Op 5 september 1914 begint voor het gezin van Frans een sombere periode.
Frans De Neef (toen 49 jaar) wordt als burgerkrijgsgevangene naar Sennelager bei Paderborn (halfweg tussen Dortmund en Kassel) gebracht en Marie Bracke verblijft ondertussen samen met haar 4 kinderen Suzanne (12), Yvonne (10), Emilienne (8) en Joseph (5) in hun huis en winkel aan de Dendermondsesteenweg 112 te Lebbeke.
Over deze periode van bijna 5 maanden (Frans was zeker nog op 25 januari 1915 in Sennelager aanwezig) werden een aantal brieven en kaarten verzonden in beide richtingen.
Legenda
In wat volgt wordt getracht deze briefwisseling te analyseren en systematisch te behandelen.
De geschreven teksten worden in de toen gangbare taal integraal weergegeven en waar nodig worden ruimten gelaten, leestekens geplaatst en paragrafen gevormd om de leesbaarheid vlotter te maken.
Belangrijk nieuws in de teksten van brieven en kaarten wordt onderstreept.
Alle vermelde documenten worden gevolgd door een <nummer> en sommige afbeeldingen ervan vindt men in de zijkolom. Tevens is een tabel met een overzicht van verzonden en ontvangen briefwisseling toegevoegd, volledig onderaan dit blog.
Op 7 november 1914 schrijft Marie Bracke een brief aan haar echtgenoot gericht naar het "Polizeibureau" te Lippstadt. Op de omslag <1>, gestempeld in "Brüssel" op 8 november 1914, is echter Lippstadt vervangen door Paderborn, wat waarschijnlijk de late ontvangstdatum (30 november 1914) verklaart. Lippstadt ligt ongeveer 30 km ten westen van Paderborn.
De inhoud van de brief <2> is als volgt:
Liefste Frans
Tot hiertoe hebben wij nog geen enkel woord van U ontvangen. Wij stellen het hier allen goed, hetgeen wij van U ook verhopen. Vele groeten van gansch de familie die ook allen verlangen U zohaast mogelijk weder te zien. Er zijn hier op Allerheiligen een en dertig van de eerste gevangenen toegekomen de oudste en gebrekkige De Secretaris Abbeloos en Gustaaf Meert enz. Dit doet ons hopen wij U ook welhaast t'huis mogen ontvangen.
Uwe liefhebbende vrouw en kinderen
Marie
In de linkermarge van dezelfde brief staat dit:
Frans
Wanneer ge schrijft vraag aan César het adres zijner nicht van Brussel en schrijf op dit adres en bijzetten voor Lebbeke enz.
Op de omslag staan interessante gegevens omtrent de bedrijvigheid van het "Huis De Neef-Bracke" te vinden:
Werkhuis voor: Muziekinstrumenten
Naaimachienen "Succes"
Velos
Horlogiën en Juweelen
Verzorgde reparatiën
Bediening ten spoedigst
Hoofdagent der beroemde afroomers "Gersey"-"Simplex"
Verscheidene malen gebrevetteerd in Binnen- en Buitenland.
Tevens is het Staatswapen erop afgebeeld.
Bij het bekijken van de brief <2> valt op dat DENEEF in één woord werd gedrukt en dat niet van Dendermondsche straat wordt gesproken, wel van Dendermondsche steenweg.
Als belangrijkste nieuws valt uit deze brief te noteren dat tot op heden (7 november 1914) Marie Bracke nog geen nieuws van haar echtgenoot heeft ontvangen sinds zijn reeds meer dan twee maanden afwezigheid, en dat zij de hoop koestert hem spoedig terug te zien vermits op 1 november 31 gevangenen zijn teruggekomen.
Ook de kaart <3> geschreven door hun oudste dochter Suzanne, wordt diezelfde 8e november in "Brüssel" afgestempeld en naar Lippstadt verzonden; de kaart komt aan in Sennelager op dezelfde 30e november.
Het is de eerste van enkele mooie zichtkaarten van Antwerpen die naar het kamp zullen gestuurd worden.
Een kaart <4> die niet in Sennelager is aangekomen is deze van 9 november gericht aan Fr. De Neef in Solingen, en afgestempeld in "Brüssel" op 11 november 1914 . Waarschijnlijk moet Marie Bracke, wegens het uitblijven van enig nieuws van haar echtgenoot, onzeker geweest zijn van zijn aanwezigheid in Lippstadt en na informatie gedacht hebben Frans te kunnen bereiken in Solingen. De kaart werd "zurück" Lebbeke gericht.
De inhoud is als volgt:
Liefste Frans
Deze om U te laten weten wij ons t'huis in goede gezondheid bevinden hetgeen wij ook van U verhopen. Vele groeten van al de familieleden.
Uwe vrouw en kinderen
Maria
Dezelfde dag schrijft zij een tweede kaart <5>, ditmaal naar Selle-lager (verbeterd tot Sennelager), met ongeveer dezelfde tekst en die bij Frans terchtkomt op 31 december.
Liefste Frans
Alles is hier in Lebbeke bijna op den ouden voet. Wij zijn allen in goede gezondheid hetgeen wij ook van U verhopen. Wij denken ook U welhaast weder te zien. Vele groeten van gansch de familie.
Uwe vrouw en kinderen
Maria
Frans De Neef schrijft (steeds in potlood) op 25 september 1914 het volgende <6>:
Beminde vrouw en kinderen
Ik laat U weten dat ik God dank in goede gezondheid ben en verhoop voor U allen hetzelve, ik denk binnenkort naar huis te mogen komen, doch weet niet wanneer, ik stuur U van verre allen een dikken kus en houd U kloek. Beste groeten van echtgenoot en vader.
Frans
Deze kaart draagt als poststempel: Sennelager, 16-10-14 4-5 N.
