De Zwitserse vrouw was de enige niet. Na een moeilijke echtscheiding putte ze troost uit wijsheden uit het werk van de dalai lama. Steeds sterker voelde ze zich aangetrokken tot het Tibetaans boeddhisme. Van Tibetaanse meesters die tantra in Europa lijfelijk onderwijzen en dwang daarbij niet schuwen, wist ze toen nog niets - ze was te goeder trouw toen ze bij een internationaal opererende Tibetaanse geestelijke in de leer ging.

Tibetaans-boeddhistische leraar Namkha Rinpoche aangeklaagd: 'Vrouwen onder druk gezet om seks met hem te hebben'

Een Zwitserse vrouw heeft een strafaanklacht ingediend tegen de Tibetaans-boeddhistische leraar Namkha Rinpoche (51) wegens omvangrijk seksueel misbruik. Dat bevestigt de vrouw tegenover de Volkskrant. Ook in andere Europese landen is de lama in opspraak geraakt.

'Crazy wisdom'

Eerst was ze blij met de aandacht die hij haar schonk. Maar toen hij op een slecht moment zijn geslacht ontblootte en verkondigde dat hij haar geest met 'crazy wisdom' zou kalmeren, schrok ze zich rot. Voor ze zich kon verzetten, werd ze overmeesterd. De leraar beriep zich op zijn religieuze status: de wijsheid van de meester wordt via seksuele handelingen gedeeld met leerlingen, zei hij.

Een ander codewoord voor seksuele dienstverlening dat hij gebruikte was 'de geheime praktijk'. Die praktijk eiste hij vaker van vrouwen die hij aantrekkelijk vond. De druk die hij uitoefende was groot, condooms gebruikte hij niet. De Zwitserse vrouw liep een soa op. Dat het lang duurde eer ze haar verhaal wereldkundig durfde te maken, kwam behalve door schaamte ook door intimidatie. Wie kwaad spreekt over zijn meester, zei deze leraar, is een 'samaya-breker', oftewel een schender van geloftes, en zal door demonen worden achtervolgd.

_{Lees verder onder de foto}

Nederlandse vrouwen

De Zwitserse vrouw die deze maand bij het Zwitserse openbaar ministerie een aanklacht indiende tegen de Tibetaanse geestelijke Namkha Rinpoche, deelt bovenstaand verhaal anoniem met de Volkskrant. Zij weet zeker dat de afgelopen jaren óók Nederlandse vrouwen door Namkha zijn misbruikt. Namkha's organisatie Rigdzin is behalve in Zwitserland actief in Nederland, België, Frankrijk, Spanje en Litouwen.

Een voormalig bestuurslid van Rigdzin Nederland in de periode 2009-2015 bevestigt dat 'vrouwen onder druk werden gezet seks te hebben met Namkha Rinpoche'. Hem zijn vier gevallen bekend, twee vrouwen zouden hebben geweigerd. Op 9 februari publiceerde het Boeddhistisch Dagblad het relaas van een anonieme Nederlandse vrouw over Namkha: 'Na mijn weigering om met hem seks te hebben werd hij jaloers en behandelde mij bijzonder gemeen.'

Handelsreizigers

Rob Hogendoorn is jurist en journalist van het onlineplatform Open Boeddhisme, dat de westerse boeddhistische wereld kritisch volgt. Hij zegt: 'Dit soort leraren zijn als handelsreizigers. Overal waar ze komen gebeuren dezelfde dingen. Ook tussen hun slachtoffers zie je overeenkomsten. Vaak gaat het om vrouwen die door leed dat ze hebben meegemaakt extra kwetsbaar zijn.'

Het is die kwetsbaarheid in combinatie met het grote psychologische overwicht van de leraren die vaak jarenlang misbruik en zwijgen in de hand werkt, zegt Hogendoorn. Vier vrouwen, een Zwitserse, een Franse en twee Spaanse, kwamen de afgelopen weken op de Facebookpagina Open Buddhism met verhalen over Namkha Rinpoche naar buiten.

Benti Banach, journalist van De Limburger, praktiserend boeddhist en kenner van het Himalayagebied, benadrukt dat het Tibetaans boeddhisme hem veel goeds heeft gebracht. Door de jaren heen genoot hij onderricht van vele respectabele Tibetaanse leraren voor wie hij zijn hand in het vuur durft te steken. Helaas, toen hij in 2001 in Nepal in aanraking kwam met Namkha Rinpoche, gingen bij hem snel de alarmbellen af.

