De meeste waardevolle glasramen werden tijdens de tweede wereldoorlog gedemonteerd en opgeborgen.Een restauratie was daarna opnieuw noodzakelijk.Toen was er nog nergens in ons land een technisch onderzoek ,bovendien waren de kennis en het toezicht van de verantwoordelijken ontoereikend om grondige en verregaande ingrepen te verhinderen.De laatste decenia is hier veel verandering in gekomen. Men legde zich meer toe op de restauratieproblemetiek.Zo leerden we veel over het corrosieproces maar ook over de behandelingsmethodes inzake behandelen, fixeren, reinigen,verlijmen,herloden,hermonteren die samen een maximaal conserverende ingreep beogen.
Er wordt mij geregeld gevraagd of het mogelijk is hiervoor een opleiding te volgen. Het is zo dat op regelmatige basis nog cursussen worden ingelegd wanneer er genoeg interesse bestaat. U kan via mail uw gegevens doorgeven zodat ik u op de hoogte kan houden van het verdere verloop.
Als het glasraam volledig gemastikeerd is wordt het opgekuist met fijn zaagsel om de overtollige resten van mastiek te verwijderen. Nadien wordt het opgekuist met een nieuwe doek als het kan liefst katoen. Eventueel worden ogen voorzien om het glasraam op te hangen. Na deze werken wordt het paneel best enkele dagen ergens veilig weggelegd zodat de mastiek kan uitharden.
Na het aan beide zijden gesoldeerd te hebben moet een volwaardig glasraam nog gemastikeerd worden aan één zijde. Dit is gewoonlijk de zijde waar niet op geschilderd is. De mastiek is een brei die door de glazenier wordt aangemaakt of tegenwoordig ook wel rechtstreeks te koop is in de groothandel. De mastiek wordt verdund met lijnolie en bijgekleurd met zwartpoeder. Dit laatste wordt toegevoegd om de grijze tint te verkrijgen zoals de kleur van het lood. Met een zachte kwast wordt het ganse paneel ingesmeerd en de mastiek wordt onder de loodvleugels geduwd door de rondwrijving.
Solderingen gebeuren op de loodknopen aan beide zijden van het raam. De gebruikte soldering is een mengeling van 40% tin en 60% lood. Door het smelten vormt dit een mooie gladde knoop op de knooppunten van de loden profielen. Voor de glazenier komen de smeltstaven in de handel per kilo en aan lengten van 50 cm zodat deze gemakkelijk hanteerbaar zijn tijdens het solderen. Na het solderen dienen de ingevette knopen vlug gereinigd te worden van het soldeermiddel zodat geen indroging wordt verkregen.
Nadat het werk ingelood is worden de nog openliggende loodvleugels dichtgewreven met een bijhorend staafje zodanig dat de profiel aan één zijde volledig aansluit met het glasoppervlak. Hierna worden alle loodverbindingen ingevet met een vloeibaar vet. Inmiddels wordt de soldeerbout voorverwarmd tot een temperatuur van ongeveer 180 watt. Over de bouten gaan in de verschillende ateliers wel eens menigsverschillen maar men mag er van uit gaan dat een soldeerbout met een minimum van 150 Watt wel nodig is. Liefst nog in combinatie met een warmteregelaar zodanig dat bij het werk dezelfde hitte behouden blijft.
Bij het verdere verloop van het loden wordt elk stukje glas omboord met lood en daar waar de loodstrips zich kruisen wordt een verbinding gelegd. Deze verbinding noemen we soldeerknoop. Op deze plaats wordt het lood ziel in ziel verwerkt wat wil zeggen dat de profielen zo dicht mogelijk in elkaar worden geplaatst. Op deze plaats zal later ook de soldering gebeuren.
Bij het loden van een glaspaneel gebruikt men verschillende breedten van lood zo werkt men veel met lood van 8 mm .Dit betekent dat de breedte 8 mm is. Ook de inleg kan in diepte veranderen zo is een inleg van 3 mm voor het glasdeel met een profiel van 8 mm breedte. De meeste profielen hebben de vorm van een H zodat in de openingen het glas kan ingelegd worden. Ook kan de hoogte van het profiel een belangrijke rol spelen , zo verwerkt men beter dikke glasstukken in een hoogte van 5 mm.