Met als datumstempel 4 november 1914 (8-9 u) op de omslag schrijft Frans voor de eerste maal een brief <7>. Echter niet naar zijn echtgenote, wel naar Leopold Hallet, Boulevard te Lebbeke. Hij drukt hierin zijn grote bezorgdheid uit omdat hij nog geen schrijven van zijn vrouw ontvangen heeft:
Beste Vrienden
Ik ben zoo vrij Ued. een brief te schrijven, daar ik niet weet of mijn huisgezin te Lebbeke ofwel te Wichelen zich bevind. Ik heb reeds van 25 September 2 kaarten geschreven, eene naar mijn huisgezin en eene naar Wichelen doch ik heb nog geen nieuws ontvangen.
Indien mogelijk geef kennis aan mijne vrouw en kinderen.
Gelief mij iets te laten weten hoe het met allen gaat, geef geen te grooten uitleg anders kan de brief mij niet besteld zijn.
Ik ben in goede gezondheid en hoop kortelings U allen een warmen handdruk te mogen geven en terug in mijn geliefd huisgezin en vaderland te mogen terugkeeren.
Dit zijn de wenschen van
Uw toegenegen vriend
Beminde vrouw en kinderen. Ik denk dat ge toch ook in volle gezondheid zijt, stuur dagelijks tezamen een vurig gebed tot God hetgeen ik ook doen, opdat Hij ons kortelings wederom in vreugde en vriendschap vereenige en ik met nieuwen moed zoude mogen leven en werken tot vreugde en onderstand van mijn geliefd huisgezin.
Beminde vrouw en kinderen ik druk U van verre de hand met een vurige kus op de lippen.
Uw verkleefde echtgenoot
Frans
Op 6 november 1914 (op 11 november afgestempeld) schrijft Frans volgende kaart <8> aan Hippoliet De Vleeschouwer in Sas van Gent, bestemd voor J. Moortgat met de vraag ze te bezorgen aan Marie Bracke:
Ma santé est: goede gezondheid
Suis prisonnier depuis le 5 sept
Beminde vrouw en kinderen
Zooals U hierboven ziet ben ik Goddank in goede gezondheid en ik verhoop dit van U allen.
Gelief mij een klein antwoord te sturen hoe het met U allen en onze nabestemten is, schep goede moed, Beminde vrouw en kinderen, stuur dagelijks een vurig gebed tot den Goeden God opdat het Hem gelieve ons kortelings wederom te vereenigen om te kunnen werken tot vreugde en ondersteun van ons geliefd huisgezin.
Een vurige kus en handdruk.
Uw echtgenoot
Frans
Dat dit schrijven thuis veel vreugde bracht hoeft nauwelijks gezegd, wat blijkt uit het antwoord van zijn echtgenote <9>:
Liefste Frans
Met wat vreugde heb ik uwe kaart ontvangen; hoe verlangden wij allen iets over U te vernemen, nu wij weten dat gij nog altijd in goede gezondheid zijt zullen wij allen wat gerust gesteld zijn. Ik heb wel al 5 kaarten geschreven waar er U waarschijnlijk nog niets is toegekomen.
Wij zijn hier allen tezamen in goede gezondheid. Ivonne is in Kortrijk. Moest gij geld nodig hebben Frans laat het seffens weten ik zal het U dadelijk sturen. Vele groeten van gansch de familie die allen zooals wij verlangen U zoohaast mogelijk bij ons weder te zien en dat wij allen dagelijks een vurig gebed bidden opdat de goede God ons welhaast weder moge vereenigen.
Uwe toegenegen vrouw en kinderen
Als belangrijk detail valt op te merken dat deze kaart via Sas van Gent (Nederland) wordt verzonden wat nog met enkele volgende schrijvens zal herhaald worden. Dit wijst erop dat de briefwisseling via dit kanaal vlugger ofwel gemakkelijker moet verlopen zijn.
Het is nu ook de eerste maal dat Frans De Neef als "Zivilkriegsgefangener n° 1276" wordt aangeschreven <10>.
De kaart, afgestempeld in Sas van Gent op 21 november, bereikt Frans reeds de 1ste december. Het is de eerste zichtkaart van "zijn" Lebbeke, dat hij nu bijna 4 maanden verlaten heeft, die hij ontvangt.
Het heuglijke feit van haar echtgenoot een kaart te hebben ontvangen maakt Marie Bracke zonder twijfel heel gelukkig, wat er haar toe aanzet de volgende twee dagen nog tweemaal te schrijven <11>:
Lebbeke, 20-11-14 /poststempel Sas van Gent 21-11-14
Liefste Frans
Wij hebben uw nieuws goed ontvangen en schrijf U nogmaals opdat er U zeker iets zoude toekomen.
Alles is hier nu rustig, dat wij U erg missen kunt ge wel denken; maar wij hopen U toch in >t kort weder te zien, er zijn er al eenige van d'eerste compagnie teruggekeerd van meer dan 60 jaar nu klappen ze van die van boven de 50 los te laten. Gij zijt er dan ook bij hé Frans. Gelief ons ook wanneer ge schrijft te zeggen bij wien ge Suzanne haren velo hebt gelaten dan kunnen wij hem halen. Vele groeten van gansch de familie en ontvang ook een wederkerige kus van gansch uw huisgezin.
Uwe geliefde vrouw en kinderen
Frans ge kunt ook op dit adres schrijven.
De Gendt bij Vernaene - Graaf Gansdijk 94 Westdorpe Holland
Ontvangen op 1-12-14
Uit dit schrijven blijkt dat bij Marie Bracke de grote hoop is ontstaan Frans zeer spoedig terug te zien. Tegelijkertijd is er de bezorgdheid om de gemiste fiets van Suzanne. In volgende berichten zal daar nog herhaaldelijk en uitvoerig op teruggekomen worden. Belangrijk is ook dat aangeraden wordt naar een adres in Westdorpe (tevens in Zeeuws-Vlaanderen en in de buurt van Sas van Gent) te schrijven.
Er dient nog vermeld dat de kaart in Sas van Gent werd afgestempeld op 21 november en eveneens op 1 december in Sennelager in het bezit van Frans werd gesteld.
Te vermelden detail: de Nederlandse postzegels op deze en volgende kaarten werden afgerukt. De keerzijde van de kaart toont terug de Kleine Plaats te Lebbeke.
En op 21 november volgt dit <12>:
Lieve Echtgenoot
Met deze zend ik U eenig ondergoed denkende gij dit wel zult kunnen gebruiken. Ik heb het beste niet genomen moest het verloren gaan anders kan ik van hier bijna voor U niets doen.
