid: “En vooral: we zijn allemaal mens, we weten allemaal wat het betekent om verdrietig te zijn. Of om verliefd te worden. Om boos te zijn. Maar we zijn het verleerd om buiten te komen en met elkaar in gesprek te gaan. Ik vind dat ze kleine kinderen op school moeten leren hoe ze met gevoelens moeten omgaan. Veel mensen lopen boos en gefrustreerd rond, maar eigenlijk zijn dat geen primaire gevoelens. Boosheid komt voort uit verdriet.”

Putseys: “Wauw, da’s mooi gezegd. Als we dat beseffen, kunnen we misschien ook weer wat milder zijn voor elkaar. Maar dan moeten we de dialoog durven aan te gaan. Als iedereen zich blijft opsluiten in zijn eigen gelijk, zullen de problemen alleen maar groter worden. Het is zoals wanneer je ruzie heb gemaakt met een goede vriendin: als je dan niet tegenover elkaar gaat zitten en elkaar in de ogen kijkt, wordt die ruzie alleen maar groter.”

Misschien was dat altijd al zo, maar het staat me inderdaad voor dat mensen zichzelf graag opsluiten in bubbels van gelijkgezinden. Of hebben jullie toch veel rechtse mensen in jullie omgeving?

Eljadid: “O ja, zeker.”

Putseys: “Het komt soms dichterbij dan je denkt, en je familie kies je niet zelf. (lacht) Waarmee ik niet heb gezegd dat mijn familie rechts is. Maar ik ken mensen die extreemrechts stemmen, en met de hand op het hart kan ik zeggen dat dat geen slechte mensen zijn. Heel vaak stemmen mensen voor de extremen omdat ze niet gehoord worden, zich niet vertegenwoordigd voelen. Een extreme stem is vaak een stem tegen het status quo. Ik wil ook begrip en empathie opbrengen voor de redenen die mensen hebben om voor extreemrechts te stemmen. Dat komt vanuit een gevoel van onmacht, omdat ze niet gehoord worden. Als je in je waarheid opgesloten zit, thuis achter je tv, kan dat in boosheid uitmonden.”

Eljadid: “Zeker als politici de hele tijd zeggen: ‘Het zijn de vluchtelingen en de bruin mannen die uw deel van de koek afpakken.’ Als je dat vaak genoeg herhaalt, worden ze ook boos op ‘de bruin mannen’.”

Hind, jij speelt morgen een thuismatch. Je zei al dat je opgegroeid bent in Antwerpen-Dam, op een steenworp van het Sint-Jansplein.

Eljadid: (vuist in de lucht) “2060 represent! (lacht) Ik woon nu met mijn vrouw en kinderen in Gent en mijn vrouw heeft een zaak in Brussel, waardoor ik heel vaak in de hoofdstad ben, maar Antwerpen is voor mij nog altijd thuiskomen. Ik ken nog veel mensen op den Dam, het was – wat zeg ik − ís een moeilijke wijk, met veel mensen die in precaire omstandigheden leven.”

Vroeger woonden er vooral dokwerkers in Antwerpen-Dam, nu heeft 40 procent van de bewoners wortels buiten de EU.

Eljadid: “Toen ik er woonde, was de Dam echt nog een dorp. Je kon er geen vinger uitsteken, want je werd continu in het oog gehouden, mijn moeder zou het binnen de kortste keren hebben geweten. Maar er waren ook veel problemen. Dat kan niet anders in een wijk waar 80 procent van de mensen onder de armoedegrens leeft. Er was criminaliteit. En veel armoede. Maar ook een soort samenhorigheid: iedereen zat in hetzelfde schuitje, en daarom was er weinig schaamte.”

Putseys: “Heb je daar ook een mooie tijd beleefd?”

Eljadid: “Ja, maar ik ga niet ontkennen dat het hard was om in armoede op te groeien, en om voor mijn zieke moeder te zorgen. Maar nog eens: mijn situatie was verre van uitzonderlijk. En ik heb het voorrecht dat ik later een medium heb gevonden om mijn levenservaringen te delen, om aan mantelzorgers en mensen in armoede te zeggen: ‘Ik hoor jullie, ik weet dat jullie bestaan.’”

Antwerpen-Dam ligt vlak bij de Seefhoek, waar begin jaren 1990 Vlaams Belang doorbrak.

Eljadid: “Er wás racisme op de Dam, absoluut. Er was discriminatie, heel zeker. Maar toch heb ik het gevoel dat we allemaal samenleefden.”

Ik begrijp en waardeer dat je voor iedereen empathie wil opbrengen, maar kun je ook begrip opbrengen voor racisten?

Eljadid: (fel) “Maar wij zijn toch allemaal racisten!? Wie dat ontkent, mag zichzelf dringend aan een kritisch onderzoek onderwerpen, want dat is de dikste bullshit ever. Wij zijn allemaal op een bepaalde manier opgevoed, met bepaalde vooroordelen die we bewust of onbewust meedragen. Het is belangrijk dat we dat erkennen en daaraan werken. Ik ben mij er bijvoorbeeld heel erg van bewust dat ik meer privileges heb dan mijn zus, die wel een hoofddoek draagt.”

