Hoofdstuk 6 Twintigste eeuw

Hansbeke en de diaspora

6.1 Historisch kader

6.1.1 Vlaanderen en Belgie in Europa en de wereld

De XXe eeuw was niet enkel een eeuw van globalisering, met grote wetenschappers (Albert Einstein), kunstenaars (Pablo Picasso) en politici (Nelson Mandela), maar ook de eeuw van wereldconflikten en wereldomvattende technologische evoluties. Door informatie- en communicatietechnologie werd een nieuwe wereld geopend.

België en Vlaanderen hadden zwaar te lijden onder twee wereldoorlogen en ondergingen de gevolgen van oorlogen in Korea, Vietnam en het Midden-Oosten. Het is ook de eeuw waarin eerst een opbouw en nadien een einde kwam aan de Belgische koloniale geschiedenis in Afrika. West-Europa realiseerde een voordien ongekende welvaart. Het Verdrag van Rome bracht ons de Europese Economische Gemeenschap met 6 lidstaten, die evolueerde tot een Europese Unie met 25 lidstaten. De Euro werd een realiteit. De werkgelegenheid in de Belgische landbouw liep op een eeuw tijd terug van bijna 800.000 tot minder dan 100.000 personen .

De XXe eeuw werd ook een eeuw met massale migratiebewegingen, aanvankelijk van Europa naar Amerika, maar nadien evenzeer naar West-Europa toe. Na een eeuw taalstrijd en Vlaamse ontvoogding resulteerde de wet van 5 april 1930 in de volledige vernederlandsing van de universiteit Gent. Het unitaristisch België evolueerde stapsgewijs naar een federale staatsstructuur, ondermeer bepaald door de staatshervorming van 1980.

6.1.2 Hansbeke-dorp omstreeks 1910

Omstreeks 1910, 10 jaar na het overlijden van zijn vader Petrus-Francies Martens, werd door drukker Joannes Martens een thans zeldzaam geworden prentkaart uitgegeven die een panoramisch beeld geeft van de Hansbeekse stationsbuurt. De kaart, die een poststempel draagt van september 1912, is weergegeven door De Ruyck en Moelaert in ‘Ons Meetjesland’ en werd door Albert Martens, kleinzoon van de drukker Joannes Martens-De Vreese, besproken in ‘Het Land van Nevele, gebruik makend van de bevolkingsregisters van die tijd. De foto werd genomen in zuidelijke richting vanuit een venster van de oude kerktoren die enkele jaren later, op 19 october 1918, door de Duitsers bij hun aftocht werd opgeblazen. Op de foto is de spoorlijn Gent(naar links toe)–Oostende te onderscheiden, evenals de stationsgebouwen en het stationsplein. Naar het zuiden toe, aan de overzijde van de spoorweg, ligt de steenweg naar Nevele. Ten noorden van de spoorweg, dus vooraan op de foto, is een gedeelte van de belommerde dorpsstraat zichtbaar, alsook, links afdraaiend en verder de spoorlijnen volgend, de steenweg naar Merendree.

Als illustratie van de verwevenheid van de familie Martens, en in het bijzonder van de afstammelingen van Petrus-Francies Martens(1810-1900), met de Hansbeekse dorpsgemeenschap, zijn op het panorama 14 plaatsen aangeduid die elk op zich een deel van de familiegeschiedenis kunnen vertellen en die slechts enkele honderden meters van elkaar verwijderd zijn. De schoolweg tussen Goed ter Elst en het klooster in de dorpsstraat, waar zowel de kleuterschool en de meisjesschool gevestigd waren, met de jongensschool iets verderop , werd duizenden keer te voet afgelegd door Carlos, Arlette en Laurent Martens, wat bij hen onuitwisbare beelden heeft nagelaten die doorheen dit panorama lopen. Eén van die beelden is ook een politieke slagzin die in koeien van letters maandenlang onuitwisbaar geschilderd bleef op een lange muur aan de binnenzijde van de bocht naar Merendree toe :‘ Weg met Saksen Coburg Gotha’. In de aanloop naar de volksraadpleging in 1950 was er in een katholiek landelijk dorp als Hansbeke toch plaats voor uitéénlopende meningen omtrent de oplossing van de koningskwestie.

