LEESKRING DAVIDSFONDS EN POBS BEERSE, VOSSELAAR, TURNHOUT EN OUD-TURNHOUT: ERNEST HEMINGWAY VOOR WIE DE KLOK LUIDT
a) Leven en werk: (of een leven als een roman)
Ernest Miller Hemingway werd op 21 juli 1899 geboren in een rustige gemeenschap even buiten Chicago, namelijk Oak Park (Illinois) als oudste zoon van Clarence Edmond (Ed) Hemingway en Grace Hall. Ernest zal karaktertrekken erven van zijn beide ouders. Ernests vader (een boom van een vent) was arts en streng- traditioneel. De introverte man hield van de natuur: jagen en vissen. Ernests moeder was extravert en heel wat minder conventioneel. Zij had een passie voor toneel en ambieerde een carrière als operazangeres. Maar het bleef bij dromen en het organiseren van culturele activiteiten in Oak Park. Ernest ontwikkelde reeds als kind een passie voor de natuur en het jagen en vereerde zijn vader als een god. Zijn moeder probeerde Ernests culturele talenten te stimuleren, maar cello spelen stak hem na een tijd sterk tegen en hij vond zijn moeder spoedig te dominant en grillig. Een verwijt dat hij haar dikwijls maakt, hoewel hij zichzelf ook vaak zo gedroeg in de omgang met anderen.
Op school bleek Ernest een uitstekende leerling, die vooral een buitengewone taalbeheersing had (hij verslond boeken). Ook sport (boksen, later o.a. ook skiën en vissen) ging hem goed af. Hoewel hij er zeker het talent voor had, wilde hij in 1917 absoluut niet naar de universiteit, maar naar het oorlogsfront in Europa. Door de inzet van zijn vader kreeg hij een baan bij de krant, de Kansas City Star. Ernest was waar de actie was en hij ontwikkelde al zijn eigen, zeer directe stijl.
Maar op 23 mei 1918 vertrok Hemingway toch naar het Italiaans-Oostenrijkse front met het Amerikaanse Rode Kruis. Het zou zijn leven ingrijpend veranderen. Hij kwam in contact met lijden en pijn tijdens het ophalen van lijken en gewonden. Op een dag wordt Ernest zwaar gewond door Oostenrijks artillerievuur. Dappere Ernest redde eerst nog andere gewonden eer hij aan zichzelf dacht en werd voor deze houding onderscheiden. Toen de nieuwe held verpleegd werd in een ziekenhuis in Milaan, werd hij smoorverliefd op verpleegster Agnes von Kurowski. Die eerste, hevige maar kuise liefde eindigde toen Agnes in 1919 huwde met een Italiaanse officier. Een zware teleurstelling voor Hemingway, die in een crisisperiode terechtkwaml. Deze gebeurtenissen zal hij tien jaar later uitschrijven tot zijn grote roman A Farewell to Arms. Maar ondertussen vond hij thuis zijn draai niet meer. Hij rebelleerde tegen zijn ouders door rond te zwerven, te roken en te drinken. In 1920 verschenen kleurrijke verhalen van hem in de Toronto Daily Star. In Chicago ontmoette hij een verlegen, maar sympathiek meisje, dat Hemingway bewonderde (en vice versa) Hadley Richardson. In 1921 trouwden ze en datzelfde jaar nog trok het echtpaar Hemingway naar Parijs, op aanraden van de bevriende Amerikaanse schrijver Sherwood Anderson. In deze geestelijk stimulerende omgeving kwam Ernest in contact met de belangrijkste figuren uit de culturele wereld van toen (de modernisten). Het zou een zeer gelukkige periode worden, waarin Hemingway zich aan de ene kant aan een streng werkschema hield en zijn schrijfstijl uit zou puren tot een zeer sobere, economische stijl. Aan de andere kant maakte hij ook plezier in Parijs en dronk hij graag een goed glas. Belangrijke literaire vriendschappen die hij sluit zijn met de Amerikanen Ezra Pound, Francis Scott Fitzgerald, John Dos Passos en Gertrude Stein. Na zijn dood verscheen A Moveable Feast waarin deze Parijse periode en zijn vrienden- en kennissenkring uitgebreid wordt geschetst. Deze schrijversgeneratie werd overigens the Lost Generation genoemd, omdat zij na de gebeurtenissen van de Eerste Wereldoorlog niet langer hun gewoon leventje konden leiden, maar zich ook letterlijk- ontheemd voelden en hun werk is daardoor meestal doordrenkt van pessimisme.
