"De file is niet het echte probleem"
In de Verenigde Staten werd 100 jaar geleden al nagedacht over rekeningrijden, zegt Kris Peeters, de bekendste mobiliteitsexpert van Vlaanderen. Dat de Vlaamse regering dat principe nu heeft goedgekeurd, vindt hij een goede zaak.
“Dit zou een revolutionaire beslissing kunnen zijn”, zegt mobiliteitsexpert Kris Peeters over het voornemen van de Vlaamse regering om een kilometerheffing in te voeren. “Het plan moet weliswaar door de volgende regering nog concreet worden gemaakt, maar als die dat goed uitwerkt, worden wij een voortrekker en gids voor andere landen.”
We konden er niet meer onderuit, aldus Peeters, auteur van onder meer De file voorbij en op sociale media bekend als ‘de andere Kris Peeters’, om verwarring met het CD&V-kopstuk te vermijden. “Als je iets aan de files wilt doen, heb je geen andere optie meer. Meer capaciteit creëren is een straatje zonder einde. Spitsstroken en bredere ringwegen helpen maar tijdelijk. Na verloop van tijd wordt die capaciteit toch ook opgevuld.”
BIO
• Geboren op 21 mei 1964 in Herentals
• Licentiaat politieke en sociale wetenschappen (KU Leuven)
• Studeerde aan de Hogeschool voor Verkeerskunde, en is daar nu lector
• Publiceerde onder meer ‘Het Voorruitperspectief’ (2000), ‘De file voorbij’ (2010), ‘Weg van mobiliteit’ (2014) en een mobiliteitsblog
Een beetje zoals je enige tijd na een dieet vaak meer weegt dan ervoor?
Kris Peeters: “Daar komt het op neer. Na verloop van tijd heb je een groter probleem dan voordien. Daarom is rekeningrijden, of de kilometerheffing, een goede zaak. Het is een oud idee, overigens. In 1920 werd het al geopperd in de Verenigde Staten, omdat men er toen al last had van congestie en voorzag dat de auto een enorm succes zou worden.”
'Mobiliteitsarmoede, dát is een probleem. Maar dat staat niet zo vaak in de krant'
Waar komt dat rekeningrijden op neer?
“Dat niet langer het bezit, maar het gebruik van de auto wordt belast. Wat betekent dat het beleid niet langer de vraag volgt, maar de vraag gaat sturen. Dat is de belangrijke omslag. Nu is het afwachten hoe men dat gaat vormgeven. De Vlaamse regering zegt dat het een budgetneutrale maatregel moet worden, en dat klinkt mooi, het is een glijmiddel om de beslissing erdoor te krijgen. Maar voor wie zal het budgetneutraal zijn?”
Voor de Vlaamse overheid, neem ik aan.
“Misschien. Maar dat is niet erg duidelijk. Want zal het ook budgetneutraal zijn voor de zakenman die elke dag in de file staat en 50.000 kilometer per jaar doet, of voor de oude dame die maar 5.000 kilometer per jaar doet? Dat debat moet nog gevoerd worden. Wat zal het kosten en voor wie?”
Dreigt het niet asociaal te worden?
“De bekommernis dat rekeningrijden sociaal rechtvaardig moet zijn, is erg selectief. Alsof het huidige systeem zo rechtvaardig is: mensen die nooit in de file staan, betalen mee voor de externe kosten ervan.
"En wat rekeningrijden betreft: het is een systeem waar je alle kanten mee uitkan. Het werkt met voertuigherkenning, dus je kunt kijken naar plaats en tijdstip, maar ook naar het type auto. Men zou zelfs kunnen kijken hoeveel mensen er in de auto zitten: hoe meer passagiers, hoe goedkoper. Al zou dat laatste wel wat extra apparatuur vergen. Maar in principe is het mogelijk.”
'De file is eerder een teken van mobiliteit: de mensen die daar in staan, komen heus wel aan op hun bestemming'
Kopen mensen dan geen opblaaspop voor op de passagiersstoel?
