Langer openhouden of niet? 'Kernuitstap is keuze tussen pest en cholera'

1. Bevoorrading

In het debat over de kernuitstap begint en eindigt alles met de vraag: brandt de spreekwoordelijke lamp nog als straks, binnen zeven jaar, de kerncentrales in ons land de deuren sluiten? Netbeheerder Elia stuurde vorige week een waarschuwing uit. De kernuitstap kan niet worden opgevangen door de overblijvende energiecentrales, klonk het in een vuistdik rapport. Er moet snel worden geïnvesteerd in een alternatief.

Elia denkt aan een combinatie van nieuwe gascentrales, windmolens en zonnepanelen. Gascentrales kunnen met een druk op de knop worden aan- en uitgeschakeld. Als er geen wind of zon is, springen ze even bij. Als er veel wind of zon is, gaan ze uit. Met kerncentrales is dat niet mogelijk.

Maar nieuwe gascentrales bouwen heeft ook nadelen. Eén daarvan: ze staan er niet in een nacht tijd. Vergunningen aanvragen duurt twee tot drie jaar. De bouw zelf nog eens drie jaar. Rekening houdend met de deadline 2025 betekent dat dat het erg nipt dreigt te worden. Te nipt voor N-VA. "Een reeks gascentrales bouwen is in zo'n korte tijd onmogelijk", benadrukt Vlaams Parlementslid Andries Gryffroy.

Om de sluiting van zeven kerncentrales te compenseren zijn er negen middelgrote gascentrales nodig. Ter vergelijking: vandaag draaien er in België acht gascentrales. N-VA wil daarom twee kerncentrales langer open te houden dan gepland, minstens tot 2035. Op die manier zijn er tegen 2025 maar twee à drie gascentrales nodig om de stroombevoorrading te verzekeren. Dit zou wel haalbaar moeten zijn.

Of dat zo is? André Jurres, hoofd van NPG Energy en ex-topman van Essent Belgium, twijfelt nog steeds. "De overheid zal massaal subsidies moeten geven om investeerders te verleiden. Anders krijgen we er straks niet eens één nieuwe gascentrale bij. Grote energiebedrijven zijn niet geïnteresseerd in de bouw van nieuwe installaties. In Nederland staat een reeks hypermoderne gascentrales stil omdat ze verlies maken."

2. Stroomfactuur

Dit is een ander nadeel van nieuwe gascentrales, en bij uitbreiding alle soorten energiecentrales: ze hebben subsidies nodig om rendabel te zijn. Dat terwijl onze huidige kernreactoren afgeschreven zijn en zonder overheidssteun draaien.

Elia berekent dat het langer openhouden van twee kerncentrales tussen de 240 en de 550 miljoen euro per jaar winst oplevert tegenover het scenario waarin alle kerncentrales sluiten zoals gepland. N-VA wil dat niet laten liggen. Gezinnen en bedrijven kreunen onder de hoge stroomfactuur. Als het kan, moet je hen ontlasten.

Maar hoe zit het juist met die winst? Elia merkt op dat de consument daar weinig van dreigt over te houden. Onze stroommarkt is namelijk gekoppeld aan de buurlanden. Op die internationale markt bepalen niet de afgeschreven kerncentrales, maar wel de duurdere gas- en steenkoolcentrales de prijs van elektriciteit. Een aanzienlijk deel van de winst gaat bijgevolg naar Engie-Electrabel, de uitbater van de kerncentrales. Als die kerncentrales langer openblijven, kan het Frans concern stroom produceren onder de marktprijs en zo enkele honderden miljoenen euro winst boeken per jaar.

België kan die winsten voor een stuk afromen via de nucleaire rente, maar niet alles. Indien de regering de rente te hoog legt, blijft er voor Engie-Electrabel geen reden over om zijn kerncentrales langer open te houden. Het bedrijf heeft sowieso de beste kaarten in mogelijke onderhandelingen over een levensduurverlenging. Het weet op voorhand: zonder de nucleaire productie gaat het licht uit.

Op de lange termijn wordt de winst van een uitgestelde kernuitstap helemaal ongrijpbaar. Elia kijk niet verder dan 2025. Het waarschuwt wel: de kans is groot dat wanneer je de kerncentrales sluit, ook al is dat later, je dan toch gascentrales moet bijbouwen. "Maar dat is nog ver weg en intussen staat de innovatie niet stil", zegt Gryffroy. "Misschien daalt de vraag naar stroom fors, of breekt kernfusie door."

Anderzijds is het mogelijk dat de kosten worden vooruitgeschoven en niet verdwijnen. "Vergelijk het met een versleten auto. Doe je die weg of lap je hem op? De N-VA wil eerst geld uitgeven om hem op te knappen, om achteraf een nieuwe te kopen. Zo betaal je meestal twee keer", reageert Mathias Bienstman van Bond Beter Leefmilieu. Nee, zegt Gryffroy: "We wachten tot het nieuwste model uitkomt, dat wellicht goedkoper is dan het huidige."

Econoom Geert Noels ergert zich aan de prijsdiscussie. De ongemakkelijke waarheid is volgens hem: met of zonder kernuitstap in 2025 zal het geld kosten om onze kerncentrales te vervangen. "De Turteltaks heeft de hele politieke klasse doen verkrampen. Niemand durft te zeggen dat de stroomfactuur zal stijgen, uit vrees om daar electoraal op te worden afgerekend. Terwijl men de burger moet zeggen: 'Ja, deze operatie kost geld, maar je krijgt er veel voor terug.'"

3 Klimaat

De kerncentrales sluiten en ze vervangen door gascentrales heeft gevolgen voor het klimaat. Kerncentrales stoten geen broeikasgassen uit, gascentrales wel. Technisch gezien is dit weliswaar geen probleem: de Belgische energiesector valt onder een Europese regeling - waarbij de jaarlijkse uitstoot met 2 procent moet dalen tussen 2020 en 2030. Wat gascentrales hier meer uitstoten, wordt elders gecompenseerd.

Maar het wringt wel. Het is moeilijk te verantwoorden dat België honderden miljoenen euro betaalt voor gas, een fossiele brandstof waar we eigenlijk van af willen. Want het gaat dan niet alleen om subsidies voor de nieuwe gascentrales, maar ook om de massale gasimport die nodig is om die installaties aan de praat te houden. Deze import zal trouwens ook doorwegen op de Belgische handelsbalans.

"We moeten de vraag stellen of gas wel zo'n goede tussenoplossing is. In Nederland, het gasland bij uitstek, stoppen ze ermee", zegt Jurres. Zijn tegenvoorstel: hou niet twee, maar vijf kerncentrales langer open. Waarom? "Omdat we de afgelopen jaren niet hebben gekozen voor groen, is het vandaag kiezen tussen de pest en de cholera. Ik kies dan voor kerncentrales. Hou die allemaal langer open, zo heb je geen nieuwe, zwaar gesubsidieerde gascentrales nodig. Met de afgeroomde nucleaire winsten kun je in 2035 eindelijk volledig voor groen gaan."