Via zijn toenmalige Duitse vriendin belandde Banach in Kathmandu in diens gevolg. Er waren sektarische elementen, zoals verplichte onderscheidende kledij. Deze leraar eiste ook onvoorwaardelijke gehoorzaamheid en onderwees zijn westerse gevolg opvallend snel rituelen die andere leraren ongeschikt achten voor beginners. Twee jaar later was Namkha erin geslaagd zichzelf te lanceren in Europa en had hij Lausanne in Zwitserland als thuisbasis. Inmiddels had Banach van diverse vrouwelijke ex-leerlingen verhalen gehoord over seksuele dienstverlening die Namkha van hen had geëist, plus grote geldsommen.

'Zwarte magie'

In 2004 schreef hij een bezorgde brief aan de staf van de dalai lama waarin hij de praktijken aankaartte. Hij kreeg een nietszeggend antwoord terug. Pogingen ex-volgelingen publieke verklaringen tegen Namkha te laten afleggen, liepen ook stuk. 'Aan de ene kant was er veel angst', vertelt Banach. 'Sommige mensen waren echt bang voor Namkha's vermeende zwarte magie, zelfs op afstand. Anderen wilden simpelweg niets meer met het boeddhisme te maken hebben.'

In de jaren erna verwierf Namkha nieuwe leerlingen in Europa en bleef Banach voor hem waarschuwen. Toen de geestelijke in 2015 zijn opwachting maakte in een Tibetaans-boeddhistisch meditatiecentrum in Friesland, seinde hij het bestuur in: weten jullie wie jullie in huis halen?

Hij kreeg een mail terug van een Nederlandse vrouw die hem, op persoonlijke titel, uitlegde geen waarschuwingen nodig te hebben: vajrayana oftewel tantrisch boeddhisme is volgens haar nu eenmaal 'niet voor iedereen te bevatten' . Uit haar e-mail: 'Wij moeten een onderscheid maken tussen seks en seksueel misbruik. Dat zijn verschillende zaken. Binnen de vajrayana is seks een middel en gaat altijd op basis van toestemming. De vrouwen hebben echt een keus.'

In dezelfde mail liet zij ook blijken niet gediend te zijn van kritische belangstelling van media. 'Ik zie geen enkel nut in tv-uitzendingen en krantenartikelen die gelezen worden door mensen die niets begrijpen van de leer van de Boeddha. Het zou alleen maar mensen afschrikken en ervoor zorgen dat het boeddhisme in een adem wordt genoemd met de schandalen van de katholieke kerk.'

'Gekke wijsheid'

Het is precies door de mentaliteit die uit bovenstaande zinnen opstijgt dat slachtoffers van seksueel misbruik in het boeddhisme in een extra rottige positie verkeren, zegt Rob Hogendoorn van Open Boeddhisme. Onder noemers als 'speciale praktijken' en 'gekke wijsheid' kan van alles worden gepraktiseerd waarvan ontvankelijke westerse leerlingen geen idee hebben of het geoorloofd is.

In de katholieke kerk weet iedereen dat seksuele handelingen niet mogen en dat er een centrale autoriteit voor misstanden aansprakelijk is. Mensen die zich 'Tibetaans-boeddhistisch leraar' noemen hebben geen centraal gezag boven zich en kunnen hun functie 'vrij' invullen. Rob Hogendoorn krijgt veelvuldig de vraag 'is dit normaal?'. 'Het gebeurt echt dat mensen me bellen met vragen als: 'Mijn vrouw moest zich uitkleden. Hoort dat erbij in het Himalayagebied?''

Waar veel enthousiasme is, is meestal weinig wantrouwen

De belangstelling voor het boeddhisme in Europa en de VS is de laatste kwart eeuw explosief gestegen - geen andere religie of 'levenshouding' mag zich in meer positieve beeldvorming verheugen. Maar weinig begrippen overkoepelen zulke verschillende zaken als 'boeddhisme'. Vele vormen geven tegenwoordig in de westerse wereld acte de présence: theravadaboeddhisme uit Zuidoost-Azië, Himalayaboeddhisme dat wordt verpersoonlijkt door de dalai lama, zenboeddhisme uit Japan. Binnen al die hoofdstromingen zien we ook weer sterke versnippering. Alleen in Nederland zijn bijvoorbeeld al meer dan tien Tibetaans-boeddhistische centra actief.

