Direct naar artikelinhoud
AnalyseBrexit

Tweede Kamer weigert in te stemmen met Bloks Brexit-noodwet die hen deels buitenspel zet

Nu het Verenigd Koninkrijk als een ongeleid projectiel op een Brexit zonder deal afkoerst, stijgt de stress op het Binnenhof. Als belangrijke handelspartner en buurland kan Nederland vele onvoorziene problemen verwachten nadat de Britten over 72 dagen over de rand van de EU zijn gekukeld. Het kabinet probeert daarop te anticiperen met een noodwet, maar die stuit op grote weerstand in de Tweede Kamer.

Mark Rutte verwelkomt Theresa May voor een ontbijt in het Catshuis in december vorig jaar. Ze maakte een korte tour door Europa om steun te vinden voor haar Brexit-deal.Beeld EPA

Volgende week donderdag moet minister Blok van Buitenlandse Zaken zijn ‘Verzamelwet Brexit’ verdedigen tijdens een plenair debat. ‘De wet geeft de regering de mogelijkheid alle noodzakelijke maatregelen te treffen. De Brexit is een volstrekt nieuwe situatie en een Brexit zonder deal kan ingrijpende consequenties hebben voor het personen- en goederenverkeer’, zei de minister eerder in een toelichting.

De noodwet geeft ministers en staatssecretarissen tijdelijk de bevoegdheid per decreet te regeren. Bewindslieden kunnen dan tot een jaar na de Brexit op eigen houtje bestaande wetgeving aanpassen, dus buiten de Tweede Kamer om. Dat mogen zij alleen doen in spoedeisende, onvoorziene situaties die het gevolg zijn van de Brexit. Het kabinet wil zo voorkomen dat burgers en bedrijven ‘onaanvaardbare en onomkeerbare’ gevolgen ondervinden van het plotselinge vertrek van Groot-Brittannië uit de Europese Unie. Het reguliere parlementaire wetgevingsproces verloopt te traag om te waarborgen dat het kabinet in noodsituaties snel genoeg stoplappen kan aanbrengen, aldus Bloks toelichting bij het wetsvoorstel.

Sinds Blok zijn noodwet in november presenteerde, loopt bijna de hele Tweede Kamer ertegen te hoop (met uitzondering van Bloks eigen VVD). Net zo min als een kalkoen zichzelf vrijwillig op het kerstmenu zet, is het Nederlandse parlement genegen zichzelf deels buitenspel te zetten door voor deze wet te stemmen. CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt sprak voor het kerstreces van een ‘ongehoord en onverantwoord’ wetsvoorstel. ‘Ook in deze situatie dient het parlement de regering gewoon te kunnen controleren.’ De SP en de Partij voor de Dieren willen dat Blok het gewraakte wetsartikel helemaal schrapt, de andere fracties eisen op zijn minst aanpassingen.

‘Strijdig met al onze constitutionele regels’

De kritische Kamer voelt zich gesterkt door de Raad van State, die het wetsvoorstel van een negatief advies voorzag. De Raad vindt dat het parlement op zijn minst achteraf goedkeuring moet geven aan zo’n ministeriële noodgreep. Ook juristen zijn kritisch. Tijdens een hoorzitting in de Tweede Kamer maakte de Leidse hoogleraar staats- en bestuursrecht Wim Voermans gehakt van de ministeriële decreet-bepaling. ‘De redenering dat nood en spoed wetten zou breken, daar kan ik niet in mee. Daar kan onze Grondwet niet in mee. Er wordt hier een enorme machtiging afgegeven om af te wijken van wettelijke regelingen. Een machtiging die zijn gelijke niet kent in Europa en die strijdig is met al onze constitutionele regels.’ Voermans stelt dat de bestaande wetgeving kabinetten al genoeg handvatten biedt om adequaat op treden in noodsituaties. Roel de Lange, hoogleraar staatsrecht in Rotterdam, zei tijdens de hoorzitting dat het ‘heel ongebruikelijk en ongewenst’ is om bewindslieden zulke ‘vergaande’ machtigingen te verstrekken.

Naar aanleiding van alle kritiek heeft Blok zijn wetsvoorstel enigszins gewijzigd. Er staat nu in dat bewindslieden die wetgeving aanpassen of buiten werking stellen, die noodmaatregel daarna meteen ter goedkeuring moeten voorleggen aan het parlement. Als Tweede en/of Eerste Kamer er dan niet mee in stemmen, wordt de ministeriële regeling onmiddellijk ingetrokken.

Volgende week moet blijken of een meerderheid van de Tweede Kamer er nu wel mee akkoord kan gaan. Die kans lijkt klein, want coalitiepartijen CDA en D66 verlangen nog meer aanpassingen. De ministeriële bevoegdheid tot eigenhandig optreden mag van hen maximaal een half jaar na de Brexit gelden, in plaats van een jaar. Ook moeten alle noodmaatregelen die het kabinet in verband met de Brexit neemt binnen tien weken alsnog door de Tweede Kamer worden goedgekeurd. Zo niet, dan vervallen ze. De woordvoerder van Blok kon woensdag niet zeggen of de minister bereid is het wetsvoorstel nogmaals aan te passen.

Hoe groot de onvrede over Mays premierschap ook is, geen enkele Conservatief bleek het nu nodig te vinden om de eigen regering naar huis te sturen. De vrees voor een socialistische regering, en het einde van de brexitdroom, is te groot. Lees de analyse van onze correspondent in Groot-Brittanië.

De EU ziet nog steeds een ‘Ruttiaans geitenpaadje’ uit de brexitchaos. De diepgekoesterde wens is hierbij de vader van de gedachte, zeker. Maar als noch Londen, noch Brussel een harde Brexit wil, kunnen ze als verstandige volwassenen opnieuw om tafel schuiven. Lees de analyse van onze correspondent in Brussel.

Bij een harde Brexit liggen ingewikkelde douaneprocedures in het verschiet. Grote bedrijven hebben daarover vaak voldoende kennis in huis. Maar in het mkb wemelt het van de ondernemingen die een groot deel van hun omzet uit Groot-Brittannië halen, en die nog nooit eerder met een douane te maken hebben gehad. Voor hen dreigt een diepe plons in het onbekende.