De Amerikaanse hartspecialist Raymond Moody verwekte in 1975 sensatie met zijn onderzoek bij patiënten die een hartstilstand hadden overleefd, en die hem vertelden dat ze ‘op de grens tussen leven en dood’ hun lichaam hadden verlaten.
Near-death experiences.
Naar aanleiding van de 45ste verjaardag hebben onderzoekers, vanuit uiteenlopende standpunten, een balans opgemaakt van studies en ervaringen op dat grensgebied.
‘Een overweldigende confrontatie met de onbegrensde dimensies van ons bewustzijn’, zo noemt onderzoeker dr. Pim van Lommel een nabij-de-dood ervaring (NDE). Het verschijnsel zou bij 4% tot 8% van de bevolking voorkomen, méér dan men denkt, hoewel velen er liever niet mee naar buiten komen. Patiënten getuigen dat ze loskomen uit hun lichaam, in één flits hun leven overzien, in een donkere tunnel terechtkomen op weg naar een liefdevol licht, worden ‘verwelkomd’ door overleden dierbaren… Tot ze worden ‘teruggestuurd’, vaak tegen hun zin.
Dat is het meest bekende ‘scenario’ maar er zijn talloze varianten, ook minder aangename.
Het fenomeen roept zowel fascinatie als afkeer op. Het botst uiteraard met de populaire ‘wij zijn ons brein’-theorie van neurobioloog Dick Swaab. Bewustzijn is een bijproduct van de hersenen. Dood is dood. De rest zijn fantasieën.
Een topwetenschapper die er meer genuanceerd naar kijkt is neuroloog Steven Laureys, diensthoofd van de Coma Science Group van het universitair ziekenhuis van Luik. Hij en zijn team werkten mee aan het onlangs verschenen ‘Het geheim van Elysion’, een kanjer van 427 pagina’s, op initiatief van het Nederlandse NetwerkNDE en het Vlaamse netwerk Limen. ‘Elysion’ staat voor een plek in de Griekse mythologie waar de overledenen na een levensbedreigende ervaring naartoe gingen.
Het is een bonte verzameling geworden van getuigenissen, analyses en beschouwingen door een dertigtal auteurs, waaronder bestsellerauteurs Pim van Lommel en de Amerikaanse neurochirurg en Harvard-professor Eben Alexander, een ‘ervaringsdeskundige’ van wie in 2015 het sensationele ‘Proof of Heaven’ verscheen.
Getuigenissen
Een meisje dat door het ijs zakt, een man die van het dak valt, frontale botsing, hartstilstand na drugsgebruik, black-out tijdens bevalling, diepe depressie, terminale kanker… De traumatische situaties van mensen die achteraf herinneringen blijken te hebben aan een NDE gaan alle kanten uit.
Luc Thomaes (65), een voormalige Antwerpse dokwerker, was thuis in afwachting van een operatie voor hartritmestoornissen (ablatie). “Op een nacht, wakker liggend in bed, leek het plots alsof ik geen lichaam meer had. Ik bevond me in een pikdonkere ruimte en voelde me opgenomen en gedragen door een liefdevol, allesomvattend bewustzijn. Er zijn geen woorden om de ervaring te omschrijven. Met de verwerking ben ik maanden zoet geweest. Je twijfelt aan jezelf, durft het aan niemand te vertellen. Pas toen ik lotgenoten leerde kennen, kon ik alles een plaats geven. Ik heb mijn leven sindsdien helemaal omgegooid. Niet geld, prestaties en succes vind ik nu het belangrijkst maar verbondenheid met de mensen en met de natuur.”
Een andere Vlaming die in Elysion zijn verhaal doet, is Constant Michielsens, een voormalige HR-manager. In 1956 werd hij dodelijk gewond waarbij hij het bewustzijn verloor. “Ik voelde me angstig , eenzaam en verlaten. Ik stortte neer in een duister ravijn omringd door pikzwarte muren. Nergens vond ik steun en nergens kon ik mij vasthouden tijdens mijn val. Tot ik in de verte een naderend licht zag, dat mij volledig opnam. Heel mijn wezen werd doordrongen van genegenheid, liefde en waardering, zoals ik nooit gekend had. De ervaring heeft mijn hele leven een diepere zin en rust gegeven. Bang voor de dood ben ik niet meer.”