"(lacht) Dat is een mogelijk neveneffect. In Singapore bestaat het al, en daar verhuren mensen zichzelf om bepaalde trajecten mee te rijden.”
Zijn er goede buitenlandse voorbeelden?
“Ja, maar niet op het niveau van het hele wegennet. Er bestaat wel een systeem van congestietaks in Londen en Stockholm, dat lokaal erg goed werkt. En ook in Singapore dus, al geef ik dat voorbeeld niet graag omdat het een autoritaire staat is. In al die voorbeelden gaat het om beperkte afstanden op bepaalde trajecten of in bepaalde zones op bepaalde momenten. Ik hoop dat het in Vlaanderen overal wordt ingevoerd.”
Waarom moet dat per se?
“Omdat je anders een aantal perverse neveneffecten krijgt. Kijk naar het rekeningrijden voor vrachtwagens. Toen dat werd ingevoerd, was ik ook een voorstander, omdat ik in de illusie verkeerde dat het overal zou gelden. Maar het geldt alleen op de hoofdwegen: vrachtwagens moeten dus betalen om te mogen rijden op de plek waar we willen dat ze rijden. Gevolg: ze zoeken sluipwegen.
"Daarom werd onlangs een bijkomende studie uitgevoerd om die kilometerheffing ook op andere routes in te voeren. Onder meer op vraag van burgemeesters die kampen met sluipverkeer.”
Die fout mag de volgende Vlaamse regering dus niet maken.
“Absoluut niet. Vlaanderen ligt vol sluipwegen, dus daar moeten we rekening mee houden. Ik hoop dat ik daarmee een open deur intrap, en dat de Vlaamse regering daar alvast aan heeft gedacht.
"Een ander belangrijk punt is de vraag waar het geld naartoe zal gaan. In Londen gaat het naar de alternatieven, van metro tot fietspaden. Dat zou ook hier het best gebeuren, zodat mensen overschakelen op een ander vervoermiddel. Maar als de opbrengst van dat rekeningrijden in het systeem zelf blijft, worden de alternatieven daar natuurlijk niet beter van.”
'Spitsstroken helpen maar tijdelijk. Na een tijd wordt die capaciteit toch ook opgevuld'
Krijgen we de files ooit nog weggewerkt?
“U kent mijn stelling: wij verengen mobiliteit tot verkeer, verkeer tot autoverkeer, en autoverkeer tot het zogenaamde parkeer- en fileprobleem. En dat is een verkeerde houding. De file is niet het echte probleem.
"Als ik in de file sta, vind ik dat ook niet leuk. Vooral incidentele files zijn vervelend, omdat je die niet kunt voorzien. Maar bij structurele files gaat het grosso modo om dezelfde mensen die elke dag opnieuw op dezelfde plek staan. Die zijn kennelijk tot de conclusie gekomen dat de file nog altijd hun beste optie is. Daarom zeg ik soms dat de file weer verlengd is wegens groot succes.”
Maar u zegt: die mensen kiezen er zelf voor, dus dat is hét probleem niet.
“Precies. Ik begrijp dat ik daarmee sommigen van uw lezers boos zal maken, maar de file is eerder een teken van mobiliteit: de mensen die in de file staan, komen heus wel aan op hun bestemming. Als je elke ochtend moet aanschuiven in een lederen salon op wielen, met je favoriete muziek en een koffietje erbij, terwijl je ook nog eens kunt bellen met wie je wilt – dan vind ik de term ‘fileleed’ zeer relatief.”
Wat is dan het echte probleem?
“Het echte probleem zit bij de mensen die we niet zien, bij wat ik de onzichtbare file of wachtrij noem: de mensen die niet over een auto beschikken, die om welke reden dan ook niet op de gewenste bestemming geraken. Mobiliteitsarmoede, dát is een probleem. Voor jongeren, ouderen, mensen met een handicap, enzovoort.