'T Is te hopen dat gij welhaast bij ons zult zijn dan zal ik U goed kunnen verzorgen.
Beste groeten en een kus van verre
Uw toegenegen vrouw
Maria
De kaart bereikt Frans op 6 december.
Suzanne schrijft ook een kaartje <13>:
Lebbeke, 21-11-14
Liefste Papa
Wij hebben met genoegen vernomen dat gij nog altijd in goede gezondheid zijt en wij bidden dagelijks samen een goed gebed omdat gij spoedig bij ons moget wederkeren. Dit is de vurige wensch van uwe toegenege kinderen.
Suzanne, Yvonne, Joseph, Emilienne
antw. Op adres ivo Willemse
koetsier glacerie hollandais Sas van Gent Holland
In een kaart <14>, nu gericht aan Gustave van Cauter te Overslag, blijft Frans op 30 november zijn bezorgdheid uitdrukken nog steeds geen nieuws ontvangen te hebben van zijn gezin. Hij vraagt tevens geld op te sturen en goede zorg te dragen voor de papieren van het huis.
Ma santé est: bijzonder goed
Beminde vrouw en kinderen
Het verwondert mij grootelijks van Ued nog niets ontvangen te hebben. Ik heb ook al vroeger geschreven en misschien is het niet aangekomen. Ik denk dat het met U allen goed gaat en hoop dat het toch niet lang meer zal duren of wij zullen samen weder vereenigd zijn; doet een goed gebed tezamen. Gelief mij wat geld op te sturen.
Dus, Beminde vrouw en mijne brave kinderen een handdruk en kus van verre en tot in >t kort als >t God belieft.
Draag goede zorg voor de papieren van het huis.
Frans De Neef
Dendermondsche steenweg
Dezelfde dag schrijft Frans naar H. De Vleeschouwer en bestemd voor J. Moortgat <18>). Hij maakt zich ernstig zorgen.
Beminde vrouw en kinderen
Ik ben verwondert nog geen het minste van Ued ontvangen te hebben, ik heb ook al geschreven misschien is het U niet aangekomen. Ik denk dat het met U allen toch goed is, laat mij iets weten over U en onze kinderen, ook over Uwen en mijnen te huis van Wichelen hoe het gaat met de gezondheid. Gelief mij wat geld op te sturen. Ik denk dat wij binnen kort wederom zullen vereenigd zijn, doet tezamen een goed gebed.
Dus Beminde vrouw en brave kinderen een kus en handdruk van verre. Zorg voor al onze parpieren van huis enz.
Fr. De Neef
Dendermondsche steenweg
Tijdens de eerste helft van november 1914 schrijft Frans tijdens zijn gevangenschap volgend lied. Hij geeft hierin een zeer mooie beschrijving hoe het er daar aan toeging. Tot uiting komt ook de zeer sterke drang zo spoedig mogelijk naar huis te kunnen terugkeren. Bemerk ook de grote vaderlandsliefde en gelovigheid van Frans. Of geeft dit lied met zijn "13" strofen het ongeluk weer?
De voorstudie hiervan is te vinden in <16> en <17>.
De Burgerkrijgsgevangene
1° koepleet
De dag brak aan de noodkreet was
't is oorlog in het Vaderland
En spoedig springt het Belgenras
Vol vuur en gloed ten allen kant
Rond zijn vâân en elk soldaat
Beseft steeds zijnen zwaren plicht
Al waar hij gaat of waar hij staat
Steeds wonderwerk met kracht verricht
Refrein
O! wreede slag O! droeve tijden
Beklagenswaardig is ons lot
Heb steeds berouw; en hoop in God
Na 't strengste tijden komt verblijden.
2° koepleet
Met gansche drommen zag men dan
Vol heldenmoed naar 't slagveld trekken
En wij, bedroefd, hen gadeslaän
Zo ver als onze blikken rekken
Men ziet, een vrouw, een kind, gehecht
aan dezen die hen moet verlaten
Misschien een laatste "vaarwel" zegt
Ijlend en weenend langs de straten
3° koepleet
'T Kanongebulder vangt reeds aan
Verschrikkelijk zijn de geruchten
En wij beseft van ons bestaan
Bezien elkaar met bange zuchten
De droeve dag, waarop den slag
Breekt aan en wij als brave lieden
Nemen ons kinders en men zag
Ten allen kant de burgers vlieden
4° koepleet
Van 's morgends vroeg, het was hoog tijd
Moesten w'ons have steeds ontvluchten
Want 's vijands macht én haat én nijd
Was overigens fel te duchten
Des anderdaags met droef gemoed
Gaan wij eens zien naar onze streken
Maar ach!! bedenk eens? 's vijands groet
Die is: schliss ann, ik ga mij wreken.
5° koepleet
Men vond daar reeds bejaarde menschen
Die samen stonden zij aan zij
Naast kinderen, die men zou wenschen
Ook beter zijn aan moeders zij
Doch geene klachten kunnen baten
't Bevel dat klint schijnt barch en kort
Gestreng de dienst van de soldaten
Thans menigeen die tranen stort.
6° koepleet
Men moent in zang met andere makkers
Men werdt beticht g'hebt streng misdaan
"Gechochen" hebt ge, sluwe rakkers
Men zal met U naar elders gaan
In zaal en kerk doet men ons sluiten
Ook streng bewaakt bij dag en nacht
Men voert ons 't Vaderland te buiten
In Duitschlands "Sennelager" bracht.
7° koepleet
Bij duistren nacht daar aangekomen
Brengt men ons ras in eene kracht
Op blooten grond gestrekt: aan 't droomen
Van voorheen! Nu met achterdocht
En dan des morgends bij 't ontwaken
Moest men naar t' bad gaan, ook het haar
met kant geschoren; doch wij spraken
elkanders moed in; 't scheen zoo raar.
8° koepleet
Het kamp waar men ons henen bracht
Was niet voorzien van plaats met daken
Men moest driemaal bij duistren nacht
Onder den blooten hemel slapen
In 't nieuw kamp waar w'nu samen zijn
Met Franschen, Russen, Japaneezen
Engelschen, Turco's Marrokijn
Bereidt m'ons spijzen uitgelezen.
