Liefde voor het leven of haat tegen vrouwen? Het referendum over abortus houdt Ierland diep verdeeld
De Ieren mogen zich vrijdag uitspreken over een ruimere abortuswet. Een gruwel voor de pro-life-beweging, maar hard nodig volgens artsen en feministen. De katholieke kerk houdt zich dit keer opvallend stil in de ‘moeder aller debatten’.
‘Ziet u, in de elfde week ontstaan er al nageltjes. Dan is het al een baby.’ Een anti-abortusactiviste in een roze hesje met de tekst ‘LoveBoth’ wijst naar een baarmoedermodel met daarin een foetus van zes centimeter. Passanten in de zonnige Shop Street van Galway volgen de anatomische les aan de hand van zes foetussen in diverse levensstadia, die op een tafel staan opgesteld.
Een paar meter verderop delen pro-abortusactivisten folders uit vol schrijnende verhalen van vrouwen met ongewenste zwangerschappen. Tussen de twee kampen speelt een vrolijke straatmuzikant Jolene, Karma Chameleon en Wish You Were Here.
Zulke taferelen zijn de laatste weken in heel Ierland te zien geweest. Vrijdag mogen 3,8 miljoen Ieren beslissen over het toestaan van abortus. Het is spannender dan het referendum over het homohuwelijk, waar in 2015 62 procent van de Ieren voor stemde. Er zijn vergelijkingen getrokken met ‘Brexit’ en ‘Trump’: abortus als Ierse variant van de cultuuroorlogen. Er zijn ook parallellen. De media zitten in het ja-kamp en ook binnen de politiek is er ruime steun, zelfs bij de twee grote conservatieve partijen: regeringspartij Fine Gael en oppositiepartij Fianna Fáil. Maar hun beider kiezers, zeker die op het platteland, zijn een stuk terughoudender.
De campagne is een strijd op leven en dood, waar posters op de lantaarnpalen van getuigen. ‘Het recht om te kiezen’, ‘Soms verdient een privézaak publieke steun’ en ‘Ons lichaam, onze keuze’ meldt het ja-kamp. Op de Nee-posters staan foetussen, al dan niet met duim in de mond, begeleid door teksten als ‘Ik ben negen weken oud. Ik kan schoppen en gapen. Haal me niet weg’, ‘Mijn hart klopt na 22 dagen’ of ‘Toestemming om te doden?’ Ook ‘Het is te extreem’ is een populaire nee-slogan. Cijfers op de posters blijken soms misleidend te zijn, zoals ‘Een op de vijf Britse baby’s wordt geaborteerd’ dat op roze ‘nee’-posters staat.
Hypocriet
In Galway maakt het stralende gezicht van Savita Halappanavar deel uit van het straatbeeld, de 31-jarige vrouw die hier in 2012 stierf aan bloedvergiftiging nadat haar een levensreddende abortus was geweigerd. ‘Deze tragische zaak heeft het debat een nieuwe impuls gegeven,’ zegt de arts Michael Creed, die in het ziekenhuis werkt waar Savita overleed, ‘net als in 1992, toen een meisje van 14 dat zwanger was geraakt na een verkrachting bij de grens werd tegengehouden. Dat we vrouwen naar Engeland laten reizen, is zo hypocriet. We staan abortus toe, alleen niet in onze achtertuin’, stelt Creed, die lid is van de actiegroep Doctors for Choice.
‘De meeste mensen in mijn beroepsgroep zijn voor legalisering’, zegt hij achter een kop thee in de pub. ‘Het is in mijn ogen niet gepast om een zeven weken oude foetus dezelfde rechten toe te kennen als een volwassen vrouw.’
De actievoerende Sarah Lanigan is dat niet met hem eens. ‘Als ik een zwangere vrouw zie’, zegt de 21-jarige geneeskundestudent, ‘dan zie ik twee mensen die allebei liefde verdienen. Begeleiding in moeilijke gevallen is duur, dus abortus is goedkoper, denkt de overheid. Voor vrouwen die niet zwanger willen worden, bestaat ook hier de morning-afterpil.’
Ze overhandigt een folder met verhalen van vrouwen die niet hadden geleefd als abortus zou zijn toegestaan. ‘Ik was bijna geaborteerd toen mijn moeder onder druk werd gezet om mijn leven te beëindigen’, vertelt Victoria daarin, een in Dublin wonende Française, ‘maar ze bleef sterk en gaf me dit kostbare leven.’
De even oude mensenrechtenstudent Maeve Arnup heeft andere ervaringen. ‘Toen ik 17 was, werd een vriendinnetje van me zwanger, maar daar kwam ze pas laat achter. Ze raakte in paniek omdat ze geen geld had voor een reis naar Engeland. Toen heb ik betaald, maar dat zou niet nodig moeten zijn.’
Strafkampen
Arnup ziet de strenge abortuswetgeving als een vorm van vrouwenhaat. ‘Je kent de Magdalene-wasserijen? Er was er hier eentje, aan het einde van de straat. Katholieke strafkampen waar zogenaamd gevallen vrouwen te werk werden gesteld en mishandeld door de nonnen. Hun baby’s werden afgepakt en vaak doorverkocht aan rijke Amerikanen.’