In 1923 reisde hij naar Italië (waar hij tot zijn afgrijzen zag dat Mussolini meer en meer macht naar zich toe trok) en bracht hij zijn eerste bezoek aan Spanje. Vooral de stierengevechten fascineerden hem daar mateloos en de toreadors werden zeer door hem bewonderd. Hemingway liet zichzelf ook niet onbetuigd. Zo greep hij in Pamplona een stier bij de horens en legde die vervolgens op de grond. In dit jaar werd zoon John Hadley Nicanor geboren én werd zijn eerste verhalenbundel In Our Time uitgegeven, waarin Nick Adams het alter ego is van de schrijver. Die figuur zal later nog opduiken.
Hoewel dit boek nu als een meesterwerk wordt beschouwd, werd het toen als zeer scabreus beschouwd. Hemingways vader reageerde ontzet en woedend en deed zijn exemplaren onmiddellijk terug naar de uitgever. Dit verteerde Ernest niet ener kwam een breuk met zijn ouders. Ondertussen was Pauline Pfeiffer, journaliste en dochter van een grootgrondbezitter, in Hemingways bestaan gekomen. Eerst als vriendin van Hadley, maar helaas spoedig als zeer actieve liefdesrivale. Haar inspanningen waren uiteindelijk succesvol: ondanks zijn eerbied voor Hadley, zwichtte Hemingway voor Pauline. In een grootmoedig gebaar gaf Hadley hem vrij snel de vrijheid en stond ze een scheiding toe. In die tijd was dit nog niet zo evident als nu.
In 1926 verschenen twee werken: The Torrents of Spring en The Sun Also Rises. Vooral het laatste boek werd erg beroemd (en ook berucht). Het was namelijk een sleutelroman, waarin heel wat Amerikanen in Parijs zich herkenden en die kennismaking was niet prettig. De moraal van de personages (of het gebrek hieraan bij de vele hartelozen in dit werk) werd fel gehekeld. Het was in de ogen van velen een buitengewoon goor boek. Alhoewel sommige critici wezen op de levendige dialogen, de spanningsopbouw en de nieuwe, frisse stijl. Overigens deden ook toen al schandalen een boek beter verkopen en het ging dan ook vlotjes over de toonbank. Het succes werd verzilverd met de verhalenbundel Men Without Women. In 1928 lagen blijdschap en droefenis heel dichtbij. Hemingway was teruggekeerd naar Amerika en genoot van de tropische pracht van Key West (Florida), zijn zoon Patrick werd geboren en zijn reeds geruime tijd depressieve vader pleegde zelfmoord. Dit laatste kwam aan als een shock bij Ernest.
Zijn oordeel was keihard. Zijn moeder (die all American bitch) had met haar grillig gedrag zijn vader vermoord. Tragisch coda: Ernests jongste broer Leicester had zijn dode vader ontdekt, hield hier een levenslang trauma aan over en pleegde 50 jaar later ook zelfmoord. Net als Hemingway zelf en zijn kleindochter actrice Margaux Hemingway.
In de jaren 30 begon hij zich op Key West gaandeweg te gedragen als een echte patriarch en liet hij zich papa noemen. In dit decennium werd zoon Gregory Hancock geboren, had Hemingway een opmerkelijke liefdesrelatie met de avontuurlijke Jane Mason, ontdekte hij het marlijnvissen als passie en schreef hij gestaag verder aan zijn boeken:
- Death in the Afternoon: zijn omstreden hulde aan de stierengevechten (met zijn theorie over grace under pressure: de man die onder druk een held wordt) en aan Spanje
- Winner Take Nothing: een sterke, gevarieerde verhalenbundel die bijzonder pessimistisch overkwam en waarin ook weer enkele taboes sneuvelden (zoals lesbische liefde, zelfcastratie)
- Green Hills of Africa: Het verslag van de belevenissen van Hemingway in Kenia. Vooral de obsessieve jacht op groot wild valt op. Voor Hemingway de triomf van de menselijke techniek en geestelijke weerstand tegenover de krachten van de natuur, voor hedendaagse critici eerder een zinloos bloedbad (of hoe meningen kunnen veranderen)
- Twee prachtige jachtverhalen: The Snows of Kilimanjaro en The Short Happy Life of Francis Macomber
- To Have and To Have Not
In 1937 nam de tot dan toe politiek neutrale schrijver een bijzonder besluit. In de Spaanse Burgeroorlog koos hij de kant van de Republikeinen, tegen Franco in. Met hem ging een goede vriendin, journaliste Martha Gellhorn en collega John Dos Passos. Hij schreef teksten voor de documentaire Spanish Earth van de Nederlander Joris Ivens (waarvoor hij ook zijn stem leende). Terwijl hij verslag uitbracht van deze wrede oorlog en zijn enige toneelstuk The Fifth Column schreef, werd hij verliefd op de getalenteerde, gedreven en moedige Martha Gellhorn. Zijn tweede huwelijk daverde op zijn grondvesten en ook in Spanje ging het de verkeerde kant op. De troepen van Franco wonnen in 1939 het pleit. Ondertussen is Hemingway met Martha vertrokken naar Cuba. Hemingway voelde zich opnieuw een zeer gelukkig man en scoorde met For Whom the Bell Tolls zijn grootste succes bij kritiek en publiek. Sinds Gone With the Wind was er geen grotere bestseller meer verschenen in Amerika. Toen de Tweede Wereldoorlog begon, versloeg hij met Martha in 1941 de Chinees-Japanse oorlog. Na de val van Pearl Harbor zette hij om Amerika te dienen in Cuba eigenhandig een contraspionagenetwerk op. Of dit erg efficiënt was, is nog altijd voer voor discussie.
