Westmeerbeek, het Goor en de Vallei van de Steenkensbeek

4 augustus 2007

Vooraf

Het natuurgebied 'Het Goor' is door het FON al meermaals bezocht. Nu echter zijn herstelmaatregelen gebeurd en zijn we benieuwd naar de resultaten. In de namiddag bezoeken we enkele percelen die recent geplagd zijn of waar andere herstelmaatregelen zijn gebeurd. Het toeval wil dat op het zelfde moment de KAMK een mycologisch onderzoek doet. Al hebben we elkaar enkel gezien tijdens de middag op een terras, gaf het de indruk dat Westmeerbeek het centrum van ecologisch onderzoek was geworden. Ten zuiden van De Goren ligt de vallei van de Steenkensbeek, waar we eveneens enkele ingrepen op hun resultaten zullen toetsen. Het betreft enkele geplagde percelen, bosherstel, openmaken van voormalige waterpartijen, hooiland, weiden, toegangswegen en een deels opgeruimd weekendverblijf. De nota's komen uit d5-16-33 (Kerk Westmeerbeek), d5-16-43 (Het Goor) en d5-26-21 (Vallei van de Steenkensbeek). Aanwezig op de excursie zijn vandaag Erik Molenaar (foto's en nota's), Nico Wysmantel (streeplijst), Geert Andries, Luc Vervoort, Mieke Bens, Roger Dierickx, Steven Keteleer, Christian Breckpot, Kris Symons, Elisabete Dias Da Costa en Wim Strecker (foto's).

Kerk Westmeerbeek

em070804a omgeving Kerk
Als we even om de afspraakplaats heen gaan kunnen we de ruïne van de oude kerk eens bekijken. Deze is geheel overwoekerd met Wingerd en Klimop, terwijl de verlaten begraafplaats is gedood met herbiciden. Er zijn nog enkele fresco's zichtbaar. De muren zijn opgetrokken in wat de streek voorradig had: ijzerzandsteen. Alleen op de 'nieuwe' bakstenen kerkmuren is flink wat Muurvaren te zien. In de Haverdries zijn groenvoorzieningen aangelegd waaruit Japanse zuurbes en een Aziatische kamperfoelie (Lonicera pileata) blijkbaar uit zaad zijn verwilderd. In een andere groenvoorziening aan de kerk is Liggende majer verschenen. Hiertussen vinden we nog een vijf centiemstuk, dat zich helaas niet heeft kunnen vermenigvuldigen. Vlak voor de bespoten oppervlakte hangt een educatief plakkaat dat waarschuwt voor herbicidenmisbruik...

Het Goor ligt ingesloten door weekendverblijven en grote villa's. Hoewel het plantenkleed fantastisch interessant is, zijn er geen nieuwe plagplaatsen gevonden. Het enige herstel (of juist vernietiging) betreft de pas gestarte werken voor een metersbrede houten brug door het moeras. Er is een deel van het bos weggenomen en er zijn meerdere brandplekken die enkel door mossen, zoals parapluutjesmos en krulmos zijn begroeid.
em070804b in de grachtjes
De waterplanten zijn hoofdzakelijk Duizendknoopfonteinkruid en Moerashertshooi, in meer open water vergezeld door Gewoon sterrenkroos, Veelwortelig kroos, Loos en Klein blaasjeskruid, Knolrus, Vlottende bies, Waterpostelein, Veelstengelige waterbies en de zeldzame Moerassmele. Veel waterpartijen groeien alweer dicht met Riet, Stijve zegge, Wateraardbei, Draadzegge en Galigaan. Op de kantjes vinden we ondermeer Klein glidkruid en Teer guichelheil, beide sterk afgenomen. Sommige kanten zijn begroeid met Veenmos. Typisch voor heiden op leem is de bescheiden aanwezigheid van Grote kattenstaart. Soorten als Gewone pad en Kleine groene kikker zijn zeer talrijk aanwezig. We konden een Levendbarende hagedis als een echt reptiel door het water zien wegzwemmen. Hopeloos zoeken we naar de al lang verdwenen Witte waterlelie, Kleinste egelskop, Ondergedoken moerasscherm of Drijvende waterweegbree.
em070804c oude plagplaatsen
Er zijn nog maar weinig echt open plekjes tussen de greppels en daar zijn intussen al veel soorten zo goed als verdwenen. Typische soorten van onbemeste graslanden op kalkarme grond zijn o.a. Blauwe zegge, Veldrus, Biezenknoppen, Kruipwilg en Klein glidkruid. Op zeer voedselarme, zure, humeuze grond vinden we ondermeer Kleine en Ronde zonnedauw, Gewone dophei, Veenpluis, Klokjesgentiaan, Moeraswolfsklauw en Bruine snavelbies. Op de veenmosbulten verschijnen in deze periode allerhande kleine wasplaatjes, zoals het Veenmosvuurzwammetje. Veenmosorchis hebben we niet gezien. Zelfs soorten als Witte snavelbies, Blauwe knoop, Tandjesgras enz. hebben we niet meer gevonden. Wel tal van fraaie libellen en Sprinkhanen zoals de tricolore Moerassprinkhaan.
em070804d pad en toegangswegen
Zowel soorten van droge als natte zure bossen kunnen talrijk gevonden worden. Hengel, Blauwe bosbes en Koningsvaren zijn nog vrij talrijk aanwezig.