9° koepleet
Chonerontsoep, erwten en sausize
Ook wortels, paardeboonen, rijnen
Pistolets, kaas, Abberdaanrich
Zwart brood, gerst, rolmops al tat spijzen
Edoch! de tijd gaat goed vooruit
Met blij gemoed, wij doen een bede
tot God; opdat Hij weldra sluit
Den lang betrachten waren vrede!
10° koepleet
Met vurig hart verwachten wij
Den "chef de camp" met vergenoegen
Die zeggen zal: "Erraus" gaat vrij
Uw vrouw en kinders haant vervoegen
Dan klappen wij in onze hand
En danken God, de Allergoede
Omdat Hij ons lief Belgenland
steeds verder van onheil behoedde.
11° koepleet
Met rassen tred springt men uit 't strooi
Dat ons tot legestede diende
Men neemt den zak niet al te mooi
Die men steeds als schappraai beminde
Naar 't "Bannhoff" vliegt men hand in hand
Daar staat de trein die wij betrachten
Hij rent met ons naar 't Vaderland
Waar vrouw, kind, ook familie wachten.
12° koepleet
En 't huis gekomen; Ach! dat zuchten
Dat vroegre dagen Heimwee was
Verandert in zoete genuchten
En ieder vaagt een traan alras
De vrouw en kinders springen nader
Tot echtgenoot en vader zoet
En geven hand en kus tegader
En danken God vol blij gemoed.
13° koepleet
Nu brave lieden al te gader
Blijft steeds getrouw aan Vorst en land
Vergeet toch nooit ons aller Vader
Den God vol wijsheid en verstand
Die ons beproefde in dit leven
Op 's Wereldsplein dit tranendal
Om ons hierna 't geluk te geven
't Loon! Waar geen eind aan komen zal.
Gedicht gedurende den eersten helft der maand November 1914 door Fr. De Neef-Bracke, tijdens zijn krijgsgevangenschap in Duitschland.
Getoonnet door denzelfden schrijver.
Naar De Gendt (geschrapt en naar Em.Bracke) schrijft Frans op 4-12-14 (<19> en <20>):
Zeer Beminde vrouw en kinderen
Ik heb deze week den brief en kaart van Lippstadt, de twee kaarten van 19e en 20e, ook het pakje met klederen en chocolat wel ontvangen waarop ik U zeer bedank, ik maak er reeds gebruik van. Den velo van Suzanne is in Audegem in de Hofstraat in de herberg De Notelaar, dit is als ge van Audegem statie langs dat wegje naar Wichelen gaat, als ge dan boven op de kassijde komt het eerste huis links den kant van Audegem. Vele komplimenten aan U alle en mijn beste groeten aan gansch de famillie. Laat mij eens weten, a.u.b. hoe het is met de papieren en boeken enz.
Ik verlang vurig weder bij U allen te zijn.
Uw allen toegenegen en verkleefde Frans
Terug naar De Gendt (geschrapt en naar Em.Bracke) om te bestellen aan Marie, schrijft Frans op 6-12-14 <21>:
Beminde vrouw en kinderen
Ik gebruik reeds de gezonden klederen en ben er goed mede, nu moet ge er geen meer zenden. Men geeft er als men er noodig heeft. Nu zoude ik gaarne weten of ge kolen hebt en petrol om te branden, ik ben er bekommert mede; er is nog karbure en op het huisken is ook nog een ander licht; ziet maar eens en zijt voorzichtig; hoe is dat met de papieren en de boeken. Ik heb in mijne voorige kaart naar geld gevraagd gelief mij wat op te sturen, ook indien mogelijk eenigen tabak en wat cigaren. Schep goeden moed, Beminde vrouw en brave kinderen, de tijd zal eens komen dat wij weder met elkander zullen vereenigd zijn als 't God belieft. Zijt gij daar alleen met de kinderen? Geef mij wat inlichtingen over dit alles.
Een dikken kus en groet. Uw verkleefde echtgenoot.
Frans
Naar G. Meert (La Sauvegarde) en bestellen aan Marie, stuurt Frans op 15-12-14 dit <22>:
Beminde Vrouw en brave kinderen
Ik heb 2 kaarten geschreven naar de Gendt om U te bestellen, ik weet niet of ze U toegekoen zijn, het is nu bijna 14 dagen geleden. Ik heb de klederen goed ontvangen en ben er U dankbaar voor; ik heb de 2 kaarten van U en Suzanne goed ontvangen. Gelief mij wat geld op te zenden indien mogelijk; ik heb van mijn aan anderen geleend en daarmee heb ik bijna geen meer; kleederen moet gij niet meer zenden ik kan nu voorts. Liefste, als men er zoude noodig hebben geeft men er; ik heb ook naar wat tabak en eenige cigaren gevraagd doch indien dit niet gemakkelijk gaat doet het niet ik zal mij daar wel alles huuren(?). Suzanne haaren velo heb ik te Audegem gelaten; hij staat als ge van Audegem statie langs dat wegje naar Wichelen gaat, als ge dan op de kalsijde komt het eerste huis links in de herberg De Notelaar; hoe is het nog met mijnen velo; zijt gij daar alleen met de kinderen en kunt ge U goed van alles behelpen. Beminde Vrouw en brave kinderen tot welhaast denk ik. Hand en kus.
Zeer gansch vanwege Frans
Frans schrijft een kaart <23> op 19-12-14 naar G. Meert "à La Sauvegarde" om te bestellen aan Marie:
Liefste Vrouw en lieve Kinderen.
Ik denk dat U toch wel eene der kaarten ontvangen hebt welke ik geschreven heb; den 30 November heb ik er 2 geschreven, een naar Van Cauter en eene naar Moortgat, dan later heb ik er 2 geschreven naar de Gendt, Westdorpe, Holland, op verschillende datum, dan later heb ik nog eene geschreven naar La Sauvegarde in Brussel om door Gust. Meert te bestellen, dus Liefste ik denk dat U toch wel iets ontvangen hebt. Ik heb naar wat geld gevraagd, gelief wat op te sturen ik heb noodig want ik heb geld geleend aan vier anderen daarmede heb ik zelf geen meer; ik heb de klederen en chocolate goed ontvangen en bedank er U zeer voor, ik heb ook naar wat tabak en eenige cigaren gevraagd doch ge moet mij niets zenden dan wat geld. Den velo van Suzanne in Audegem Hofstraat in de herberg den Notelaar.
