Haal de kerstversiering van openbare kunstwerken

De feestdagen komen eraan. Steden, gemeenten en winkelcentra halen de kerstversiering boven. Wat voor de een sfeervol en gezellig is, is voor de ander storende kitsch. Elk zijn mening, zolang die versiering maar niet aan openbare kunstwerken hangt.

Ik schrok me een kerstmutsje. Het was weer even geleden dat ik in mijn geboortestad was geweest. Maar ik zag ze meteen, de acht lichtgevende kerstballen aan het kunstwerk De reiziger op het Turnhoutse stationsplein. Ze waren wellicht stemmig bedoeld. Toch voelde het alsof er een fout cadeau onder de kerstboom lag.

Turnhoutse kerstballen

Typisch voor het werk van kunstenaar Paul Gees schuilt een ferm deel van het wonder van De reiziger in de bedachtzaamheid van de compositie. “Waarbij evenwicht, spanning en geraffineerd gevoel voor verhoudingen de boventoon voeren", verklaart Wikipedia. Aan het subtiele evenwicht tussen ruwe rots en bewerkt metaal had iemand nu acht kerstballen toegevoegd. En ik, aanbidder van elk zeldzaam stukje schoonheid in de onherbergzame Kempen, voelde me haast persoonlijk beledigd. Kon dit zomaar?

De Turnhoutse kerstballen vertonen sterke gelijkenis met een beroemde zaak uit het intellectuele eigendomsrecht. In Snow vs. Eaton Centre Ltd verzette kunstenaar Michael Snow zich tegen de kerstaankleding van zijn kunstwerk in een Canadees winkelcentrum. Snow had voor het centrum de installatie Flight Stop gemaakt. Die bestond uit een vlucht opgezette ganzen in verschillende formaten en vluchtposities. In 1982 vond de mall er niet beter op dan de vogels te versieren met kerstlinten. De kunstenaar was verbolgen en beriep zich op de Copyright Act. De rechter volgde hem: de morele rechten van Snow op het werk waren geschonden; de integriteit van het werk was verstoord.

Eerbied?

Hoewel anders geconcipieerd dan het Angelsaksische copyright, biedt het continentale auteursrecht de kunstenaar een gelijkaardige bescherming. In België zijn de morele rechten opgenomen in het wetboek economisch recht. Bijzonder is dat zij niet overdraagbaar zijn. Zelfs wanneer de kunstenaar een werk verkoopt, behoudt hij deze rechten. Het recht op het vaderschap van en het recht op eerbied voor het werk bijvoorbeeld. Het laatste laat de kunstenaar toe zich te verzetten tegen elke misvorming, verminking of andere wijziging van zijn werk, en tegen elke inbreuk op datzelfde werk, die zijn eer of reputatie kunnen schaden. Het behoeft weinig betoog dat acht lichtgevende kerstballen aan een werk van Paul Gees zo'n wijziging of inbreuk zijn.

Ongeacht de goed- of afkeuring van de kunstenaar geldt een groter vandalisme-argument tegen de versiering van openbaar kunstpatrimonium. In zijn tekst Vandalisme, expressies van andere culturen? stelt cultuurfilosoof Willem Elias dat de zorg voor het kunstwerk vaak afwezig is bij personen of instellingen die verondersteld worden de kunst te koesteren. Dit gebrek aan zorg, zegt Elias, is een vorm van vandalisme met vaak grotere dimensies dan het vandalisme dat doorgaans op veel belangstelling van de pers kan rekenen. Maar waarom zouden we meer wakker liggen van een museumbezoeker die een schilderij te lijf gaat dan van een stadsbestuur dat moedwillig de integriteit van zijn kunstwerken laat schenden?

Mentaal vandalisme

Minstens getuigt de versierwoede van de stad van mentaal vandalisme. Dat is volgens Elias de weigering om de code van de hedendaagse kunst te aanvaarden, waardoor men het artistieke karakter van een object negeert. Het verwondert dat net Turnhout zich aan mentaal vandalisme bezondigt. Haar selectie hedendaags beeldhouwwerk is bepaald geen tweede garnituur. Ze getuigt van een grote betrokkenheid bij het kunstlandschap. Zo kregen naast De reiziger onder meer De najade van Rik Poot en Adam en Eva van Luk Van Soom een plaats binnen de stadsmuren. Het gewaagde abstract De Sfeer mocht onder de roepnaam 'Tet van Turnhout' zelfs aan een eigen leven als landmark beginnen.

Het lijdt dan ook geen twijfel dat Turnhout de lichtbollen snel van De reiziger zal halen. Belangrijker nog is een algemene mentaliteitswijziging. Kerstversiering hoort niet thuis op kunstwerken. Als ik de hoeders van kunstpatrimonium dit jaar een voornemen mag aanraden, dan is het om niet voor kerstvandaal te spelen maar voor kerstman. Verras ons met zakken vol kunst. Verzorg de werken zodat we er elke dag in hun volle glorie van kunnen genieten. Zo worden het nog mooie feestdagen – niet in het minst voor onze kunstenaars. 

Ik wens u alvast een zalige kerst en een gelukkig nieuwjaar toe.