"Terwijl wij overleggen, blijft het plasticafval onze ecosystemen in gutsen." Met die woorden begroette Inger Andersen, hoofd van het VN-milieuprogramma, de onderhandelaars die naar Ottawa zijn gekomen om wereldwijde afspraken te maken over de groeiende plasticberg.
Inmiddels lopen de onderhandelingen over een VN-plasticverdrag al anderhalf jaar. De bijeenkomst in Ottawa is de vierde van vijf geplande bijeenkomsten over het verdrag, maar een concrete uitkomst lijkt nog ver weg. De 174 aanwezige landen spreken deze week over een conceptversie die vrijwel onleesbaar is, omdat hij zo vol staat met verschillende opties en formuleringen.
Nederland en de Europese Unie zijn onderdeel van een coalitie landen die inzetten op een ambitieus verdrag, met strenge beperkingen op de productie van plastic en op het gebruik van wegwerpplastic. Ook willen ze dat het gebruik van schadelijke chemicaliën aan banden wordt gelegd, en dat er wereldwijde doelen en maatregelen in het verdrag komen.
Volg het plasticverdrag
Olieproducerende landen tegen strenge maatregelen
Maar er zijn ook landen die hoofdstukken over schadelijke chemicaliën, microplastics en wegwerpplastics helemaal willen weglaten. Zij willen dat het verdrag zo beperkt mogelijk blijft en dat landen zelf de vrijheid houden om te bepalen welke maatregelen ze treffen.
Het verdrag moet vooral gaan over het voorkomen van plasticvervuiling in de natuur, vinden met name olieproducerende landen als Saoedi-Arabië en Rusland. Zij zijn bang dat een strenger plasticverdrag de vraag naar fossiele brandstoffen zal doen dalen. Het zou een extra klap zijn, omdat de recentste VN-klimaattop ook al besloot dat er een einde moet komen aan het fossiele tijdperk.
Jeroen Kraan is klimaatverslaggever
Jeroen schrijft over (inter)nationaal klimaatbeleid en de energietransitie. Vorig jaar maakte hij de podcast Tata's ijzeren greep, over de milieugeschiedenis en toekomst van Tata Steel.
Verdrag moet over 'volledige levenscyclus' gaan
Die tegenstelling is in Ottawa ook op straat terug te zien, vertelt directeur Maria Westerbos van de Plastic Soup Foundation vanuit Canada. Terwijl milieugroepen actievoeren voor strenge regulering van de plasticproductie, is het bedrijfsleven aanwezig met posters die claimen dat plastics essentieel zijn voor de zorg en om voedselverspilling te voorkomen. "En dan staat erbij: plastic saves lives. Zo doet de industrie dat", zegt Westerbos hoofdschuddend.
Oliegigant ExxonMobil heeft zich opgeworpen als verdediger van de plasticindustrie. "Vervuiling is het probleem, niet plastic", zei Karen McKee van het bedrijf tegen de Financial Times.
Toch lijkt het onontkoombaar dat het VN-verdrag verder kijkt dan alleen het afvalprobleem. De VN-lidstaten hebben de opdracht gegeven "de volledige levenscyclus" van plastic te betrekken bij het verdrag. Volgens de ambitieuze landen betekent het dat ook de productie van plastic flink moet worden ingeperkt. Inzetten op recycling is volgens hen geen echte oplossing.
In de afgelopen jaren verschenen verschillende onderzoeken, waaronder van het Center for Climate Integrity. Daaruit bleek dat olie- en chemiebedrijven jarenlang wisten dat recycling van plastics nooit op grote schaal zou werken. Toch presenteerden ze naar de buitenwereld het beeld dat recycling het probleem van klimaatschade en vervuiling door plastic zou oplossen.
Meer aandacht voor gezondheidsschade
Nog altijd wordt wereldwijd minder dan een tiende van al het plasticafval gerecycled. In Nederland is dat meer, maar ook nog minder dan de helft. Met name in armere landen komt veel plastic in de natuur terecht, of belandt het op brandstapels. Daardoor ontstaan giftige wolken, die ernstige gezondheidsschade veroorzaken.
Sowieso wordt steeds meer duidelijk over de gezondheidsgevolgen van plastic. Verschillende chemicaliën die worden gebruikt bij de productie van plastic worden in verband gebracht met schade aan het menselijke hormoonstelsel. Een recent wetenschappelijk onderzoek schat de kosten van de gezondheidsschade door die chemicaliën in op 249 miljard dollar per jaar, alleen al binnen de Verenigde Staten.
Westerbos ziet dat ook bij de VN-onderhandelingen steeds meer aandacht komt voor gezondheid. "Uiteindelijk gaat de industrie afgerekend worden op het feit dat we ziek worden van plastic", denkt zij. Maar een ambitieus verdrag is nog niet in kannen en kruiken: "Er wordt keihard onderhandeld."
Nog een half jaar de tijd
Officieel moeten de internationale gesprekken leiden tot een akkoord bij de volgende onderhandelingsronde, eind november in Zuid-Korea. Maar door de stroeve voortgang wordt al gespeculeerd dat het weleens langer zou kunnen duren.
Toch moeten landen niet al te veel tijd nemen, zei VN-milieubaas Andersen. "Dit is een versneld en ambitieus proces, want we hebben geen decennia om iets te doen."