Zijt Gij daar alleen met de kinderen, hoe is het met mijne velo, hebt ge kolen olie en genoeg eten, ik bekommer mij met dit alles. Laat mij zoo van het een en ander iets weten, sedert de kaarte van 21-11-14 heb ik nog niets ontvangen. Dus, Liefste, schrijf eens en ontvang een groet en kus voor U en onze lieve kinderen.
Uw liefhebbende echtgenoot
Frans
Op 21 december 1914 schrijft Marie <24> haar echtgenoot waarbij ze zegt verwonderd te zijn dat hij nog geen bericht van haar ontvangen heeft. Zij heeft tevens een pakje met wat kledingsstukken verzonden op 17 november. Dit schrijven ontvangt Frans op 6 januari 1915: :
Zeer Beminde Echtgenoot & Vader
Ik ben ook verwondert Gij nog niets van ons schrijven ontvangen hebt. Nu vandaag heb ik uwe kaart geschreven van den 30 november ontvangen den 17 november heb ik ? maal eene kaart ontvangen. Nu den 17 dezer maand is uwen brief voor Hallet en de kaart van 25 september toegekomen. Den 17 November heb ik U een pakje langs Holland gezonden met eene broek eenen lijfrok 2 paar kousen 2 hemdens en wat chocolat Indien U dit toegekomen is laat het mij weten daar ik U ook uwen grijzen pardessus zou willen opsturen en wat geld maar als er U niets toekomt wat avans iets te zenden niet waar Lieven. Met onze gezondheid is het allen goed alsook met uwe en mijne ouders is het nog altijd hetzelfde als van lang om ouder allemaal. Charles is hier ook eens komen zien hoe het met ons allen hier nog was en had bij Gonzales vernomen dat Gij in Deutschland waart en Hubert van Beyghem zit al langer gevangen dan Gij. Nu leven wij hier in de zoete hoop wij U met Kerstdag allemaal gaan t=huis krijgen. Zal indien het een waarheid was hoe gelukkig zouden wij zijn.
Dagelijks Lieven bidden wij een goed gebed tezamen ter uwer verlossing en Joseph zou U willen komen halen naar Deutschland. Hij kan wel te voet naar Wichelen gaan en keere en dan nog niets moede zou hij dan zijn Papa niet kunnen hale zegt hij?
Ontvang intusschen Liefsten Frans, de beste groete van gansch de familie en van al uwe vrienden en kennissen die allen vurig verlangen U ten spoedigste weder te zien.
Ontvang ook een vurige kus van uwe verkleefde vrouw en kinderen.
Schrijf op ons adres naar Lebbeke.
Op 2 januari 1915 ontvangt Frans een kaartje <25> geschreven door J. De Bruycker-Smets op Kerstdag 1914:
Frans,
Hebben vernomen dat gij civielkrijgsgevangen zijt. Hopen dat gij goed gezond zijt en weldra zult mogen terugkomen.
Uwe vrouw en kinderen, en heel de familie hier, zijn welvarend.
Hubert, de vroegere onderwijzer van Wichelen, is ook civielkrijgsgevangen.
Tot weerziens
Op te merken is dat de poststempel nu Brussel-Bruxelles draagt en niet meer Brüssel.
Lebbeke, 27-12-14 <26>
Zeer Beminde Echtgenoot & Vader
Met de vernieuwing des jaars kom ik U van verre mijne beste heilwenschen toe te sturen. Moge de Goede God welhaast de gezegende dag laten aanbreken waarop wij ons wederom in liefde en geluk mogen vereenigen om samen met nieuwen moed te werken tot welzijn van ons allen en hopen wij dat de Goede God onze gebeden welhaast zal verhooren.
Met de familie is het allerbest. Ik ben deze week naar Wichelen geweest en met ons is het ook allemaal goed en wij hebben hier alles zoo veel mogelijk in orde gesteld.
Wij wonen hier des namiddags in den winkel. Ik heb uw stoofken hier doen plaseeren want de kolen zijn hier raar om te krijgen en duur gelijk het met alles is en als wij ergens willen zijn te voet, de treins rollen voor ons niet. Emile is ook terug in zijne keuken van achter en bakt daar. Charles is ook ons komen bezoeken per tram tot Brussel. Alles is ginder goed. Wij mankeeren niemand meer dan U Liefsten. Z'hadden ons hier beloofd Gij allen zoudet t'huis zijn met Kerstdag maar de dag is voorbij en w'hebben niemand gezien. Wanneer Ge schrijft zend op ons adres ofwel naar een gekend huis in Brussel. Vraag aan Cesar Bomhals ofwel aan den broeder van G. Meert want langs H. gaat het nu moeilijk. Ik zal U ook trachten wat geld te sturen langs Brussel want ze klagen hier dat het ze bijna niet bestelt.
De compl. aan Cesar B. van zijne vrouw dat U nog maar eene kaart versonden heeft. Ontvang intusschen nog een welgemeende liefdekus van uwe meer dan ooit verkleefde vrouw en kinderen.
Maria
Lebbeke, 29-12-14 <27>:
Lieve Papa
Wij wenschen U allen een zaligen gelukkig nieuwjaar en bidden dagelijks den Goeden God opdat Gij welhaast bij ons zoudt mogen wederkeeren.
Uwe toegenegen kinderen
Suzanne, Yvonne, Emilienne, Joseph
Niet gedateerde brief / poststempel Brussel 2-1-15 <28>:
Zeer Beminde Echtgenoot en vader
Met de vernieuwing des jaars kom ik U mijne beste heilwenschen te sturen. Moge de Goede God welhaast de gezegende dag laten aanbreken, waarop wij ons wederom in ware liefde en geluk zouden mogen vereenigen om samen met nieuwen moed te werken tot welzijn van ons allen; en hopen wij dat de Goede God, welhaast onze gezamentlijke gebeden zal verhooren.