Ondertussen kwamen er meer en meer spanningen en barsten in het huwelijk met Martha.
Martha was professioneel minstens even ambitieus als Hemingway. Ze wilde geen stap opzij zetten en hem niet steeds volgen.
In 1944 trok Hemingway er opnieuw op uit om de oorlog in Europa te verslaan. Zo was hij aanwezig op D-Day en beschreef hij ook nadien veel oorlogsgebeurtenissen. Hij deed zelfs mee aan oorlogshandelingen in Rambouillet en trad als journalist zelf op als bevrijder (waarschijnlijk een unicum), waardoor hij later nog op het matje moest komen wegens schending van de oorlogsconventies. Tijdens zijn werkzaamheden werd hij opnieuw verliefd en deze keer op journaliste Mary Welsh.
In 1945 werd zijn huwelijk met Martha ontbonden en kon hij nadien huwen met Mary.
De laatste jaren van zijn leven zouden helaas niet zijn gelukkigste zijn.
De stemmingswisselingen van Ernest namen alleen maar toe en zijn beledigingen aan het adres van anderen, ook aan Mary, namen in aantal en kracht toe.
De ongelukken in Hemingways leven stopten niet meer:
- in 1945 raakte hij betrokken in een zwaar ongeval met zijn wagen
- in 1946 verloor Mary bijna het leven en kreeg ze te horen dat ze geen kinderen meer kon baren
- in 1947 zweefde zoon Patrick lange tijd tussen leven en dood.
Tot overmaat van ramp moest de successchrijver vaststellen dat hij aan writers block leed. Hij bleef schrijven en herschrijven, maar het resultaat bleef bedroevend. Fysiek en emotioneel zat hij aan de grond en de pillen die hij nam werkten vooral verslavend. In 1948 werd hij op zijn reis naar Italië smoorverliefd op de piepjonge Adriana Ivancich, maar deze passie was een onmogelijke liefde. Het bevrijdde hem wel van zijn writers block. Zo verscheen Across the River and into the Trees in 1950.
Nog één keer explodeerde zijn creativiteit in 1951 met het wereldberoemde verhaal The Old Man and the Sea. Het werd echter ook een zwart jaar: zijn moeder en Pauline stierven en ook heel wat vrienden. The Old Man and the Sea werd een enorm succes in 1952: het was een absoluut verkoopsucces, de critici loofden het boek uitvoerig en het kreeg de Pulitzerprijs en lag aan de basis van de Nobelprijs in 1954.
Maar het noodlot sloeg opnieuw en hard toe. Op zijn tweede safari raakte Hemingway in 1954 zwaar gewond. Het vliegtuig waarin hij zich bevond, crashte (zonder al te veel erg). Terwijl de media zijn dood reeds meldden, werd hij met een ander vliegtuig naar veiliger oorden vervoerd. Maar ook dit vliegtuig crashte en de uitwendige en vooral inwendige kwetsuren die hij daarbij opliep, zouden hem blijvend tekenen. Ook al omdat hij eerst weigerde rust te nemen. Het gevolg was dat goede periodes helaas nog meer dan vroeger werden afgewisseld met slechte periodes, die steeds langer werden. Aan schrijven kwam hij uiteindelijk niet meer toe, wat hem enorm ontmoedigde.
In 1960 was Ernest Hemingway slechts een schim van zichzelf toen hij werd opgenomen in de Mayo Clinic in Minnesota. De artsen behandelden hem met elektroshocks, waarop Hemingway zeer slecht reageerde. Ten einde raad probeerde hij twee maal zelfmoord te plegen. Toch werd hij ontslagen uit de kliniek en schoot hij zichzelf in 1961 dood in zijn huis in Ketchum, Idaho. Voor heel wat literatuurliefhebbers een droevige zaak, maar voor hem Hemingway zelf waarschijnlijk eerder een bevrijding.
