WOORD VOORAFxml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

De vele reacties die ik tot op heden mocht ontvangen – waarvoor dank – hebben me geholpen om het probleem wat genuanceerder te verduidelijken. “Onderwijsvisie” gaat over functionele kennis. Kennisverwerving mag geen doel op zich zijn, elke kennisverwerving wordt pas nuttig als ze de basis vormt voor vaardigheden.

Voor de verwerving van kennis in het algemeen zijn er naast het onderwijs heel wat kanalen. Het is een constante uitdaging voor het onderwijs om al deze kanalen in het leerproces te verwerken. Het is daarnaast ook de plicht van het onderwijs om de leerlingen in al die nieuwe kanalen wegwijs te maken - via een combinatie van kennisgericht, ervaringsgericht  en vaardigheidsgericht lesgeven – zodat de leerlingen efficiënt “kunnen” gebruiken wat ze “kennen”. Van INFORMATIE verzamelen en selecteren naar KENNIS en VAARDIGHEDEN eigen maken naar PARATE KENNIS en VAARDIGHEDEN voor direct gebruik.

De huidige onderwijsmethodes beklemtonen dat “kunnen (opzoeken)” moet primeren op” kennen”. Maar “kunnen” en “kennen” mogen geen tegenpolen worden. “Kunnen” en “kennen” moeten in een meer evenwichtige verhouding geplaatst worden. Leerlingen die informatie opzoeken, het is van alle tijden. Maar waar ze vroeger op zoek gingen in hun hersenen, moeten ze nu steeds vaker iets verder gaan zoeken. De harde schijf in hun hersenen bevat enkel één snelkoppeling. Die naar www........... De idee “het internet is het zaligmakend redmiddel” resulteert tegenwoordig te vaak in een gebrek aan kennis, want de leerling die informatie kan vinden en opslaan, denkt te snel dat hij die ook kent.

De minister van onderwijs is duidelijk niet op de hoogte van wat tijdens doorlichtingsgesprekken door de leden van het inspectieteam gezegd wordt. En nog veel minder over de manier waarop het gezegd wordt. Het volgende citaat uit een gekregen e-mail – over de 40/60 verhouding voor Frans in dit geval - geeft perfect de sfeer weer tijdens zo’n gesprek:

“Eén v/d doorlichters, Dhr. Leroy, sloeg letterlijk met zijn vuist op tafel om te zeggen dat dit wet was en dat als we niet zwegen, we onmiddellijk een onvoldoende zouden krijgen.”

Gelukkig maar dat we nu – dank zij onze minister – weten dat het hier helemaal niet om een wet gaat!! Het katholiek onderwijs legt deze 40/60-verhouding vast in leerplannen en dwingt deze af via de inspectie. Wraakroepend is de dubbelzinnigheid dat de doorlichting die enkel eindtermen komt controleren (waar geen 40/60 in staat) zich mengt in de toepassing van het lokale leerplan.

De minister bemerkt geen achteruitgang in het niveau van de leerlingen (De Morgen van 5 december). De uitslag van de poll in Het Nieuwsblad (dd. 1 december) “Kennis boert achteruit” heeft als resultaat: 82% JA-stemmen en 18% NEEN-stemmen. Op 1490 mails (die ik ontving op 2,3 & 4 december) waren er 12 met een afwijkende visie. Waar de minister geen achteruitgang ziet, zien de leerkrachten op de werkvloer die wel. De vraag is dan ook of we het hier over dezelfde leerlingen hebben: ASO, BSO, KSO, TSO?

Deze scheefgegroeide situatie duurt nu reeds 10 jaar. Toch zal dit scenario pas in 2009 bijgestuurd worden. Tot zolang blijft alles maar gewoon doorgaan, precies alsof er geen vuiltje aan de lucht is. De vraag van ondertussen duizenden leerkrachten, ouders, leerlingen, ... naar accurate en snellere beslissingen wordt hierdoor voor de komende drie jaar onder de mat van de incompetentie en/of onverantwoordelijkheid bij sommige lui die eindtermen en leerplannen schrijven, geveegd. Ook al die pedagoochelaars, die met hun jargon hun stempel willen drukken op het onderwijs zonder zelf ooit enkele jaren voor de klas te hebben gestaan, zijn medeschuldig.

