Direct naar artikelinhoud
ReportageAngela Merkel

Angela Merkel speecht (voor het laatst?) de sterren van de hemel in Straatsburg

Als er al een lichte geur van politiek verderf hangt rond Angela Merkel, dan is dat dinsdag in het Europees parlement niet te merken. Strijdbaar treedt zij haar gehoor tegemoet, ook al heeft ze aangekondigd in 2021 te zullen stoppen als kanselier van Duitsland. Er moet een echt Europees leger komen, zegt ze. En een Europese Veiligheidsraad die Europa in staat stelt snel in actie te komen in een wereld waarin het steeds meer op zichzelf is aangewezen.

Angela Merkel is nog even het middelpunt van het parlement tijdens haar toespraak over de toekomst van Europa.Beeld EPA

Hier staat niet de Merkel van wie werd gezegd dat haar toespraken leken op het voorlezen van het spoorwegboekje of het opdreunen van een boodschappenbriefje. Hier staat een Merkel die haar stem verheft en met armgebaren haar woorden kracht bijzet. Het is een Merkel die bevrijd lijkt te midden van al het applaus en tegelijkertijd het boegeroep van de uiterst rechtse flank in het parlement in Straatsburg.

Voor een afscheid is het nog te vroeg, dat is wat zij wil uitstralen. Alleen heeft zij dat niet helemaal zelf in de hand. In haar eigen christendemocratische CDU hebben zich al opvolgers gemeld, bij de coalitiepartners SPD en CSU is het onrustig, de kiezers zijn wispelturig, elke verloren Duitse deelstaatverkiezing zal haar macht verder doen afbrokkelen, de rechts-populisten van de AfD leiden de oppositie in de Bondsdag. Niemand kan zeggen of het einde voor haar vroeger zal komen dan 2021, maar als ze eerder ten onder moet gaan, dan wel strijdend.

Leider van Europa

Vooralsnog blijft Merkel voor veel Europarlementariërs niet alleen de kanselier van Duitsland maar ook de leider van Europa. Van de voorzitters van de grote fracties is de liberaal Guy Verhofstadt de enige die refereert aan haar aangekondigde vertrek. Hij koppelt er wel meteen de oproep aan dat ze haar laatste jaren gebruikt om Duitsland eindelijk te laten doen wat het volgens hem onder haar steeds verzuimd heeft: ‘een sprong voorwaarts’ maken in de Europese eenwording. Haar toespraak geeft hem, de federalist, de hoop dat ze dat misschien gaat doen. Samen met de Franse president Emmanuel Macron.

Verhofstadt doelt op wat Merkel heeft gezegd over een Europese defensie: ‘We moeten werken aan de visie om op een dag een echt Europees leger op te richten.’ In deze zin gebruikt ze twee termen waarvan ze tot nu toe niet veel moest hebben: visie en Europees leger. Vooral dat laatste begrip is omstreden, zoals blijkt uit een interventie van Merkels Europese partijgenoot Esther de Lange van het CDA. Zij beklemtoont tegenover de kanselier dat besluiten om militairen uit te zenden, voorbehouden moeten blijven aan nationale regeringen. Merkel is zich bewust van die gevoeligheden, toch nam ze net als een paar dagen eerder Macron de woorden ‘Europees leger’ in de mond. Alsof ze wilde bewijzen dat ze wel degelijk voorwaarts kan bewegen.

Angela Merkel schudt de hand van haar landgenoot Manfred Weber, de voorzitter van de European People's Party (EPP).Beeld EPA

Vlucht naar voren

Maar wie goed luistert, merkt tevens dat deze aanval ook een vlucht naar voren is. Want ze blijft tot Macrons verdriet op de rem staan inzake de hervormingen die de eurozone beter bestand moet maken tegen crises als in Griekenland. Hetzelfde geldt voor de invoering van een digitaks voor de Amerikaanse techgiganten. In het eerste geval heeft ze te maken met sceptische Duitse kiezers die vrezen te moeten opdraaien voor de schulden van anderen; in het tweede geval vreest ze Amerikaanse represailles tegen de Duitse auto-industrie. Ter compensatie besluit ze Macron maar tegemoet te komen op defensiegebied.

Ondanks haar strijdvaardige optreden blijft Merkel dus de voorzichtige leider die zij altijd is geweest. Ze deelt niet Verhofstadts hartstochtelijke voorliefde voor grote sprongen voorwaarts. Ze is meer van de weloverwogen kleine stappen. In een groot profiel van haar in The New Yorker stond een paar jaar geleden hoe ze in haar jeugd tijdens een zwemles van een uur de hele tijd op de duikplank had gestaan. Pas toen de bel luidde voor het einde van de les waagde zij de sprong.

Gevaarlijke klippen

Met die voorzichtigheid loodste Merkel Europa langs gevaarlijke klippen, zoals de crises rond de euro, de Russische inlijving van de Krim en de vluchtelingenstroom uit het Midden-Oosten. Hoe het er ook om spande, afgezien van de Brexit hield ze de boel bij elkaar. Desondanks is er ook kritiek, komend van links, midden en rechts: dat ze soms te voorzichtig was in het steunen van verdere integratie, dat ze soms amper te onderscheiden was van links, dat ze te veel geduld heeft met een autocraat als de Hongaarse premier Viktor Orbán. Het zegt veel over de evenwichtspolitiek die Merkel bedrijft tussen heel veel tegengestelde krachten. ‘Je moet de ander altijd willen begrijpen’, zegt ze. Alleen zo kun je tot de broodnodige eenheid komen. Hier wil ze nog even mee doorgaan.