Waarom zijn we jaloers?

"We zien grote verschillen tussen mensen", zegt Bram Buunk, hoogleraar evolutionaire sociale psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. "De een heeft er weinig last van, de ander wordt regelmatig verteerd door jaloezie. Maar iedereen kent het gevoel."

Bunk maakt wel onderscheid tussen afgunst en jaloezie. Bij afgunst gaat het vaak om materiële zaken: je benijdt iemand die een hoge status heeft, een mooie positie bekleedt of zwemt in het geld. Van jaloezie spreken we als er relaties in het geding zijn, veelal liefdesrelaties.

Afgunst voelt niet fijn, toch heeft het een functie. Het kan je aanzetten tot actie om de kloof tussen jou en die benijdenswaardige ander iets te verkleinen. Bijvoorbeeld door over hem te roddelen of hem publiekelijk te bekritiseren. Niet fraai misschien, wel menselijk. Afgunst kan ook een mildere vorm aannemen en je positief motiveren om ook zoveel geld te vergaren of zo'n mooie baan te vinden.

Flirten met een ander

In een relatie spreken we van jaloezie als je partner zich zodanig met anderen gedraagt dat het de relatie bedreigt. "Reactieve jaloezie", noemt Buunk dat. "Als je partner op een feestje met een ander staat te flirten, of als hij het net iets te vaak over die leuke collega heeft, kan het de kop opsteken." Zolang het om kleine incidenten gaat, valt met die jaloezie nog wel te leven. Maar als partners echt vreemdgaan, dan steekt vaak een hele sterke jaloezie de kop op, die gepaard gaat met woede. "Oók bij mensen die altijd van zichzelf dachten dat ze daar geen moeite mee zouden hebben", aldus Buunk. Overigens is jaloezie ook hier een belangrijke prikkel die aanzet tot actie. Om de partner weer in het gareel te krijgen.

Bij mannen heeft heftige jaloezie een andere achtergrond dan bij vrouwen. Mannen gaan vooral uit hun dak vanwege de seks die met het overspel gepaard gaat. Vanuit evolutionair oogpunt is dat makkelijk te begrijpen, aldus Buunk. "Mannen moeten hun genen veilig stellen. Hun vrouw hoeft maar één keer vreemd te gaan of de man loopt het risico dat hij energie gaat steken in het grootbrengen van andermans nageslacht. Zoiets gaat onbewust natuurlijk, maar de emotie is er niet minder heftig om."

Jaloezie of afgunst?

Vrouwen slaan juist op tilt als hun partner verliefd is op een ander, intieme gevoelens met een ander deelt. Ook dat is verklaarbaar uit evolutionair perspectief. "Vrouwen willen vooral voorkomen dat ze alleen komen te staan. In jagers- en verzamelaarsculturen liepen vrouwen de kans op verstoting als ze alleen kwamen te staan. En zonder bescherming van een man waren ze een makkelijke prooi voor wilde dieren of andere mannen."

Wie vallen het vaakst ten prooi aan jaloezie en afgunst? Het is niet te zeggen. "Je zou denken dat mensen met een laag zelfbeeld meer last hebben van jaloezie. Maar daar is geen bewijs voor", zegt Buunk. Ook de relatie met narcisme is vergeefs onderzocht. "Wel zien we dat mensen die slecht gehecht zijn in hun kindertijd, meer last hebben van jaloezie. En neurotische mensen zijn ook vaker jaloers, ook problematisch jaloers."

Hormonen

Persoonskenmerken lijken er dus niet zoveel toe te doen. Wat er wel toe doet zijn hormonen. Vrouwen zijn in de vruchtbare periode van hun cyclus ongeveer twee keer zo jaloers als in hun onvruchtbare periode, blijkt uit onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen. Vrouwen die de pil slikken - en dus veel oestrogeen binnenkrijgen - zijn jaloerser dan vrouwen die geen anticonceptie slikken.

Kortom, partnerjaloezie fluctueert met de hormonen. Maar ook in dit opzicht is het gevaarlijk iedereen over een kam te scheren. "Ik hoorde laatst van een 100-jarige vrouw die jaloers was omdat haar man te veel aandacht schonk aan hun huishoudelijke hulp", zegt Buunk.