En wat met het sociaal aspect en de gelijke kansen in vaardigheidsgericht onderwijs? Stevenen we af op een onderwijs dat op twee nog verder uiteenlopende sporen dreigt te evolueren? Twee sporen die, reeds sedert de jaren 90, steeds verder uiteenlopen!

Eén van de aspecten van vaardigheidsgericht onderwijs is dat leerlingen zichzelf moeten leren behelpen en zelfredzaam worden. Het accent ligt hierbij dan ook op zelfontdekkend leren, zelf informatie leren inwinnen en competenties ontwikkelen. Met de leerkracht op de zijlijn als coach. Maar sedert een tiental jaar wijst experimenteel onderzoek uit dat zo’n systeem vooral voor de sociaal-zwakkeren het meest nadelig is. De bevoorrechte leerlingen krijgen hulp van thuis (die ze eigenlijk in het onderwijs moeten krijgen), ze worden gevolgd en gecontroleerd. De zwakkeren missen dat en hebben te weinig omkadering om zelfstandig hun weg te vinden.

Wanneer sommige ouders bij ons zeggen dat ze tevreden zijn over vooral vaardigheidsgericht onderwijs, dan is de vraag welke ouders het zijn, bevoorrechten of sociaal-zwakkeren. Kinderen die al van thuis uit een stevige kennisbasis meekrijgen omdat ze in een intellectueel gezin opgroeien, zijn niet te vergelijken met kinderen die deze basiskennis missen. Daar moet het onderwijs voor zorgen.

Het huidig onderwijsbeleid laat ook aan minder begoede gezinnen toe om hoger of universitair onderwijs te kiezen voor hun kinderen. Zoiets kunnen we alleen maar toejuichen. Het gevolg hiervan is dat steeds meer leerlingen uit minder begoede gezinnen vanuit vaardigheidsgericht onderwijs de universiteit binnenstappen. Professor Vanneste (hoogleraar Franse taalkunde) ondervindt hiervan de gevolgen. Hij verklaart dat heel wat studenten hierdoor hun universitaire studies aanvatten met één jaar kennisachterstand. De tijd die men aan vaardigheden (vaak een eufemisme voor bezigheidstherapie zonder rendement) heeft besteed, had men beter gebruikt voor meer functionele kennisbeheersing. Voor wat de taalvakken betreft: training op woordenschat, op grammaticaregels, ... maar dan wel voor leerlingen die kiezen voor hoger taalonderwijs (dus niet voor alle leerlingen).

Eén bedenking hierbij komt in een aantal reacties voor. “Kennis is macht” is een bekend gezegde. Maar wil men die kennis beperken tot een kleine elitaire groep? Moet ons onderwijs hen hierbij helpen door alle anderen minder slim te houden?

Vanaf het basisonderwijs tot en met het universitair onderwijs wordt niveauverlagend gewerkt. Door het accent te verleggen naar vaardigheden, vermindert het onderdeel kennis in waarde en belang.

Studeren is nog altijd een werkwoord (of is doe-woord duidelijker?) Kennis instuderen is lastig. En lastig is dan weer een woord waar veel leerlingen in een zo groot mogelijke bocht omheen lopen. Heel eenvoudige zaken instuderen en onthouden wordt plots enorm moeilijk. De omtrek van een vierkant berekenen, de vier hoofdbewerkingen met twee eenvoudige getallen uit het hoofd berekenen, een idee foutloos op papier zetten, ... dit alles moet nu opgezocht worden. Als leerlingen de functionele kennis niet beheersen, dan haperen ook de vaardigheden. De  vaardigheden zijn belangrijk, want zij zijn het doel, maar we geven onze leerlingen onvoldoende functionele kennis mee om vele vaardigheden behoorlijk en maximaal te ontwikkelen.  Een voorbeeld: leesvaardigheid of spreekvaardigheid worden alleen maar rijker en beter door een groeiende woordenschat en door een groeiende beheersing van taalstructuren. Maar als aan die functionele kennis niet constant gewerkt wordt, jaar na jaar, met toetsen en examens die deze kennis meten, dan gaat ook de vaardigheid niet vooruit. Een van de grote problemen is dat we vaardigheid verwachten, terecht, maar dat de definitie van de noodzakelijke kennis ervoor onvoldoende is.