b) Waardering:
Ernest Hemingway is meer dan een schrijver: hij is een icoon, een mythe geworden. Hij is larger than life. Ook mensen die weinig van literatuur kennen, kennen toch zijn naam of herkennen zijn portret. Ironisch genoeg is het net zoals bij dat andere Amerikaanse icoon Elvis Presley zo dat mensen hem vooral kennen als een oudere, wat afgeleefde man en minder als de jonge en viriele kerel. Hoewel na zijn dood nog heel wat werken uit zijn nalatenschap werden uitgegeven, is het helaas opvallend dat Hemingways werk (eigenlijk al na de Viëtnamoorlog) een wat kwijnend bestaan lijdt. Er zijn in elk geval niet meer zo veel hedendaagse auteurs die naar hem verwijzen of hem als hun grote idool zien. De themas of personages die Hemingway opvoert, lijken gedateerd en de feministische kritiek dat Hemingway te veel machoverhalen vertelt, wordt gedeeld door vele vrouwen én mannen. Een ander punt van kritiek is dat Hemingway wat vrouwenportretten betreft te sterk in zwart-wittegenstellingen vervalt. Ofwel zijn het echte feeksen, ofwel zijn het pure heiligen. Hoewel Hemingway in dat opzicht ook niet zoveel verschilt van schrijvers voor hem of na hem ... Toch is de invloed van Hemingway op bepaalde vlakken niet te onderschatten: de 19de eeuwse breedsprakerigheid werd door hem opzij geschoven om te komen tot een meer nuchtere, zakelijke, heldere manier van schrijven. Een schrijfstijl die nog steeds heel veel aanhangers kent én die ervoor zorgt dat zijn boeken qua taalgebruik eigenlijk helemaal niet zo verouderd zijn.
Overigens is Hemingway als persoon en als auteur heel wat complexer dan de primitief die men van hem wil maken. Zijn mannelijke personages zijn zeer vaak helden, maar niet perfect of onfeilbaar. Vaak zijn ze gewond, kwetsbaar; maar stijgen ze door hun moed boven zichzelf uit. De waardering voor Hemingway was ook al in het verleden problematisch. Het oordeel ging van moreel afstotelijk en verwerpelijk tot de beste literatuur geschreven in de 20ste eeuw. U mag zelf kiezen waar u uw positie situeert.
Hemingway werd geprezen door collegas als F. Scott Fitzgerald, maar ook verguisd door andere collegas als Virginia Woolf. Hemingway zelf kon niet tegen kritiek en reageerde heel hevig erop. Zijn zelfbewustzijn en zijn sociale competitiegeest (zeker ook in de sportbeleving) vertelde hem immers dat hij met flinke voorsprong de beste schrijver ter wereld was en dat literaire critici geen flauw benul van literatuur hebben. Critici werden soms afgedreigd met slaag. Zelf kon hij vernietigend uithalen naar zijn collegas (eerder concurrenten in zijn visie) en naar vrienden. Zo schreef hij erg minachtend over F. Scott Fitzgerald (zoals vermeld een groot bewonderaar van Hemingway). Aan de andere kant was hij vaak erg gul tegenover beginnende auteurs, die hij graag kansen wilde geven.
c) Hemingway in de film:
De waardering voor Hemingway komt zeker ook tot uiting in de vele adaptaties voor films, in de bioscoop of bedoeld voor TV (vooral vanaf de jaren 80).
Hieronder krijgt u een lijstje van de meest opmerkelijke. Soms zijn het goede films, soms ook niet. In vele gevallen zijn ze wel (sterk) geromantiseerd. Daarom sprak Hemingway met veel minachting over films als For Whom the Bell Tolls en The Old Man and the Sea. Alleen Gary Cooper werd zijn vriend in de filmwereld. Kleindochter Mariel Hemingway is actrice (Manhattan, Star 80).
A Farewell to Arms (1932) R:Frank Borzage; A:Gary Cooper en Helen Hayes
For Whom the Bell Tolls (1943) R:Sam Wood; A:Gary Cooper en Ingrid Bergman
To Have and Have Not (1944) R:Howard Hawks; A:Humphrey Bogart en Lauren Bacall
The Killers (1946) R:Robert Siodmak; A:Burt Lancaster en Ava Gardner
The Macomber Affair (1947) R:Zoltan Korda; A:Gregory Peck en Joan Bennett
The Snows of Kilimanjaro (1953) R:Henry King; A:Gregory Peck en Susan Hayward
A Farewell to Arms (1957) R:Charles Vidor; A:Rock Hudson en Jennifer Jones
The Sun Also Rises (1957) R:Henry King; A:Tyrone Power en Ava Gardner
The Old Man and the Sea (1958) R:John Sturges; A:Spencer Tracy
Hemingways Adventures as a Young Man (1962) R:Martin Ritt; A:Richard Beymer
The Killers (1964) R:Don Siegel; A:Lee Marvin en Ronald Reagan
Islands in the Stream (1977) R:Franklin J. Schaffner; A:George C. Scott
Hemingways ervaringen in WOI dienden als inspiratie voor Richard Attenboroughs romantisch drama In Love and War met Chris ODonnell en Sandra Bullock.