Universeel
Verhalen en denkbeelden die op NDE lijken, zijn universeel en van alle tijden. Jeroen Bosch wijdde er een bekend drieluik aan, ‘Visioenen van het hiernamaals’. Een ontroerende negrospiritual die deze 'gelovige' visie op het stervensproces evoceert is ‘Wayfaring Stranger’ van Charlie Haden. ‘I will see my mother…’
Vanaf de jaren 1960 begint het fenomeen artsen en wetenschappers op te vallen vanwege de ontwikkelingen inzake reanimatie, waardoor meer terminale patiënten kunnen worden gered. Een eerste systematisch onderzoek gebeurt door dokter Raymond Moody met zijn bestseller ‘Life after Life’ in 1975. Een wetenschappelijke doorbaak scoorde de Nederlandse cardioloog Pim van Lommel in 2001 met zijn klinische studie in het medische top-tijdschrift The Lancet.
De NDE-getuigenissen suggereren volgens hem dat het bewustzijn niet altijd samenvalt met de werking van de hersenen. Anders gezegd: het brein als de pc terwijl de data grotendeels in de cloud zitten… Zijn boek ‘Eindeloos bewustzijn’ haalt 150.000 verkochte exemplaren en wordt in tien talen vertaald.
Geen bewijs
Groot probleem met de hypothese van Pim van Lommel is volgens professor Laureys dat ze op geen enkele manier wetenschappelijk onderbouwd is. “Persoonlijke ervaringen kunnen hier geen wetenschappelijk bewijs zijn van leven na de dood, onder meer omdat die patiënten uiteraard niet écht dood zijn geweest.”
Lange tijd werd ervan uitgegaan dat NDE’s het gevolg zijn van factoren als zuurstoftekort in de hersenen, medicatie, anesthesie, hallucinaties. Die verklaringen zijn onhoudbaar gebleken.
“Er is momenteel geen enkele theorie die helemaal voldoening geeft. Dat maakt het noodzakelijk om ons te focussen op het bewustzijn zelf, één van de grote mysteries van de wetenschap, van dezelfde orde als het ontstaan van het leven of van de materie. Het is fascinerend dat het brein, zo’n fragiel orgaan, bij extreem abnormale activiteit toch zulke rijke en intense ervaringen kan opwekken zoals we bij die NDE’s zien.”
To dusver heeft de Luikse studiegroep meer dan duizend getuigenissen verzameld. “Bepaalde aspecten ervan komen ook voor in droomonderzoek, bij beroerte, epilepsie, diepe meditatie, hypnose, psychogene drugs... Door al die ervaringen terug te koppelen, kunnen we mogelijk stukjes van de puzzel samenleggen.”
Nieuw paradigma
De Vlaamse voorzitter van Limen, Raymond Saerens, verwacht niet dat de oplossing van het NDE-mysterie bij de medische wetenschap te vinden is, maar eerder bij de kwantumfysica en relativiteitstheorie. In ‘Elysion’ komt hij uitgebreid aan het woord, naast andere onderzoekers die opkomen voor een nieuw paradigma, met meer input van menselijke ervaring als bron van kennis.
Ook voor de toekomst van religie denken veel Elysion-auteurs dat NDE nieuwe perspectieven opent. Sommigen gaan wel erg bevlogen de esoterische toer op. Anderen zien er kansen in voor ‘reanimatie’ van het christelijk geloof, zoals de Vlaamse pater Paul Robbrecht in zijn bijdrage.
Opvallend in veel getuigenissen is de ethische levensles die ex-patiënten meegenomen zeggen te hebben van hun ervaring: de zogenaamde Gulden Regel, basisprincipe van religies. ‘Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doet dat ook de ander niet.’ Behandel anderen zoals je door hen behandeld wilt worden.
En daar kan niemand tegen zijn.
---------------------------
Senioren die herinneringen hebben aan een NDE en bereid zijn mee te werken aan het onderzoekvan professor Laureys, kunnen contact opnemen met: nde@uliege.be
Jeroen Bosch, Opgang van de geliukzaligen naar het hiernamaals