Ik ben zondag naar Wichelen geweest, alles is ginder goed alsook met aller gezondheid en de menschen vragen ook niet beter dan U welhaast weder te zien.
Wanneer Ge schrijft, Liefste Frans, schrijf op ons adres want langs H. Gaat het niet goed meer en wij hebben die kaart van 25 september alsook dien brief hier t'huis ontvangen. Ik zal U ook trachten wat geld op te sturen langs Brussel als ik gelegenheid heb het mede te geven alsook uwen grijzen pardessus want t'is allemaal te voet te doen waar ge wilt naartoe gaan en t'zijn hier overal nog nieuwe meesters die wij hebben.
Doet ook de complimenten aan Cesar Bomhals van zijne vrouw dat ze nog maar eene kaart van hem heeft ontvangen.
Schrijf ons zooveel mogelijk daar het toch zoo aangenaam is iets te ontvangen van U.
Ontvang, Liefste Frans onze welgemeende wenschen en beste groeten alsook wel duizend liefdekussen van uwe meer dan ooit verkleefde vrouw en kinderen.
Marie
aan de linkerboord van de brief staat dit nog:
of op een adres van Brussel vraag aan de broeder van G. Meert
Lebbeke, 4-1-15 <29>:
Liefste Frans
Ik zend U een pak met uwen grijzen pardessus, eenen lijfrok, een paar kousen, zakneusdoeken, eene pijp en tabak (geschenk van uwen kleinen Joseph) wat chocolat, eenen saucies en andere kleine benodigdheden die U denk ik aangenaam en wel van pas zullen komen alsook tien mark in geld. Ik zou U al vroeger wat geld hebben gestuurd, maar ze zegden ons hier dat Ge met Kerstdag of Nieuwjaar allen zoudet t'huis zijn (dat het niet meer noodig was; doch helaas wij hebben hier niemand gezien). Ik zou U meer geld kunnen zenden, doch weet niet of het U zal gegeven worden. Ik heb U ook al een pakje met wat kleederen, kousen, hemdens, lijfrok en broek langs Holland van den 20 novemb. gezonden waar ik tot hiertoe nog niets van ontvangen heb of het U goed is toegekomen. Wanneer Ge schrijft, Liefste Frans, (en schrijf zooveel mogelijk) ge kunt niet gelooven hoe aangenaam het is iets van U te ontvangen en zend naar Brussel het adres dat G. Meert aan zijnen broeder geschreven heeft en al eens op ons adres want langs Hol. Is het nu moeilijk. Alles is hier goed en ontvang intusschen een heten kus van uwe teergeliefde vrouw en kinderen.
Marie
In beide bovenhoeken van de kaart staat nog dit:
De papieren die t'huis waren zijn hier bij mij.
Beste groeten van gansch de familie die het ook allen wel stellen.
Het moet langs "H." of "Hol." zoals Marie dit schrijft, moeilijk gaan.
Op 4 januari 1915 stuurt ook Frans zijn beste wensen voor "een zalig en gelukkig nieuwjaar"!!! De kaart <30> is pas op 8-1-15 afgestempeld en draagt ook voor het eerst een stempel van het Rode Kruis.
Teergeliefde vrouw en kinderen.
Eerst en vooral wensch ik U allen een zalig en gelukkig nieuwjaar. Ik heb de kaarten van 19 November en van 21 December goed ontvangen. Ik heb ook eene ontvangen van Gonzales, ik denk ook dat U mijne kaarten ook allen reeds zult ontvangen hebben. Ik heb naar wat tabak gevraagd en ook naar wat geld. Indien het kan gelief mij haast wat geld op te zenden want ik heb niets meer. Wat het overige betreft dat moet ge niet doen, doet U die moeite niet Liefste ik zal wel voortdoen, ik dank U duizendmaal voor Uwe goedheid en zal U dat weten te vergelden als de tijd zal gekomen zijn dat wij weder met elkander zullen verenigd zijn. Nu, Beste vrouw, laat mij iets weten van hetgene ik vroeger gevraagd heb; van mijn velo en het overige. Nu denk ik toch, Allerliefste, dat de tijd zal gaan korten.
Doet mijne wenschen en komplimenten aan gansch de familie en vrienden. Vele groeten en vurige kussen van Uw liefhebbende echtgenoot.
Frans
Zeg aan Jozef dat zijne papa haast zal terugkomen.
Deze brief <31> draagt geen datumstempel maar wel een Rode Kruis-cachet. Frans ontvangt hem op 16-1-15.
Lebbeke, 7 januari 1915
Zeer Beminde Echtgenoot & Vader
Ik heb gisterenmorgend uwe kaart n°2 van 30 nov ontvangen en des avonds die van 15-19 Dec. van Brussel die de zoon van G. Smedt van Berlaere medebracht en die in Duitschland maar den 2-1-15 gestempeld is; dus ge ziet Liefste hoe lang wij somtijds moeten wachten naar uw schrijven.
Ik heb U nu ook uwen pardessus en wat tabak, pijp, wat om te smullen en nog wat andere benoodigdheden die U hoop ik toch wel van pas zullen komen alsook tien mark in geld; ik kon meer sturen maar wist nog niet dat Gij al iets ontvangen hadt, en nu zie ik in uw schrijven dat Gij al geld aan anderen geleend hebt; Pierre Dubois heeft het nu ook geschreven dat hij 15 fr van U geleend heeft; tracht nu uwe geleend geld weder te hebben want iedereen heeft nu geld naar zijn volk gestuurd.
Ik zou U al vroeger gezonden hebben; wij waren hier allen in afwachting U met Kerstdag t=huis te zien doch zijn nogmaals in onze verwachting bedrogen.
Wees niet al te zeer bekommerd met ons Lieven Frans, wij bekommeren ons hier alleen meer over uw aller lot.
Hier is nu God dank alles te krijgen alles wel duur het brood vroeger 0.50 nu 1.00; de petrol 0.80 en heeft 1.00 geweest; de kolen 5.00 fr den domst 0.75 het tarwemeel 0.55. We leven nu ook wat zuiniger; t'is oorlogstijd zegt onzen Joseph.