Om nog meer vaardigheidsgericht te kunnen werken heeft men in Nederland beslist om in het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) het vak Nederlands af te schaffen. Elke vakleerkracht moet aandacht hebben voor de taalkennis en het taalgebruik van de leerlingen en waar nodig bijsturen. Leerlingen met een taalachterstand worden doorverwezen naar docenten die de achterstand wegwerken via bijlessen. Hoe het hierbij met alle vormen van literatuur verder moet, is voorlopig nog een vraagteken.

België kon dus niet achterblijven. In de leerplancommissie voor de derde graad handel besliste men om informatica niet meer te beschouwen als een afzonderlijk vak. Het vak boekhouden kan uitgebreid worden tot elf lesuren, waarvan er minsten zes in een informaticalokaal moeten doorgaan. In de discussie over bevoegdheidsbewijzen heeft de voorzitter beslist dat deze lessen uitsluitend mogen gegeven worden door licentiaten Economische Wetenschappen. Dat er heel veel licentiaten Economische Wetenschappen weinig of niets afweten van informatica is hun probleem en niet dat van hem. In de praktijk zullen de leerlingen het internet moeten raadplegen over economische onderwerpen. Heel waarschijnlijk zullen deze leerlingen eindwerken moeten afleveren die in Word moeten worden opgemaakt. Wie van deze economisten kan werken met een sjabloon? Wie kan werken met opmaakprofielen? Wie weet hoe je een spreadsheet in een Worddocument plakt? Om nog maar te zwijgen over Powerpointpresentaties en andere Accesstoestanden. En maar hopen dat de kwaliteit van ons onderwijs zal stijgen.

Een aantal leerlingen denkt dat ze hun “slordige” SMS- en chattaal ook op school als standaard kunnen gebruiken. Al vlug verheffen ze het “quanta costa paella”-Spaans en “Jean-Marie Pfaff”-Duits tot de nieuwe taalnorm. Toeristenspaans is bedoeld voor toeristen in Spanje. Wie in dit soort Spaans klanten te woord staat en hierdoor de oorzaak is dat de potentiële klanten afhaken, krijgt al snel zijn C4 (neen, geen Citroën-bedrijfswagen) en wordt snel vervangen door iemand die dank zij een goede studie van de Spaanse woordenschat en spraakkunst een rijke en correcte taal heeft kunnen ontwikkelen. Vele afgestudeerden dromen van een eigen zaak. Wie als beginnende zelfstandige op basis van zijn “Jean-Marie Pfaff”-Duits een contract afsluit met een Duitse firma zou wel eens van een kale reis kunnen thuiskomen. Het zal je maar overkomen dat je als slachtoffer van een verkeersongeval uiteindelijk opgelucht het MUG-team ziet toekomen. Gelukkig voor jou opent deze dokter bij aankomst onmiddellijk zijn dokterstas, en niet zijn laptop om even op te zoeken hoe hij je verwondingen moet behandelen. Of hoe te vaardigheidsgericht onderwijs nog voor een portie relativerende humor kan zorgen.

Al jaren wordt benadrukt dat leerlingen geëvalueerd moeten worden op wat ze goed doen. Wat ze minder goed doen, moet met de educatieve versie van de mantel der liefde bedekt worden (vooral tijdens deliberaties). Een dergelijke evaluatie draagt ongetwijfeld bij tot een toenemende motivatie bij de leerling. En dat moeten we weerom toejuichen. Maar ... na zijn studentenloopbaan stapt onze leerling in het “echte” beroepsleven. Daar wacht hem echter een koude douche, want hier gelden andere wetten. Gedaan met “gamen” dit is “the real thing”. Hier wordt hij bijna uitsluitend afgerekend op zijn minpunten. Kijk maar naar de manier waarop door het doorlichtingsteam voor taalvakken leerkrachten worden afgemaakt – sorry, geëvalueerd. Geprivilegieerde leerlingen kunnen hieraan ontsnappen, dank zij de steun die ze thuis kregen, dank zij het voorbeeld van hun ouders, dank zij hun eigen talenten die zich daardoor beter ontwikkelden. Maar geven we op die manier iedereen evenveel kansen?

Marc Hullebus.