Hof ‘De Meren’ (1) en Herenhuis René Martens(2)

Tussen de hoge stammen van de loverrijke eikebomen van de Kappellestraat, langs de steenweg naar Nevele, bemerkt men met enige moeite het dak van de hofstede De Meren, toen uitgebaat door René Martens(1877-1960),jongste zoon van Petrus, die in 1903 gehuwd was met Leontine Van Hoecke. In 1910 hadden zij reeds 5 dochters en zouden nog 2 dochters krijgen. Op 2 april 1916 werd hun zevende dochter Elisabeth geboren. Onder het luiden van de klokken werd zij naar de doopvont gedragen en kreeg koningin Elisabeth, vertegenwoordigd door gravin Lucie Borluut, als illustere meter. Hun dochter Eliza Martens huwde met Maurice Verhelst en nam het bedrijf over. René en Leontine bouwden toen hun villa (zie 2, nog ongestaand toen de foto genomen werd) naast de hoeve langs de steenweg op Nevele.

Hof De Meren was sinds 1835 eigendom van de familie Martens. Het gezin van Petrus Martens groeide er op. Emiel Martens(°1871) verliet De Meren toen hij in 1901 trouwde en zich later vestigde op Goed ter Elst.

Hof ‘Goed ter Elst’ (3) en Herenhuis Emiel Martens (4)

Deze hofstede kwam na 1807 langs het huwelijk van Carel Martens en Marie Rosa Sutteram in het bezit van de familie Martens en is gelegen langs de steenweg op Merendree ten oosten van het dorp, net niet zichtbaar op de foto. De landerijen die zich initieel ook nog uitstrekten ten zuiden van de huidige spoorlijn Brussel-Oostende, zijn wel gedeeltelijk in beeld. In 1910 was de hofstede eigendom van Maria Martens en werd zij wellicht nog verpacht aan de familie Van Vynckt. Vanaf 1916 werd Goed ter Elst uitgebaat door Emiel Martens (1871-1955), zoon van Petrus, die gehuwd was met Emma Mestdagh. Toen de foto genomen werd zaten hun oudste kinderen Rachel(1901-1988) en Marcel(1903-1989) in de lagere school op het dorp. Hun jongste dochter Mireilla(°1913) was nog niet geboren. In 1930 , na zijn huwelijk met Maria De Waele, werd Goed ter Elst overgenomen door Marcel Martens.

Emiel en Emma bouwden en betrokken in 1930 een herenhuis(zie 4,nog onbestaand toen de foto genomen werd) aansluitend bij de hoeve langs de steenweg op Merendree. Tussen 1956, bij de aanvang van zijn universitaire studies, tot 1962 bij zijn huwelijk met Josette De Backer, heeft Laurent Martens een slaapkamer en een studeerkamer betrokken in de woning, op een paar minuten wandelafstand van het station. Dat stukje weg heeft hij toen wel meer dan duizend maal doorlopen om ‘just in time’ de trein naar Gent te halen.

Carlos(°1931), Arlette(°1932) en Laurent(°1938) Martens werden op Goed ter Elst geboren. Na het huwelijk van Carlos en Arlette in 1958 werd het bedrijf uitgebaat door Arlette Martens en Julien Bruggeman. Ook hun dochters, Miriam en Ingrid Bruggeman, groeiden daar op.

Na Emiel en Emma werd de woning aan de steenweg naar Merendree (4) eerst bewoond door Marcel Martens en Maria De Waele, die er ook zijn overleden , en thans door Arlette Martens en Julien Bruggeman.