We bevinden ons in een vrij afwisselend laag landschap waar op dit moment nog wordt gewerkt.

em070804e restant weekendverblijf
Deze rommelige halfopgebroken plek is goed gekoloniseerd met vervelende siersoorten. We zien er bv. uitzaaiingen van Grote boterbloem, een roze-bloeiende Waterlelie cultivar, Goudenregen en een grote plek Kleine maagdenpalm die het bos erachter binnendringt. Gewone soorten zoals Akkerkers, Zwarte nachtschade, Hoenderbeet en Veelwortelig kroos hebben we enkel hier aangetroffen.
em070804f 3 jaar oude plagplaats
Dit ziet er van verre al fraai uit: een heideveldje waarin vooral Struikhei en Adelaarsvaren opvalt. Onder de vele soorten vermelden we Dubbelloof, dat talrijk verschijnt in gezelschap van Dophei, Gewoon gaffeltandmos, Gekroesde pellia en Gewoon haarmos. Ook heel wat Koningsvaren is gekiemd. Onder de zeggen vallen vooral Geelgroene zegge, Hazezegge en Pilzegge op. Als bijzonderheid zien we Liggende vleugeltjesbloem en Echte guldenroede. Enkele planten Stekelbrem zijn reeds verschenen. De bodem is lemig en voor hooguit 10% bedekt.
em070804g 3 jaar oude plagplaats bis en kapvlakte
Hier is de bodem humeuzer en er ligt een grote hoeveelheid bladstrooisel. Naast veel Dophei, Struikhei en Pilzegge zijn er meer bossoorten verschenen, zoals Bosbes, Zomereik, Lijsterbes en Zachte berk. De bedekking is 40%.
em070804h kapvlakte toekomstige waterpartij
Er wordt een bos gekapt op een alluviale, kleiige depressie. Hier moet een waterpartij komen. In een grote boom was een Hoornaarnest in brand gestoken. De grote, gepofte poppen zitten als eieren in een doos. Spijtig voor de Wespendief, want zo'n nestje in een natuurgebied kan deze roofvogel voor zijn jongen wel gebruiken.
em070804i bosherstel
Hiervan zijn nog geen resultaten te merken; gewone bossoorten als Wilde kamperfoelie, Blauwe bosbes, Pijpenstrootje en Adelaarsvaren vallen op.
em070804j grasland op voormalige witloofakker
Eerst willen we dit perceel gewoon even overlopen, maar er blijkt toch wat dan Gestreepte witbol en Kropaar in te staan. Biezenknoppen, Schermhavikskruid, Kantig hertshooi, Wilde bertram, Gewoon reukgras en Gewone rolklaver staan hier ook wel tussen. Vooral in de randen staan de minder banale soorten.
em070804k begraasde percelen
Een zestal koeien begraast deze vochtige ruigte, bestaande uit verschillende door struwelen gescheiden percelen. Er is een verscheidenheid aan microreliëf ontstaan waarin ook plaats is voor pioniers, zoals Moerasdroogbloem, Penningkruid, en de leden van de Duizendknoopfamilie Waterpeper, Beklierde duizendknoop, Kleine duizendknoop, Zachte duizendknoop en Perzikkruid. Andere storingssoorten die van de begrazingsdruk profiteren zijn o.a. Kluwenzuring, Ruige zegge, Lidrus, Pitrus, Fioringras en Kruipende boterbloem.
em070804l toegangswegen, bosranden, beekoevers
Onder deze rubriek zijn alle waarnemingen samengebracht die we ook buiten de onderzochte percelen hebben opgetekend. Vooral struweel- en bossoorten zijn op sommige plaatsen beter ontwikkeld in de houtkanten langs de weg dan in het bos zelf. We denken dan aan Groot heksenkruid, Rode kornoelje, Echte guldenroede, Dalkruid en Bleeksporig bosviooltje. De beek zelf kan maar op één plek worden bekeken, dus deze soorten zijn zeker niet volledig.

In het Goor zelf is heel wat houtopslag gekapt, maar als je bedenkt hoeveel Rodelijst-soorten al zolang niet meer worden gevonden is het toch wel tijd om - al was het plaatselijk - opnieuw te plaggen en zeker de omgeving waar Kleinste egelskop gestaan heeft weer open te maken. De plagplaatsen in de Vallei van de Steenkensbeek zijn zeer mooie voorbeelden van hoe het allemaal kan. De terugkeer van Liggende vleugeltjesbloem is een mooie score. Van 'Het Goor' echter bestaan oude gedetailleerde lijsten, die het opvolgen van de vegetatie (met de typische mossen) uiterst belangrijk maken.
Vandaag hebben we veel Rodelijstsoorten gezien, meer bepaald 19. Als achteruitgaand vermelden we Struikhei, Gewone dophei, Stekelbrem, Hengel, Tormentil, Kruipwilg en Echte guldenroede. Als kwetsbaar zijn Ronde zonnedauw, Veenpluis, Klokjesgentiaan, Liggende vleugeltjesbloem, Bruine snavelbies en Loos blaasjeskruid genoteerd. Als Zeldzaam vinden we Teer guichelheil, Draadzegge, Galigaan en een in de verlaten tuinvijver verwilderde Grote boterbloem uit de winkel. Klein blaasjeskruid staat in de lijst als Bedreigd. Maar Moerassmele is met verdwijning bedreigd. Niet minder dan 7 ons bekende Rodelijst-soorten zijn nu al uit het gebied verdwenen; dat is bijna 30%. Van enkele aanwezige soorten is het aantal tot enkele exemplaren afgenomen. Het is nu de hoogste tijd om in De Goren natuurherstel op te starten. De prestigieuze loopconstructies over het moeras zullen het uitsterven niet