‘En nu zijn de Amerikanen weer hier!’ Arnup wijst naar een echtpaar dat met afbeeldingen van een foetus (‘Zeg NEE tegen abortus op verzoek’) door Shop Street loopt. Het zijn Emily Faulkner (23) en Nathan Berning (25) van de pro-life-groep Let Them Live uit Colorado, waarvan negen leden een maand door Ierland reizen om tegen abortus te waarschuwen. Net op het moment dat Faulkner, een geestdriftige bioloog die kinderarts wil worden, uitlegt dat ze met haar man van plan is om een opvangcentrum op te zetten voor ongewenste kinderen, komt er een boze vrouw aangelopen. ‘Waar bemoeien jullie je mee? Dit is een Ierse kwestie. Ik ga feestvieren, zaterdag.’
Wat staat er op het spel?
Het referendum gaat over het schrappen van het Achtste Amendement van de grondwet. Bij een referendum in 1983 heeft tweederde van de bevolking bepaald dat het leven van de ongeborene onder alle omstandigheden moest worden beschermd. Op het plegen én het ondergaan van abortus kwam een celstraf van maximaal veertien jaar te staan. In 1992 werd de wet versoepeld, toen de Ieren bij – alweer – een volksraadpleging bepaalden dat vrouwen voortaan naar het buitenland mochten reizen voor een abortus. Gemiddeld steken nu negen zwangere vrouwen per dag met dat doel de Ierse Zee over. Daarnaast bestellen 1.500 vrouwen per jaar, illegaal, abortuspillen.
Het Ja-kamp gaat het vooral om het legaliseren van een bestaande praktijk. Het voorstel van de regering van premier Leo Varadkar is om abortus in de eerste twaalf weken toe te staan en daarna, tot zes maanden, als de gezondheid van de vrouw in gevaar is, of als de foetus niet levensvatbaar lijkt te zijn.
Tijdloos principe
De kans op een feest voor het ja-kamp was lange tijd inderdaad groot, maar de laatste weken is de voorsprong in de peilingen geslonken. Alles hangt af van de zwijgende meerderheid, iemand als de zestiger Peter Carlin, die in Shop Street zit te luisteren naar de folksongs van een zanger met een banjo. ‘Het is voor mij simpel: een mens maak je niet dood’, zegt deze schapenboer en accountant uit Donegal, ‘ook niet als die nog geboren moet worden. Ons eiland mag dan razendsnel veranderen, dit is een tijdloos principe.’ Carlin voegt eraan toe dat hij alleen op papier katholiek is en de kerk lang geleden verlaten heeft.
Het raakt aan een interessant aspect bij deze referendumcampagne: de stilte van de kerk die 35 jaar geleden zo’n belangrijke rol speelde bij de invoering van de huidige strenge abortuswetgeving. Na een ochtendmis in de St. Augustine’s-kerk, bijgewoond door twintig bejaarden en evenveel schoolkinderen, wil priester Des Foley geen commentaar geven op de moeder van alle debatten. ‘Lees deze woorden van de bisschop maar, die ik hier zondag heb voorgedragen.’ Hij overhandigt de tekst van zijn preek, waarin de gelovigen eraan worden herinnerd dat mei de maand is van het nieuwe leven.
Schaamtecultuur
Volgens dokter Creed heeft de kerk na alle misbruikschandalen, van de nonnen in de wasserijen tot de priesters in de kerken, weliswaar minder gezag, maar is ze wel mede verantwoordelijk voor een schaamtecultuur rondom seksualiteit. ‘Van deze cultuur zijn vooral vrouwen het slachtoffer geworden. Met dit referendum kunnen we iets recht zetten.’
Voor- en tegenstanders
‘Mijn oudste, die nu 3 is, werd na 25 weken geboren. Toen pas besefte ik hoe perfect een foetus dan al is. Vanaf dat moment ben ik ga nadenken over het abortusvraagstuk, vanuit een wetenschappelijk perspectief. Het plan is nu om abortussen in sommige gevallen tot 24 weken toe te staan. Dat is een ondraaglijke gedachte. Zie mij alsjeblieft niet als een ouderwetse godsdienstfanaat. Ik ben niet gelovig, werk in financiën en, ja, ik vind het homohuwelijk geweldig.’
Joe Bruen
‘Ik zal zaterdag totaal van slag zijn als er een ‘Nee’ uit de bus komt’, zegt Lucy Smith. ‘Als vroedvrouw begeleid ik zo vaak vrouwen die een foetus dragen die zwaar gehandicapt is en nauwelijks kans maakt om levend ter wereld te komen. Of vrouwen die de baby van hun verkrachter moeten dragen.’ Haar jongere zus Catriona voegt daaraan toe: ‘Ik respecteer mensen die tegen abortus zijn, maar zij zouden niet het recht moeten hebben om andere mensen die keuze te ontzeggen. Dit gebeurt nergens anders in het Westen.’
Lucy en Catriona Smith