Miskoop of niet: kan ons land Amerikaanse F-35's blijven gebruiken nu relatie met VS op de helling staat?

Geldverspilling of een domme beslissing? Er komen heel wat vragen binnen in de mailbox van VRT NWS over de Belgische aankoop van F-35's, Amerikaanse gevechtsvliegtuigen van de 5e generatie, een van de meest geavanceerde ter wereld.

In 2018 besloot ons land om er 34 aan te kopen voor net geen 4 miljard euro, maar ondertussen is de wereldorde flink door elkaar geschud. Is het wel slim om voor Amerikaanse gevechtsvliegtuigen te kiezen, nu het partnerschap met de VS op losse schroeven lijkt te staan?

"Ja", zegt minister van Defensie Theo Francken (N-VA) gisteren in De afspraak op VRT Canvas. Ook hij krijgt de laatste dagen erg veel vragen over de aankoop van Amerikaanse militair materieel, maar die bezorgdheid is niet helemaal terecht, benadrukt hij.

"Er bestaat niet zoiets als een 'killswitch'", zegt Francken. "Er is in het Witte Huis geen knop waarmee de Verenigde Staten onze F-35's onbruikbaar kunnen maken. Dat is een broodjeaapverhaal. Wij kunnen met onze toestellen doen wat we willen." Op dat vlak heeft de VS dus niet echt in de pap te brokken.

Wat de Amerikanen wel zouden kunnen beslissen, is om geen wisselstukken meer te leveren aan Europa. Al is dat volgens Francken ondenkbaar. "Als ze dat zouden doen, leggen ze hun eigen defensie-industrie helemaal plat. Er is niemand die nog zijn militair materieel in de VS zal aankopen zonder de garantie op wisselstukken en ondersteuning."

Bovendien is de globale defensie-industrie de afgelopen decennia geëvolueerd naar een geïntegreerd ecosysteem. Geen enkel vliegtuig dat rondvliegt of schip dat rondvaart is 100 procent Amerikaans. Ook in de VS gebruiken ze Europese onderdelen voor hun toestellen.

"We kunnen elkaar dus de duivel aandoen", zegt Francken. "Ook wij kunnen beslissen om geen wisselstukken meer te leveren aan de Verenigde Staten."

Het Amerikaanse bedrijf Lockheed Martin is de producent van de F-35-gevechtsvliegtuigen, maar de toestellen bevatten inderdaad onderdelen die door de Europese defensie-industrie worden geproduceerd. Zo is British Aerospace (BAE Systems) bijvoorbeeld verantwoordelijk voor het ontwerpen van het staartdeel van het vliegtuig. Ongeveer 20 Nederlandse bedrijven, verenigd in de lobbyorganisatie NIFARP, zijn betrokken bij de productie van F-35-onderdelen.

Ook Italië speelt een belangrijke rol in de productie en assemblage. Leonardo's Aircraft Division in Italië is verantwoordelijk voor de assemblage, het onderhoud en de upgrade van F-35's in Europa. Op de Italiaanse vliegbasis Cameri bevindt zich de Final Assembly and Check Out (FACO) faciliteit, waar F-35's voor verschillende Europese landen worden geassembleerd.

Niet alleen op gebied van onderdelen zijn we op elkaar aangewezen, ook op vlak van computersystemen is dat het geval. Toch staat Europa ook daar al verder dan velen denken, zegt defensie-expert bij VRT NWS Jens Franssen.

"De grote vraag is: 'Kunnen de F-35's worden opgestart zonder een Amerikaanse datacomputer?' Het antwoord is: 'Ja'. Alleen voor het ingeven van gps-systemen en het opstarten van radarinstallaties hebben we op de dag van vandaag een Amerikaans datacenter nodig. Dat zal in de toekomst ook zonder die Amerikaanse centra kunnen, maar dat is op dit moment te duur."

De F-35 is dus ontworpen om volledig autonoom door NAVO-bondgenoten gebruikt te worden. Dit betekent dat zowel Amerikaanse als Europese landen toegang hebben tot gedeelde gegevens en systemen voor gezamenlijke operaties. Toch blijft de controle over gevoelige software en systemen grotendeels in Amerikaanse handen, wat de mogelijkheid voor Europese landen beperkt om zelfstandig wijzigingen aan te brengen in kritieke systemen.

Ondertussen zijn verschillende Europese landen wel al bezig met het opzetten van eigen datacenters, weet Franssen. "Je kan dat alleen doen als land, maar dan is dat erg duur. Het is een stuk voordeliger om dat met partnerlanden van die F-35-familie te doen. Ook in ons land is bij de aankoop van de toestellen budget voorzien om in zo'n samenwerking te stappen."  

Maar op dit moment is zo'n samenwerking voor ons land nog niet aan de orde. De eerste toestellen worden pas eind dit jaar geleverd, en in een eerste fase van die uitrol zal vooral gefocust worden op het klaarstomen van de vloot en het trainen van de piloten en technici. Er staan dus niet meteen grote operaties met F-35's gepland.

Is het dus een goede beslissing om nog steeds voluit voor de Amerikaanse F-35's te kiezen? Experten zijn het erover eens: ja. Het toestel is een van de meest geavanceerde gevechtsvliegtuigen ter wereld, en een van de enige toestellen van de 5e generatie (een categorie van moderne straaljagers). Geen enkel Europees toestel komt nog maar in de buurt van wat een F-35 kan.

"Al onze omliggende landen hebben - onafhankelijk van elkaar - dezelfde oefening gemaakt als wij in 2018, en zijn tot hetzelfde resultaat gekomen: elk land koos voor de F-35", zegt Franssen. "Op technologisch vlak is de F-35 superieur aan de Europese (4e generatie) toestellen."

De F-35 is ontworpen om vrijwel onzichtbaar te zijn voor radar dankzij zijn aerodynamische vorm en radarabsorberende verflaag. Dit geeft het een groot voordeel in moderne oorlogsvoering, vooral tegen geavanceerde luchtafweersystemen zoals de Russische S-400. Het vliegtuig heeft ook geavanceerde elektronische oorlogsvoering (EW)-capaciteiten, inclusief elektronische afweer.

Ook andere gevechtsvliegtuigen maken tegen de F-35 geen schijn van kans. "In een gevecht is de verhouding 20 tegen 1", zegt minister Francken. "Je hebt dus 20 gewone vliegtuigen nodig om 1 F-35 uit te schakelen."

In zekere zin is het F-35-contract tussen ons land en de VS ook een veiligheidsgarantie. "We bezitten op die manier over de meest geavanceerde Amerikaanse gevechtstechnologie", zegt Franssen. "Dat vergt een zeer verregaande samenwerking en vertrouwensband."