Uw dagelijkse bakje troost dreigt te verdwijnen

De arabica- of robustaboon belandt al eens in uw koffiekop, maar de wereld telt nog meer dan honderd andere, wilde koffiesoorten. Daarvan is vandaag 60 procent met uitsterven bedreigd, klinkt het in het vakblad Science Advanced. Problematisch, zeggen de wetenschappers. Ter vergelijking: van de andere planten op aarde loopt één op de vijf het risico om uit te sterven. Zestig procent is dus betrekkelijk hoog.

“Dit is heel erg voor de biodiversiteit”, vindt ook conservatiebioloog Olivier Honnay (KU Leuven). “De wilde soorten ga je misschien niet drinken, maar het genetisch reservoir is enorm belangrijk om met de wel consumeerbare koffiesoorten te kunnen kruisen.”

Slinkende genenpool

Dat de genenpool achteruitgaat, komt onder meer omdat de aandacht lange tijd vooral ging naar de twee gekende koffiesoorten die commercieel uit te buiten vielen. De Ethiopische arabicaboon reisde via Jemen naar Europa en kwam uiteindelijk op het gros van de koffieplantages in Midden- en Zuid-Amerika terecht. Die route op zich ging al gepaard met een genetische flessenhals, zegt Honnay. “Daarom bevat de plantagekoffie zeer weinig genetische variatie. Dat maakt de koffie gevoelig voor ziektes.” Als de beruchte schimmel ‘la roya’ op een plantage neerstrijkt, mag een boer de oogst al snel vergeten.

“Bij plotse ziektes is een brede genenpool belangrijk om een soort te kunnen laten voortbestaan”, legt bio-ingenieur Pascal Boeckx (UGent) uit. Hoe meer genen er nog in het wild te vinden zijn, hoe hoger de kans op een succesvolle kruising of veredeling. Op de plantages kan je ook inzetten op mengculturen, door de koffieplanten tussen tropische schaduwplanten of bijvoorbeeld bananenbomen te zetten, legt Ivan Godfroid uit, die als regionaal directeur van de ngo Rikolto de koffieproductie in Oost-Congo ondersteunt.

Zo kan veredeling met wilde soorten mogelijk helpen om de effecten van de klimaatopwarming op te vangen. De arabicakoffie groeit in koele hooglanden. Warmt het klimaat op, dan zouden de plantages naar hogere, frissere streken moeten verkassen. Niet altijd evident, want daar verbouwen boeren al andere gewassen, zoals tarwe en maïs. Veredeling is dan een mogelijke andere piste. “Stel dat je een wilde variant vindt die beter gedijt in warme temperaturen, dan zou je die kunnen kruisen met de arabicaboon”, zegt Boeckx.

Conservatiemaatregelen

De zaden bewaren is dus belangrijk als genetische databank, maar hoe doe je dat? Een koffieboon valt niet in te vriezen, dus moet je de volledige plant bewaren. Amper 27 koffiesoorten hebben een actieve ‘back-up’ buiten het wild. De Nationale Plantentuin in Meise huisvest er twintig, de grootste collectie ter wereld. Het onderzoeksconsortium World Coffee Research stimuleert nu internationaal onderzoek ter redding van de koffieboon.

Om uw kopje koffie op termijn veilig te stellen, is vooral nood aan bijkomende natuurreservaten. Die moeten bovendien strikter worden gecontroleerd. Unesco richtte al vijf reservaten op in Zuid-Ethiopië ter bescherming van de arabicaboon, maar de voornaamste bedreiging van de wilde soorten vindt plaats in Madagaskar, waar zestig inheemse soorten hun natuurlijke habitat zien slinken. 

“De meeste acties situeren zich op nationaal niveau, maar dit vraagt om een wereldwijde aanpak”, zegt Godfroid van Rikolto. Voor de producenten – zo is de globale koffieproductie volgens Oxfam voor 80 procent afhankelijk van 25 miljoen kleine boeren – én de consumenten. Niet alleen komt de bevoorrading in het gedrang, ook de smaak en het aroma van de arabicabonen staan op de helling. Boeckx reist volgende week naar Ethiopië om het effect van klimaatverandering op de koffiekwaliteit te onderzoeken. “Vandaag is het effect van klimaatverandering op de smaak en het aroma van koffie eigenlijk nog een groot vraagteken.”