Putseys: “Denk je dat het opvoeding is? Zit het niet dieper? Is het niet menselijk dat je iemand met een andere huidskleur ziet en automatisch denkt: dat ben ik niet, die is anders?”

Eljadid: “Ik denk dat het met opvoeding te maken heeft, ja, want kinderen zien geen kleur. Ik denk wel dat het menselijk is dat je graviteert naar mensen die op jou lijken, maar dat is volgens mij dan weer geen racisme.”

Putseys: “Ik had op de lagere school een liefje met Congolese roots, en inderdaad: zijn huidskleur was nooit een issue. Verder was mijn jeugd heel wit. Ik heb twee half-Somalische plusdochters, en die hebben weinig last gehad van racisme. Maar ik denk dat Leuven op de een of andere manier anders is: iedereen voelt zich veilig en geborgen, het is een verdraagzame stad.”

Eljadid: “Brussel is op dat vlak ook anders dan Antwerpen. UIterst rechts krijgt er geen voet aan de grond. Nochtans zitten hier ook veel mensen met verschillende achtergronden op elkaar gepropt, maar toch is de sfeer helemaal anders. In Antwerpen leven de verschillende gemeenschappen meer naast elkaar, elk in zijn eigen wijk. Misschien heeft het te maken met de taal die politici gebruiken. Taal is kracht. Mijn moeder heeft dat altijd gezegd: hoe beter je je kunt uitdrukken, hoe sterker je in je schoenen staat. In zoveel talen mogelijk, voegde ze er altijd aan toe. Omgekeerd vinden we mensen die de taal niet machtig zijn al snel dom. Nieuwkomers met de universitaire diploma’s – architecten, chirurgen en ingenieurs – vinden we dom als ze de taal niet kennen. Ik hou van taal, maar ben er soms ook bang voor.”

Taal is voor de songwriter natuurlijk ook a weapon of choice.

Putseys: “Ja, maar ik vind dat taal niet altijd toereikend is, dat het niet alle nuances van de menselijke ervaring kan vatten. Wat jij zo knap met woorden doet, Hind, doe ik met klanken en melodie. De menselijke connectie kun je maar moeilijk onder woorden brengen, muziek kan dat wel, het overstijgt taal.”

Schrijver Fikry El Azzouzi zei me ooit: alle kunst is activistisch. Zijn jullie het daarmee eens?

Eljadid: “Ik heb alle respect voor artiesten die in hun werk of op hun social media geen statements maken, maar persoonlijk ben ik een geëngageerd artiest.”

Putseys: (twijfelt) “Kunst kiest geen kant, vind ik. Of beter: ik kies geen kant met mijn muziek. Ik heb respect voor kunstenaars die het wel doen, maar voor mij hoeft dat niet. Ik kan naar muziek luisteren zonder dat het me een hol kan schelen wat de artiest over dit of dat onderwerp vindt. Ik vind ook niet dat je als artiest een voorbeeldfunctie hebt. Als moeder wel, natuurlijk, maar als Selah Sue? Nee.”

Jij hebt al vaak gesproken over je worsteling met depressie. Mentaal welzijn bespreekbaar maken is toch ook een vorm van engagement?

Putseys: “Ja, misschien. Maar als ik in de Delhaize zou werken, zouden al mijn collega’s ook weten dat antidepressiva gebruik. Dat ik een publiek heb, is goed meegenomen, maar het is nooit mijn bedoeling geweest om de wereld te veranderen. Ik heb er dertien jaar geleden voor het eerst over gesproken in Reyers laat, en ik heb daar toen ongelooflijk veel respons op gekregen van mensen die hetzelfde meemaakten. Dat geeft mij meer voldoening dan een hit op de radio. Maar het is ook waar dat ik die nummers niet heb geschreven omdat ik wist dat ik ze zou kunnen uitbrengen. Ik dacht toen oprecht dat ik psychologie zou gaan studeren, en dat ik in mijn vrije tijd liedjes zou schrijven voor mezelf. Dat is misschien wat selfish van mij, maar soit.”

Eljadid: “Alle kunst is ook een vorm van therapie. Schrijven, muziek maken, zelfs dans is een vorm van therapie.”

Ben jij daarom beginnen te schrijven?

Eljadid: “Dat schrijven zat altijd al in mij, ik ben ermee begonnen toen ik zes was. Het was een vlucht uit de realiteit. Ik stond als kind uren aan een stuk voor de spiegel te repeteren, met een haarborstel in mijn hand. (lacht) Het is een luxe om te weten wat je wil worden, en ik heb altijd geweten dat ik kunstenaar wilde worden.”

Putseys: “Voor een ander? Of voor jezelf?”

Eljadid: “Ik wilde gewoon máken.”

En een boodschap uitdragen?