Eén magisch woord, sterk verschillende invullingen. Dat toepassingen van boeddhisme heilzaam kunnen zijn bij allerhande vormen van psychisch lijden wordt door weinigen nog betwist. Maar tussen de mindfulness van Thich Nhat Hanh en tantrische stromingen uit de Himalaya zitten lichtjaren verschil - tussen de intenties van de leraren die een forse groeimarkt bedienen eveneens. Helaas: zo verschillend als onderricht is, zo uniform is vaak de ontvankelijkheid van westerse mensen. Waar veel enthousiasme is, is meestal weinig wantrouwen. Waakzaamheid is vaak extra gering als het magische woord Tibet valt, zegt Rob Hogendoorn. Een paar jaar terug ontmaskerde hij een Oostenrijker die zich in Middelburg als Tibetaanse lama voordeed en diverse vrouwelijke leerlingen had blootgesteld aan seksueel 'onderricht'. De Britse journaliste Mary Finnigan, al bijna een halve eeuw praktiserend boeddhist, spreekt van de 'Shangri-La-factor': Tibet als spiritueel paradijs vol nobele wijzen, er kan niets slechts vandaan komen.

_{Lees verder onder de foto}

Spoor van promiscuïteit

Het was Finnigans jarenlange berichtgeving in The Guardian die vorige zomer ten grondslag lag aan de val van een der meest gevierde Tibetaanse meesters in de westerse wereld, Sogyal Rinpoche ('rinpoche' is een Tibetaanse religieuze eretitel en betekent 'de kostbare'). Sogyal werd rijk en beroemd met Het Tibetaanse boek van leven en sterven, waarvan miljoenen exemplaren werden verkocht. Tot augustus jongstleden was hij voorman van de internationale Tibetaans-boeddhistische organisatie Rigpa, die ook een grote afdeling heeft in Nederland. Finnigan behoorde tot Sogyals leerlingen van het eerste uur, maar stuitte later op een spoor van promiscuïteit en seksuele intimidatie in alle landen waar deze meester onderricht gaf.

In juli 2017 traden ten leste prominente ex-volgelingen naar buiten met een brief over grootschalig seksueel misbruik en mishandeling. De zaak groeide uit tot een schandaal van ongekende proporties. De lijst slachtoffers van Sogyal doet inmiddels in lengte nauwelijks nog onder voor die van Harvey Weinstein - en Weinstein verkocht zijn gedrag niet als 'gekke wijsheid'. In juli verklaarde de dalai lama dat Sogyal Rinpoche zich 'te schande heeft gemaakt'.

Bepaald anders reageerde de nu in Zwitserland aangeklaagde Namkha Rinpoche. In een onderricht van 13 augustus haalde hij uit naar Sogyals 'arrogante volgelingen' die hun samaya hebben gebroken. Namkha's steun aan de geplaagde Sogyal was niet toevallig: deze twee leraren trokken de afgelopen tien jaar geregeld samen op. In Namkha's optiek leggen Sogyals ex-discipelen hun meester gedrag ten laste waarvoor zij zelf verantwoordelijk waren. Door zich stuk voor stuk lang aan Sogyals 'onderricht' bloot te stellen, gaven ze hun leraar het idee dat dit onderwijs hun goedkeuring wegdroeg, aldus Namkha. 'Ze zijn nooit eerlijk tegen hem geweest.'

Het is een volledige miskenning van de grote macht die leraren uitoefenen over meestal onwetende leerlingen, zegt Rob Hogendoorn. Een overdaad aan ontvankelijkheid en een gebrek aan kennis vormen een gevaarlijke cocktail. Veel westerse mensen verwachten van Tibetaanse leraren onderwijs in de geest van de dalai lama. De werkelijkheid kan anders zijn. De dalai lama komt uit de Gelug-stroming, een hervormingsbeweging waarin de nadruk ligt op studie en morele discipline. Sogyal en Namkha komen uit de oude Nyingma-traditie, waarin relatief veel geestelijken niet celibatair zijn en tantra vaker lijfelijk wordt beoefend, een feit waarvan veel leerlingen vooraf niet op de hoogte waren.

'Minder naïef'

De Nederlandse vrouw die door Namkha werd geïntimideerd zei tegen het Boeddhistisch Dagblad: 'Westerse vrouwen hebben weinig tot geen kennis van de Tibetaans-boeddhistische cultuur. En andersom is dat ook het geval. Wat wij misbruik noemen, kan voor zo'n leraar heel normaal lijken. Westerse vrouwelijke studenten zouden minder naïef moeten zijn.'