Elk paneel van een glasraam is een constructie van stukken glas, bijeen gehouden door loodstrips en kit in originele uitvoering.Andere uitvoeringen zie andere. De glazenier zet na het beeindigen van de brandschilderingen de stukken glas meestal zelf in een loodnet.Vroeger waren er echter grote ateliers die kunstenaars, schilders in dienst hadden die de brandschildering uitvoerden en andere ambachtslieden plaatsen deze in lood. We vinden deze werkwijze nu soms nog wel terug bij grotere ondernemingen die een soort van lopende bandwerk afleveren. Een ploeg gaat dan de ramen uitnemen, iemand ontfermd zich over de reiniging en weer anderen doen de volgende werken zodat een vloeiende werking ontstaat in onze economisch te verantwoorden tijden en opeenvolging der werken. Eerst worden de stukken glas op de juiste plaats gelegd waarna ze volgens een loodtekening worden ingelegd in loden profielen die meestal de vorm van een H hebben. De Boord wordt het mooiste afgewerkt met een U profiel. De stukjes glas worden ingelegd tot aan de kern van het profiel.
Glas met oplegkleuren wordt gemaakt door het aanmaken van een basiskleur, wat in de meeste gevallen, wit als uitgangsbasis is en nadien wordt een tint toegevoegd. Deze toevoeging gebeurd in de glasblazerij waar de sheets of glaspanelen gemaakt worden. Onder nauwkeurig toezicht van een scheikundige wordt een kleine hoeveelheid kleurpoeder aan de glasmassa toegevoegd. In de glasoven wordt met een houten blok over de hete massa gewreven zodanig dat deze toegevoegde kleurstof her en der in de basismassa vermengd wordt. Het resultaat zijn op zich stuk voor stuk meesterwerken waarvan maar één enkel exemplaar kan verwezenlijkt worden. Vandaar dat het geblazen glas ook duurzaam is in aankoop.
Het restaureren van een glasraam is een zeer apart gegeven en behoort tot de vakbekwame kennis van een glazenier. In het kort is het de term voor het struktureel herstel van de glasramen maar met het behoud van de echte stukken gebroken glas indien mogelijk.De stukken worden dan uit het lood ontdaan deskundig gereinigd en nadien verlijmd met speciale lijmsoorten die geen sporen nalaten en geen latere verkleuring weergeven in het glas. De oorspronkelijke stukken worden dan met een zogenaamde koudretouche bewerkt en terug gemonteerd in het profiel. Deze werken lijken simpel maar het verreist een degelijke aanpak van geschoolde technici. Tevens mogen we niet uit het oog verliezen dat sommige van deze glasramen de tand der tijd hebben doorstaan en dat dit heuse meesterwerken van enkele honderden jaren oud zijn in sommige gevallen.
Hoewel het eerste gebrandschilderde glas gemaakt werd voor de enkelvoudige rondboogramen van de romaanse bouwstijl, die gaandeweg groter werden, nam de glazenier eerst in de gotische architectuur, gekenmerkt door grote glasoppervlakken,een even belangrijke positie in als de steenhouwer.Later werd deze functie volledig ingevuld door het explossieve dat uitging van de kleurbewegingen in de architectuur. De meeste glasramen zijn terug te vinden in kathedralen en andere religieuze godsdiensten omdat hier het verzamelpunt van de steden was en de rijken zich konden veroorloven hun eigen steentje bij te dragen door een donnatie voor een deel of een volledig glasraam. Mede daarom zijn er vele geschriften van kerkelijke adel en later van de goede burgerij te vinden op onze gerestaureerde glasramen. Soms kwam het ook voor dat de leider van de kerk of zijn onderdanen een schenking ten bate stelde voor het uitvoeren van glasramen.
