Direct naar artikelinhoud
Landbouw

Geheime proef met DNA-gehackte maïs in Vlaanderen: "Ik ben verbaasd en teleurgesteld"

Het Vlaams Instituut voor Biotechnologie bevestigt het bestaan van de veldproef, maar geeft de locatie ervan niet vrij.Beeld Thinkstock

In alle stilte voert het Vlaams Instituut voor Biotechnologie al anderhalf jaar een veldproef uit met genetisch gemodificeerde maïs. De planten zijn aangepast met een nieuwe ophefmakende techniek waarover nog geen duidelijke Europese wetgeving bestaat. Toch stemde de federale regering ermee in. Dat leert onderzoek van De Morgen.

Het gaat om de CRISPR/Cas9-methode. Die wordt aanzien als een doorbraak in de biologie: een moleculaire ‘knutselset’ waarmee onderzoekers goedkoop, makkelijk en naar believen in DNA van planten, dieren en menselijke embryo’s kunnen knippen en plakken. 

Het enorme potentieel van deze ‘DNA-hacking’ is volgens een aantal wetenschappers ook het grote gevaar. De methode biedt potentieel om vele erfelijke ziektes en ook aids, malaria en kanker doeltreffend te bestrijden, maar je kunt er ook soorten die nooit bestonden mee maken of hele populaties mee uitroeien.

In laboratoria wereldwijd wordt vandaag geëxperimenteerd met de CRISPR/Cas9-methode. Maar vertrouwelijke documenten die De Morgen heeft verzameld, leren dat onderzoekers van het Vlaams Instituut voor Biotechnologie (VIB) al een stap verder hebben gezet. Sinds vorig jaar hebben ze een veld beplant met maïsplanten die aangepast zijn met de nieuwe techniek.

‘Ik ben verbaasd en teleurgesteld. Zolang er geen duidelijkheid is, sta je zo’n veldproef toch niet toe?’
Leen Laenens, Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren

VIB-woordvoerder René Custers bevestigt het bestaan van de veldproef. Hij benadrukt dat het om fundamenteel onderzoek gaat. “Het DNA van de maïs heeft een kleine wijziging ondergaan zodanig dat de impact van milieustress zoals extreme weersomstandigheden of milieuverontreiniging op het genetisch materiaal van de plant onderzocht kan worden”, zegt hij. “Met de kennis die we opdoen, hopen we manieren te vinden om planten beter tegen die omstandigheden te wapenen.”

De locatie van de veldproef wil Custers niet kwijt. Eerdere proeven van het VIB, met gemodificeerde aardappelen en populieren, vonden telkens in Wetteren plaats. Actievoerders van Field Liberation bestormden daar in 2011 een aardappelveld. Tests met genetisch gemodificeerde organismen (ggo’s) liggen dan ook gevoelig. Maar, dat is niet de enige reden waarom de veldproef met maïs zo lang geheim werd gehouden: momenteel bestaat er nog geen duidelijke Europese wetgeving over CRISPR/Cas9.

Europees Hof

In Europa woedt sinds 2012 een discussie over de vraag of nieuwe gentechnieken zoals CRISPR/Cas9 aanzien moeten worden als genetische modificatie of niet. Biotechbedrijven vinden van niet, omdat er geen ‘vreemd’ DNA wordt toegevoegd en alleen bestaande genen worden aangepast. De milieubeweging is het hier niet mee eens. De EU, die schippert. De Europese Commissie riep in 2015 op tot terughoudendheid bij de lidstaten, maar deed tegelijk nooit iets om onderzoek te verbieden.

In 2016 raakten de VIB-onderzoekers het wachten op duidelijkheid beu en wendden ze zich dan maar tot de federale regering. Milieuminister Marie Christine Marghem (MR) stemde daarop in met een veldproef. Op basis van een analyse van de Belgische wetgeving rond ggo’s door haar administratie besloot Marghem dat de CRISPR/Cas9-methode daar niet onder valt.

Woensdag moet het Europees Hof van Justitie in Luxemburg de discussie over de nieuwe gentechnieken beslechten

Die beslissing maakte het mogelijk dat de veldproef in alle stilte kon worden uitgevoerd, zonder een tijdrovende ggo-vergunningsprocedure en allerlei bijhorende risicoanalyses. Gevraagd om een reactie kon het kabinet-Marghem gisteren geen extra commentaar kwijt.

“Ik ben verbaasd en teleurgesteld”, zegt Leen Laenens voorzitter van Velt (Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren). “Begin deze maand stuurden we vanuit het netwerk Voedsel Anders – waar Velt deel van uitmaakt – nog een brief naar de federale regering met de vraag het voorzorgsprincipe te hanteren. Wat betekent voorzichtig te zijn met de nieuwe gentechnieken. En dan hoor je dit opeens. Onbegrijpelijk. Zolang er geen duidelijkheid is, sta je zo’n veldproef toch niet toe?”

Europees Hof
Beeld DM

Die duidelijkheid komt er nu misschien wel snel aan. Woensdag moet het Europees Hof van Justitie in Luxemburg de discussie over de nieuwe gentechnieken beslechten. “De vraag is of een dergelijke plant een ggo is en om daar zekerheid over te krijgen, hebben we dat aan de Belgische overheid voorgelegd. Zij hebben ons bevestigd dat onze maïsplanten niet onder de bepalingen van de Belgische ggo-wetgeving vallen”, zegt Custers. “Natuurlijk is het nu wel spannend want de uitspraak van het Europees Hof kan dat veranderen. We wachten af. Hopelijk komt er nu in ieder geval duidelijkheid. Wij dringen daar bij Europa al een paar jaar op aan.”

Ongewenste mutaties

Intussen blijkt dat de CRISPR/Cas9-methode minder voorspelbaar is dan gedacht. Vorige week verscheen in het toonaangevende tijdschrift Nature een studie die aantoont dat de techniek “veel diepgaande ongewenste mutaties en DNA-schade aanricht”. Iets wat eerder onderzoek al suggereerde. “Dit hebben we onderschat”, stelt Patrick Hsu (Salk Institute) in Nature.

Professor plantkunde Michel Haring (Universiteit van Amsterdam) bepleit transparantie: “Er zijn altijd onverwachte en andere effecten die per plant verschillen. Dat moet je inderdaad erg goed controleren en dat kunnen we nu ook. Maar wie hier zo enthousiast over is omdat het spectaculair veel mogelijkheden biedt, kan echt niet anders dan toegegeven dat in een ggo-procedure is. De enige eerlijke aanpak is dat helder stellen tegenover de burger.”