Herberg ‘In de statie/De Nieuwe Maalderij’ (5)

Aan de bewaakte overweg tegenover het stationsplein woonde Joannes Martens(°1867), zoon van Petrus. In 1888, na zijn huwelijk met Leonie-Amelie De Vreese, nam hij deze herberg over en was er tevens landbouwer, fruitkoopman, en drukker. Hij was de uitgever van deze postkaart. Zijn vrouw hield een textielwinkel.

Op het voorhof van de herberg stond een rij lindebomen. De gebouwengroep omvatte de woning met zadeldak van ongelijke hoogte, de stallingen en het lange magazijn met witte gevelmuur. Leonie en Joannes hadden er 4 kinderen. In 1916 trouwde hun zoon Maurits met Martha De Grauwe. Nadat de woning zwaar werd beschadigd tijdens de beschieting van het dorp bij de Duitse aftocht in 1918 verhuisde Joannes Martens met zijn gezin naar Gent. Vanaf 1921 zal de fruithandelaar Maurits Martens, samen met Martha De Grauwe de herberg opnieuw uitbaten. Daar werd ook Albert Martens(°1925), de schrijver van het artikel betreffende dit Hansbeeks panorama, geboren. Na het vroegtijdig overlijden van Maurits in 1940 zal zijn weduwe Martha tot 1950 de zaak verder zetten.

Herberg ‘Huis van Commerce/Welkom’ (6)

De witgekalkte woning met zwartgeteerde muurplint, brede ingangsdeur en vensterluiken, aan de zuiderzijde van de spoorweg, was een herberg bewoond door de vlaskoopman Eugeen-Napoleon(alias Zeun) De Grauwe en zijn vrouw Mietje Vande Reviere uit Aalter. In 1910 hadden zij drie grote dochters. De oudste dochter Martha De Grauwe zal in 1916, in volle oorlogstijd, trouwen met Maurits Martens ( uit In de statie aan de noorderzijde van de spoorweg). Samen met Maurice nam Martha de herberg van haar vader over van 1916 tot 1921. In 1921 werd de herberg overgelaten aan Adolf Saelens(die binnen de herberg ook een kapperszaak installeerde waar de jonge knaap Laurent Martens zijn haar liet knippen terwijl de mannen pinten dronken aan de toog), om samen de na de oorlogsschade heropgebouwde herberg In de statie te heropenen.

Herenhuis van Maria Martens (7)

In het grote herenhuis met schilddak en lommerrijke tuin die paalde aan de gebouwen van haar jongere broer Joannes Martens(6) woonde Maria Martens(°1864), dochter van Petrus-Francies. Zij was weduwe en grondeigenares en woonde toen samen met de twee volwassen en nog ongehuwde zonen uit haar eerste huwelijk met Serafien Van Vynckt, namelijk de kandidaat-notaris René en zijn broer Charles Van Vinckt. Er waren ook nog drie tieners uit haar tweede huwelijk met Emiel Hanssens. Ook haar 83-jarige oom Charles Hanssens uit Nevele, grondeigenaar en weduwnaar, woonde op het zelfde adres. Bij de aftocht van de Duitse troepen, na 20 october 1918, werd de woning zwaar beschadigd.

Toen hij naar de lagere school liep tijdens de na-oorlogse jaren 1945-1950 kwam Laurent Martens, als zoon van Marcel Martens die van zijn tante Maria Goed ter Elst pachtte, minstens één keer per week langs, op weg naar school, om een kruik melk af te leveren aan groottante Maria en haar ongehuwde zoon Charles Van Vynckt, of aan de inwonende meid in de achterkeuken.