Eljadid: “Nee, mijn engagement heeft te maken met mijn persoonlijke levenservaringen. Het is nooit mijn ambitie geweest om een rolmodel te zijn, maar door wie ik ben en door de verschillende aspecten van mijn identiteit ben ik een rolmodel geworden. Ik ben opgegroeid in armoede, ik was mantelzorger. Ik ben moslim én lesbienne. Mijn engagement heeft ermee te maken dat ik al die vakjes afvink. Natuurlijk ben ik gevoelig voor lgbtq+-thema’s, voor migratie-issues. Voor mensen op de vlucht. Dat raakt mij, dat inspireert mij en dat resoneert in mijn werk. Ik vind het belangrijk om meisjes zoals ik te tonen: je kunt het, be yourself.”

Putseys: “Je moet wel zelfvertrouwen hebben om te doen wat jij doet. En moed.”

Eljadid: “Je-m’en-foutisme vooral. (lacht) En doe ik niet wat ik doe uit noodzaak? Omdat ik niet mijn hele leven wil verstoppen wie ik werkelijk ben?”

Dat je een geëngageerd kunstenaar bent, heb je onomstotelijk bewezen op zaterdag 6 januari. Je hebt dat engagement zelfs moeten bekopen met enkele uren cel.

Putseys: “Wacht, ik ben even niet mee. Wat is er gebeurd?”

Eljadid: “Ik heb tijdens het startfeest van het Belgische voorzitterschap van de Europese Raad, in Mechelen, op het podium mijn kans gegrepen en opgeroepen tot een wapenstilstand in Palestina.”

Putseys: “En ze hebben je opgesloten?”

Eljadid: “Zes uur. Ik vond de reacties buiten proportie, een vorm van censuur, maar ik vond het echt nodig om mij uit te spreken, en om Gaza bespreekbaar te maken.”

Volg jij de gebeurtenissen in Gaza op de voet, Sanne?

Putseys: “Ik ben al drie keer gaan betogen. Ceasefire now? Natuurlijk, hoe kun je daartegen zijn? Bestaan er werkelijk mensen die het oké vinden dat onschuldige burgers vermoord worden?”

Wat vinden jullie ervan dat een heleboel mensen op Twitter dagelijks voor het Israëlisch leger supporteren, en de bevolking van Gaza over één kam scheren met de terroristen die op 7 oktober Israëlische burgers aanvielen?

Eljadid: “Dat is typisch zo’n geval van mensen die slecht geïnformeerd zijn en uitspraken doen op basis van wat ze links en rechts hebben gelezen op Facebook. Het overgrote deel van de moslims is opgegroeid met deze oorlog. Dit verhaal is niet begonnen op 7 oktober, dit is al 75 jaar aan de gang. Fourat Ben Chikha van Groen heeft dat mooi verwoord op een bijeenkomst: de meeste van onze ouders zijn niet politiek geïnteresseerd, maar over Palestina weten ze alles. Wij dragen die oorlog al generaties mee.”

Putseys: “Ik ben eergisteren met de taxi naar de repetitie gegaan. Toen de taxichauffeur mijn gitaarkist zag, wilde hij weten wie ik was. Ik vind dat eigenlijk niet neig, omdat ze dan altijd mijn muziek opzetten, en dat is awkward. Daarom vroeg ik wat zijn verhaal was. Bleek dat hij een Palestijn was. Hij is als enige naar België gekomen, zijn vijf zussen en vijf broers zijn achtergebleven. It’s all politics, kloeg hij, there’s nothing we can do about it. Op het einde vroeg hij wanneer ik nog eens optreed, omdat hij echt toe was aan lightness and hope. Ik vond dat zo ontroerend. Kijk, ik krijg weer kippenvel als ik dat vertel.”

Eljadid: “Iedereen die niet voor een staakt-het-vuren is, is tegen mensenrechten, zo simpel is het. Het is zo gemakkelijk om van achter je laptop belachelijke commentaren te posten, ik zou weleens willen zien hoe zij reageren als hun mensenrechten geschonden worden. Elke mening telt, maar ik hoef ze niet allemaal te horen.”

Putseys: “Sociale media maken alles zoveel giftiger. Ik had eens gepost dat wat in Gaza gebeurt te vergelijken is met de Holocaust: ik kreeg een lawine van reacties over mij heen, van mensen die duidelijk pro-Israël zijn en mij verweten dat ik niet weet waar ik over praat.”

Eljadid: “Ik heb na Mechelen zelfs doodsbedreigingen gekregen, waardoor ik mijn gsm-nummer van mijn website heb moeten halen. ‘Missie geslaagd’, dacht ik na Mechelen, want we hebben heel wat awareness gecreëerd, maar dat de impact op mijn persoonlijk leven zo groot zou zijn, dat had ik niet verwacht.”

Putseys: “Ik ben ervan overtuigd dat, als wij hier nu met die mensen aan deze tafel zouden zitten, wij wel een gewoon gesprek zouden kunnen voeren. En dat er snel begrip en mildheid zou zijn.”

Misschien kom je ze morgen wel tegen op het Sint-Jansplein.

Eljadid: “Ja, voilà. Daarom dus deze warme oproep aan iedereen: ‘Kom af, kom een klapke doen. Maar laten we er vooral een fijne dag van maken, zonder haat en vooroordelen.”