"Maar dat staat niet zo vaak in de krant, ook al omdat journalisten en politici wellicht meer dan andere mensen in de file staan. Die file staat in elk geval ten onrechte zo hoog op de agenda.”
'Ik hoop dat rekeningrijden overal wordt ingevoerd. Voor vrachtwagens geldt het alleen op de hoofdwegen. Gevolg: ze zoeken sluipwegen'
Wat onlangs ook in het nieuws was: ‘cash for cars’, waarbij mensen hun salariswagen mogen inruilen voor extra nettoloon, is blijkbaar geen succes.
“Ik heb ooit de term salariswagen bedacht om het verschil te maken met bedrijfswagens, die mensen nodig hebben om hun werk te doen. Je kunt niet van een schilder verwachten dat hij met zijn ladder de trein neemt. Maar er zijn te veel mensen die worden uitbetaald in auto.
"Dat systeem zou moeten worden afgebroken, maar omdat dat een taboe is voor sommige partijen, heeft men een compromis gezocht. Cash for cars is zo’n compromis. Het probleem is dat je al een enorme som moet bieden om te kunnen concurreren met een auto. De auto is bovendien ook een statussymbool.”
De regering heeft ook beslist om Vlaanderen op te delen in vijftien vervoersregio’s. Is dat een goed idee?
“De vrees bestaat dat het vijftien eilandjes worden. Het idee op zich is nochtans niet slecht. Het komt tegemoet aan de vraag van gemeenten om mee te beslissen. Vandaag zijn er middelen, maar hebben ze niets te zeggen. Het gevaar is niet denkbeeldig dat ze straks meer te zeggen hebben, maar minder middelen. En dan is het een vergiftigd geschenk, natuurlijk.”
Hoezo?
“Als mensen vandaag bij hun gemeentebestuur klagen dat het openbaar vervoer hen niet bedient, kan de burgemeester de schuld geven aan De Lijn. Als gemeentebesturen straks zélf mee moeten beslissen over lokale trajecten, zullen ze ook zelf het slechte nieuws moeten brengen. Het voordeel is dat die discussie dan politiek zichtbaar wordt.”
'Zelfrijdende auto’s zouden handig kunnen zijn voor jongeren, ouderen en mensen die afgelegen wonen en niet de beschikking hebben over een auto'
Kan de zelfrijdende auto straks alles op zijn kop zetten?
“Waarschijnlijk wel. Maar misschien op een andere manier dan wij vandaag kunnen denken. Dat is vaak zo met de introductie van nieuwe technologieën. Zelfrijdende auto’s zouden handig kunnen zijn voor jongeren, ouderen en mensen die afgelegen wonen en vandaag niet de beschikking hebben over een auto. Het gevaar is alleen dat ze misschien een deel van hun traject leeg afleggen.”
Wat is daar het probleem mee?
“Vandaag vervoert een auto gemiddeld 1,2 reizigers, inclusief de bestuurder uiteraard. Dat gemiddelde is nog altijd aan het dalen. Ik zei vroeger soms gekscherend dat het pas een probleem zou worden als dat cijfer onder de 1 duikt. Maar met zelfrijdende auto’s kan dat dus. De uitdaging zal zijn om die dingen zo weinig mogelijk leeg te laten rijden. En dan nog zijn ook daarmee perverse neveneffecten mogelijk.”
Geef eens een voorbeeld.
“Wie weet wat er allemaal mogelijk zal zijn in zulke zelfrijdende voertuigen? Misschien kan ik onderweg werken, naar een film kijken of zelfs fitnessen, noem maar op. Het is ook mogelijk dat ik er comfortabel in kan slapen, en dat ik dan zelfs niet meer het gevoel heb dat ik onderweg ben. Als dat het geval is, kan ik zelfs op drie uur van mijn werk gaan wonen, omdat ik denk: ach, ik slaap wel in de auto.”
En dan worden de files nog langer?
“Inderdaad. Eén ding is zeker: ik denk niet dat ik snel zonder werk zal vallen.”