Glas is een natuurlijke stof,een onderkoelde siliciumverbinding,dat wil zeggen een vloeistof die vast wordt zonder dat het gebruikelijke vriespunt is gepasseerd. Natuurlijk glas komt bijna overal in het universum voor. Een enkele keer vallen er zelfs kleine korreltjes kiezelaarde uit het heelal op de aarde neer, afkomstig van een meteoor,die door de hitte die ontstaat als zij de dampkring van de aarde binnenschieten , tot glas smelten. Deze glaskogels worden tektieten genoemd. Op onze planeet ontstaat naturlijk glas soms bij snelle afkoeling van zeer seliciumrijke vulkanische lava. Ook door blikseminslag kan een soort glas worden gevormd, namelijk in een zogenaamde fulguriet of bliksembuis, waarbij een metaalerts door de zandlaag heen door de bliksem wordt getroffen en het zand smelt. Hoewel het met mensenhand gemaakte glas reeds een lange geschiedenis heeft - meer dan 4000 jaar - kunnen zelfs natuurkundigen van vandaag de ware aard van deze raadselachtige stof niet precies vaststellen. Het hoofdbestanddeel is echter kiezelaarde (seliciumdioxide) en hetgeen in zand, kwarts of vuursteen kan voorkomen een natriumcarbonaat en een stabilisator , bijvoorbeeld kalksteen, worden toegevoegd aan de kiezelaarde waarna het gehele mengsel bij een lage smeltpunttemperatuur van +- 1480 ° C vloeibaar wordt gemaakt . Soms met glasafval om het smelten te bevorderen.
Ontwerptekeningen zijn voor een glazenier van onschatbare waarde. Dit is echter de tekening op een kleiner formaat of op schaal uitgetekend. Meestal omvatten deze de structuur van het loodnet en de nodige inkleuringen. Deze inkleuringen dienen trouwens niet alleen om de toekomstige eigenaar toe te laten zijn in wording zijnde glasraam te bekijken maar is ook een werkinstrument voor in het atelier zodat bij het glas snijden de juiste kleuren worden teruggevonden.Wanneer kerkglasramen worden ontworpen worden evenzeer de witsteenmonelen en alle andere gegevens opgetekend en meestal weergegeven op schaal 1/100ste. Deze schaaltekeningen zijn echter afhankelijk van project tot project.
Kunstglasramen en de magie van het doorschijnende glas
Mijn ganse leven heeft in het teken gestaan van glas,was het nu wit, gestruktureerd ,gegoten, gekleurd enz. Steeds heeft glas mij dagelijks bekoord en kan je er ook vele dingen mee aanvangen. Dit doet het nog steeds alle dagen zodat mijn hobby ook mijn werk is.
Voornamelijk heb ik steeds een voorkeur gehad voor het gekleurde met de mond geblazen glas.Dit is een een fantastische eigen wereld met honderden verschilllende kleuren die vaak toon op toon in één rechte lijn liggen.
Dit is een glasraam dat uitgevoerd werd door mij over enkele jaren terug en dat is samengesteld uit wit kathedraalglas . De beschildering die er is op aangebracht is uitgevoerd met de hand en het penseel en is een samenstelling van ingebrande grisailles en emailles die gebakken werden in een oven op een temperatuur van 640° C. Het geheel werd nadien in een loodprofiel geplaatst van 8mm breedte en verstevigd.
Solderingen gebeuren op de loodknopen aan beide zijden van het raam.
Glas met oplegkleuren wordt gemaakt door het aanmaken van een basiskleur, wat in de meeste gevallen, wit als uitgangsbasis is en nadien wordt een tint toegevoegd. Deze toevoeging gebeurd in de glasblazerij waar de sheets of glaspanelen gemaakt worden. Onder nauwkeurig toezicht van een scheikundige wordt een kleine hoeveelheid kleurpoeder aan de glasmassa toegevoegd. In de glasoven wordt met een houten blok over de hete massa gewreven zodanig dat deze toegevoegde kleurstof her en der in de basismassa vermengd wordt. Het resultaat zijn op zich stuk voor stuk meesterwerken waarvan maar één enkel exemplaar kan verwezenlijkt worden. Vandaar dat het geblazen glas ook duurzaam is in aankoop.
Het restaureren van een glasraam is een zeer apart gegeven en behoort tot de vakbekwame kennis van een glazenier.