Gij vraagt mij ook Lieven of ik hier alleen ben met de kinderen; Emeline is hier bij mij van den 8 sept en Ivonne is bij Leo en Emilienne is in Wichelen geweest maar nu is ze t'huis en Suzanne haren velo is al lang t'huis; vader hadt er naar geinformeerd en hem gevonden; en uwen velo die heeft vader en Louis Sanders uit den brand moeten redden; z'hadden hem verstoken bij den bont in die huizekens achter ons en die werden in brand geschoten; hij is nu nog bij ons t'huis in Wichelen.
Wanneer Ge nog schrijft Lieven en schrijf zooveel mogelijk zend langs Brussel. Dit gaat rapper en ik heb hier ook nog een adres die des maandags naar Brussel en des zondags naar huis komen en als ge daar naar schrijft dan is het altijd t'huis.
Monsieur Jean Baeyens
rue tête mouton 74
Bruxelles
Cureghem Anderlecht
Dus Beste Frans ontvang nogmaals de beste groeten van gansch uw gezin alsook van vrienden en kennissen en familie die allen wenschen U welhaast weder te zien, en ontvang intusschen een warme kus van ons allen.
Uwe teergeliefde vrouw en kinderen
Marie
De complimenten aan Alphons Meskens van zijne vrouw Leontine en hare kinderen dat zij het wel stellen alsook aan Cesar van zijne Emerence en Itiene Bisschop aan haren Louis.
Op dezelfde dag schrijft Marie haast hetzelfde <32> aan haar echtgenoot. Op de kleine enveloppe staat vermeld: "zur Beförderung zugelassen" (11-1-15). Frans ontvangt dit op 21-1-15.
Allerliefste Frans,
Ik heb uwe kaart van 30 nov. en die van 15-19-12-14 den 6 januari des avonds ontvangen en de twee laatsten waren maar den 2-1-15 gestempeld. Ik heb ook al dikwijls geschreven, Lieven, t'is mijnen eenigsten troost U schrijven en van U iets ontvangen dan ben ik overgelukkig in dezen droeven tijd.
Ik heb U ook uwen grijzen pardessus tabak eene pijp tien mark in geld zakneusdoeken chocolat enz naar Brussel medegegeven om U te zenden. Ik zie nu ook in uw schrijven Gij geld aan anderen geleend hebt tracht het dan terug te bekomen want iedereen heeft nu bijna geld gezonden en behoudt toch altijd voor U want wij weten niet hoelang Gij nog zult moeten wegblijven. Wees niet te zeer om ons bekommerd Liefsten Frans wij hebben hier al wat wij noodig hebben en kunnen hier nu alles krijgen alles nog zoo duur dan vroeger bijzonder het brood. Maar leven nu wat zuiniger teer naar neer. 'T Is oorlogstijd zegt onzen Joseph.
Zij hebben te Wichelen nu ook eene kaart van U ontvangen en vader had naar den velo van Suzanne geinformeerd en is al lang 't huis, en den uwen die is ook nog in Wichelen, z'hadden in die huizekens achter ons verstoken bij den bont en die zijn in brand geschoten en hebben er hem moeten uit redden.
Ik ben hier in ons huis gebleven en Emeline is bij mij dan den dinsdag 8sten sept. gekomen en is hier nog bij ons. Om de kleine zijn wij den Zondag daaropvolgend gegaan en dan hebben ze nog om twee geweest omdat er dan bijna niets eten te krijgen was hier.
Emilienne is te Wichelen geweest en Ivonne is mede naar Kortrijk gegaan en die is daar nog daar het moeilijk is ergens te gaan want t'is allemaal te voet dus zijn wij hier met ons viif en Joseph is altijd onzen besten vertrooster geweest die heeft mij niet verlaten; hij zal aan zijnen Papa kunnen vertellen t'zal van t'beestje(?) meer zijn zegt hij.
En voor hetgeen ons huis en de papieren aangaat wees daar allemaal gerust in Lieven alles is in goede handen.
Ontvang intusschen Liefste Frans onze beste groeten en wenschen vurig U welhaast weder te zien.
Een kus van ons allen.
Uw meer dan ooit verkleefde huisgezin
Marie
Ik ben hier in Dendermonde en ontvang de kaarten van de Gendt.
De complimenten aan Alphons Meskens van zijne vrouw Leontine en hare kinderen dat zij het allen wel stellen en aan Cesar van zijne Emerence en Stiene Bisschop aan haren Louis en ziehier ook een adres waarnaar Ge moogt schrijven, die jongens komen wekelijks naar huis: Mr Jean Baeyens
rue tête mouton 74
Bruxelles
Cureghem
langs Holland moogt ge (niet) meer schrijven
de kaarten van de Gendt heb ik nog niet en naar hier moogt ge ook al eens zenden
Marie
Drie dagen later volgt deze brief <33> (afgestempeld in Brussel op 11-1-15) die Frans op 16-1-15 ontvangt. Er komen nogal wat herhalingen voor uit voorgaande brief, wat erop wijst dat Marie er niet er gerust in is dat haar schrijfsels en zendingen op de juiste plek terechtkomen.
Zeer Beminde Echtgenoot en Vader,
Ik heb uwe kaart van 30 nov. 4-6-5-19 December bijna allen gelijk ontvangen. Ik heb U ook van den 3 januari 10 mark uwen grijzen pardessus en het een en ander naar Brussel medegegeven om U te zenden en heb sedert al 4 maal geschreven.
Gij vraagt ook, Lieven, hoe wij het hier stellen. Weest niet bekommerd met ons wij stellen het allen goed en hebben hier al wat wij noodig hebben en verbetert nog altijd aan; alles wel duurder maar stellen teer naar neer.