De voormalige Franse Sogyal-volgeling Guy Durand stelde: 'Er is nauwelijks gedrag dat leraren niet als onderricht kunnen verklaren.' In dat onderricht staat vertrouwen in de wijsheid van de leraar voorop. Het was uit angst dat vertrouwen te beschamen dat Durands dochter Mimi jaren voor haar eigen vader verzweeg dat Sogyal seksuele diensten van haar eiste. Tegen een Canadese tv-ploeg vertelde zij: 'Toen Sogyal Rinpoche zei: 'kleed je uit', beschouwde ik dat als een volgende test van mijn devotie. Ik moest van hem zweren er met niemand over te praten.'

'Dit mag niet zo zijn en dus is het niet zo'

Ooit waren kerken onaantastbaar, tegenwoordig hebben westerse mensen de neiging boeddhistische meesters onaantastbaar te vinden, zegt Rob Hogendoorn. In 2015 bracht hij het misbruik (van jongens) door de Thaise theravada-monnik Mettavihari in Waalwijk naar buiten, dat al in de jaren zeventig was begonnen en was doorgegaan tot diens dood in 2007. Op plekken waar wordt geadoreerd, wordt ook weggekeken. In vrijwel alle boeddhistische misbruikzaken die Hogendoorn onderzocht zag hij cognitieve dissonantie: 'Dit mag niet zo zijn en dus is het niet zo.' Veel westerse mensen gaan bij boeddhistische meesters in de leer in de hoop los te raken van lijden dat voortvloeit uit verlangen. Van zulke meesters verwachten ze niet dat die zelf lustgedreven zijn.

Openheid over misstanden wordt extra bemoeilijkt door het feit dat het lidmaatschap van veel gemeenschappen niet vrijblijvend is: vaak wordt het allesbepalend. Mensen die uit zo'n gemeenschap stappen, wekken niet alleen de toorn van de leraar, maar verliezen hun vrienden en sociale omgeving. Het woord sekte wordt zelden gebruikt voor boeddhistische gemeenschappen in het Westen - maar als een vogel snatert, kwaakt, vleugels en zwemvliezen heeft, dan is het vaak een eend.

Rob Hogendoorn pleit voor onafhankelijk onderzoek naar misbruik binnen boeddhistische organisaties. Minister Dekker bepleitte zulk onderzoek naar misbruik door Jehovah's getuigen na berichtgeving in Trouw. 'En er zijn maar 30 duizend Jehovah's in Nederland', zegt Hogendoorn, 'het Centraal Bureau voor Statistiek maakt melding van ruim 50 duizend praktiserende boeddhisten. En daar komen nog honderdduizenden sympathisanten bij.'

Boeddhistische Unie: 'Bezig met de thematiek'

Rigdzin Nederland reageerde niet op diverse verzoeken om een reactie op de beweringen van de geïnterviewden in dit stuk. De Boeddhistische Unie Nederland (BUN), waarbij ruim veertig boeddhistische verenigingen zijn aangesloten waaronder Rigdzin, was wel tot een reactie bereid. BUN-voorzitter Michael Ritman stelt het volgende: 'De Boeddhistische Unie Nederland is sinds 2015 actief bezig met de thematiek van seksueel misbruik. De BUN stelt zich op het standpunt dat iedere plek waar boeddhistische studie en beoefening wordt aangeboden een veilige plek moet zijn. Elke vorm van misbruik in welke context dan ook wordt ten zeerste betreurd. De BUN roept mogelijke slachtoffers op zich te melden bij het Onafhankelijk Meldpunt Seksueel Misbruik Boeddhistische Gemeenschap dat in november 2015 is ingesteld. Ook kunnen zij zich melden bij de onafhankelijke vertrouwenspersoon die per 1 januari 2017 door de BUN is aangesteld. In 2015 waren er drie leden van de BUN met een gedragscode. Van de 44 leden per eind 2017 heeft de helft intussen een gedragscode ingesteld of is daar mee bezig. Uit het jaarverslag van het Expertisebureau Online Kindermisbruik blijkt dat het Meldpunt BG in 2015 zes meldingen heeft ontvangen en in 2016 vier meldingen. De externe vertrouwenspersoon van de BUN heeft in 2017 met zeven melders gesprekken gevoerd. Het ging hierbij om een tot vier gesprekken per melder. De BUN is in contact getreden met het bestuur van Rigdzin om te praten over de situatie in Nederland en te onderzoeken of er maatregelen nodig zijn.'