Wat de boeken en al hetgeen ons huis betreft en waar wat belang aan is is allemaal in mijne handen. De carbure heb ik allemaal verkocht maar zal misschien deze week anderen hebben die ik heb doen medebrengen van Brussel. Ik heb hier geen enkele lantaarn die marcheert; de enige die hier nog is is die voituurlantaarn van Rijke Pierre, maar ze brandt niet goed, ze verliest langs den draad waar ze opeenvijst. Ik heb er al eenen caoutchouc ingedaan maar het helpt niet en het ander is allemaal al verbrand. En ik heb uw stoofken uit t=werkhuis in de winkel doen plaseeren en wij wonen daar des namiddags.
Van uwen velo die is in goede handen. Ik heb U ook niet veel geld gezonden omdat ik nog niet wist dat Gij al iets ontvangen hadt, doch sedert heb ik nu ook vernomendat Gij uw geld hadt uitgeleend aan anderen; tracht nu uw geleend geld terug te hebben. Pierre Dubois hadt ook geschreven dat hij van U geleend hadt; z'hebben hem ook gestuurd die zal het U ook wel teruggeven, en zorg dat Ge U nu niet meer blootdeeld daar ge dan zelf zonder valt en iedereen zal nu wat ontvangen hebben.
En wanneer Ge nog eens schrijft Lieven vertel dan ook eens wat Gij daar zooal doet voor uw tijdverdrijf en of ge wel kleederen hebt om u te verschoonen en te verwarmen en eten genoeg; t'is dat hetgeen mij altijd meest bekommerde dat Ge toch wel honger en koude moest hebben.
Ik geef U hier nu ook wat sigaren mede om in een gezamenlijk pak te zenden met de geburen en terzelfdertijd een adres waar Ge kunt naar schrijven waar de beestenstaars allemaal komen en het altijd rap kunnen medebrengen. Ge moogt ook op ons adres schrijven maar weet nog niet of het ons rap zal besteld zijn; probeer ook eens. Schrijf zooveel mogelijk. Ge kunt niet gelooven Lieven hoe aangenaam het is iets te ontvangen.
Langs Holland moogt ge niet meer schrijven; er mag bijna niemand meer in. Ge vraagt ook of ik hier alleen ben; neen Liefsten, Emeline is hier bij mij van den 8ste sept en heeft mij nog niet verlaten Suzanne, Emilienne en Joseph. Ivonne is bij Leo die is daar goed; ze gaat daar naar de school en de scholen zijn hier nu van nieuwjaar ook begonnen; en Joseph die speelt bijtijd eens Papa met de pillemuts in t'bed (wij slapen allen op eene kamer) en hij heeft besproken wanneer Papa t'huis komt hij den eersten bij U moet slapen.
Ik hoop Liefste Papa de sigaren U wel zullen smaken en indien Ge nog lang moest wegblijven, zal ik toch altijd trachten voor zooveel het in mijne macht is uw lot wat te verzachten, en verwacht zoohaast mogelijk een antwoord.
Beste groeten van ons allen en kus voor onzen lieven Papa.
Uw toegenegen huisgezin
Marie & kinderen
Adres Au Mouton Noir
Mr Th. Tibbaut
rue d'Allemagne 165
Abatoir Cureghem Bruxelles.
Kaart <34> gericht aan Raymond Meert (afgestempeld te Brussel op 22-1-15 en ontvangen op 24-1-15):
Lebbeke den 22-1
Lieve broeder
Ik denk wel dat Gij mijn schrijven geld en een klein pakje reeds zult ontvangen hebben. In geval van ja laat het mij seffens weten. Wij allen zijn in goede gezondheid. Tracht van U ook zoo te houden. Doet de complimenten aan De Neef en zeg dat zijne vrouw en kinderen in volle gezondheid zijn; dan ook aan dikken Ed-rd dammen. Smater en Uwe gezellen want ik kan ze toch allen niet noemen. Schrijft ook altijd op hetzelfde adres. Vele complimenten van ons allen. Tracht ook dat U wekelijks te verschoonen, dus goeden moed en tot binnen enkele dagen.
Uwen broeder
Gustave
Gust Meert
Langestraat
Lebbeke bei Dendermonde
Ook stuurt Gustave Meert dezelfde dag een kaart <35> naar Frans.
Vriend Franz
Ik ben verwonderd van U nog niets te hebben ontvangen. Ik hoop dat Gij nog in volle gezondheid zijt. Uwe vrouw en kinderen stellen het ook goed. Ik ben tevreden dat ik wederom t'huis ben. Hebt dus goeden moed en denkt dat Uwen dag ook zal komen dat Gij dat geluk zult hebben.
Vele complimenten van Uwe vrouw en kinderen. Ge moogt altijd schrijven aan het adres van de Sauvegarde want alle kaarten komen op weinige dagen op bestemming. Vergeet niet van vele complimenten te doen aan mijn broeder die bij U is.
Hopende van U allen binnen enkele dagen weder te zien groet ik U van verre.
G. Meert
Vraag ook aan mijn broeder of hij het geld al heeft ontvangen.
Frans moet de kaart van G. Meert vlug ontvangen hebben (op 24-1-15) want de dag nadien schrijft hij naar Gustave <36>. Ze is wel pas dagen later (4-2-15) in Sennelager afgestempeld. Hij schrijft ze wel naar het adres door Gustave opgegeven:
Monsieur Gustave Meert
"La Sauvegarde"
Boulevard du Nord 101
Bruxelles.
Om te bestellen aan Mad. Fr. De Neef Lebbeke
Sennelager 25-1-15
Teergeliefde Echtgenoote en kinderen. Emiliene.
Ik ontvang nu juist het mandaat van 10 mark, het pak heb ik nog niet. Morgen veranderen wij met een zevenhonderdtal van kamp doch weet nog niet waar naartoe, ik zal seffens schrijven. Tot mijn tijdverdrijf doe ik zooal, een pijpje rooken, wat vertellen aan elkander, eens wandelen op den koer, nog meest ons vervelen. De kameraden stellen het allen goed, zijn vol moed op een spoedige verlossing. Doet de kom-en aan Gust. Meert en zeg hem mijn dank.
Ik heb naar Silberberg geschreven en hij zal mij geld enz. zenden wat ik wil hebben.
Mijn beste groeten aan allen.
Uwen verkleefden echtgenoot
Frans
18-10-2007, 00:00 geschreven door Jan DE NEEF
|
extra