Herenhuis van Irma Martens (8)

Langs de steenweg naar Merendree, dicht bij het dorp maar net buiten beeld, woonde Irma Martens(°1875), dochter van Petrus-Francies. Zij was gehuwd met Aimé De Muynck, zoon van Pieter-Jan die een belangrijke rol speelde in de gemeentepolitiek. Irma en Aimé hadden reeds 5 kinderen waarvan nummer 5, Gaston, geboren was begin 1910, dus kort vooraleer de foto genomen werd. Nadien, in 1913, zou nog een zesde kind René geboren worden. Was deze genoemd naar René Martens, jongste broer die op De Meren woonde, of naar René Van Vynckt, oudste zoon van haar oudste zus Maria, die een paar honderd meter daar vandaan woonde? Later is de familie De Muynck-Martens verhuisd naar het Brusselse. De woning werd eigendom van en bewoond door Arthur Van Couter. Arthur was een schoonbroer van Rachel Martens, dochter van Emiel, die gehuwd was met Hilaire Van Couter.

Herberg ‘Boldershof/Huis van Commerce’ (9)

Charles-Louis (alias Karel) Wille, vlas- en fruitkoopman geboortig van Nevele, woonde samen met zijn vrouw Hortensia Langeraert in een huis aan het stationsplein dat eertijds als dorpsschool werd gebruikt. Zij hadden een kroostrijk gezin waarvan de twee oudste dochters waren uitgeweken naar Amerika en waarvan de derde dochter Louisa samen met haar man Jozef Union de herberg Huis van Vinderhoute (nu De Zoete Inval) naast de kerk(buiten beeld) uitbaatte. Vijf kinderen woonden nog thuis. In 1926 zal hun jongste dochter Andréa Wille samen met haar man Raymond Martens(°1896), zoon van Charles(°1873) en kleinzoon van Petrus-Francies, naar Amerika uitwijken. Op deze plaats is nu het zuidelijk deel van een parking.

Herberg ‘In de Vrede/Café Zomergem/In de Oudstrijder’ (10)

In het hoekhuis met achterkoer en poortje, waar de steenweg naar Merendree vanaf de dorpsstraat links wegdraait, woonde de kleermaker Gustaaf Mortier, die er eveneens een herberg en een textielwinkel uitbaatte. Hij was Gentenaar en zijn vrouw Rosalie Buysse was van Nevele. In 1910 hadden zij vier volwassen kinderen die behulpzaam waren in de zaak. In 1937 zal Henri De Maegd de zaak overnemen van Achiel Zutterman. De bakker Henri De Maegd was gehuwd met Irène Martens(°1898), dochter van Charles(°1873), kleindochter van Petrus-Francies. Zij waren teruggekeerd uit Amerika waar hun dochter Rosa De Maegd in 1925 geboren was. De vader van Irène was gestorven toen zij pas 3 jaar oud was en haar oudste broer Octaaf sneuvelde te Merkem aan het einde van de eerste wereldoorlog. In 1943 werd Henri De Maegd oorlogsschepen te Hansbeke. Dit verklaart wellicht waarom het echtpaar De Maegd-Martens in 1946 de bakkerij moest sluiten en Hansbeke verlaten. Op deze plaats is nu het noordelijk deel van een parking.

Stationshuis (11)

Sedert juli 1909 was Philemon Van Nieuwenburg stationschef te Hansbeke.Hij was afkomstig van Beernem. Hij bewoonde het stationshuis samen met zijn vrouw Maria Clothilde Zaman uit Verrebroek , hun 4 kinderen en zijn jongere broer August. In 1910 was zijn jongste zoon Julien 5 jaar oud. In 1918 werd het stationsgebouw zwaar beschadigd door obussen. Het werd pas in 1923-24 afgebroken en heropgebouwd. Julien Van Nieuwenburg zal in 1934 huwen met Mireilla Martens(°1913), jongste dochter van Emiel Martens. Mireilla woonde als kind op Goed ter Elst(3) en vanaf 1930 met haar ouders in de woning langs de steenweg naar Merendree(4).

Herenhuis van Leontine De Schuyter (12)

Aan de oostkant van de dorpstraat, op de hoek van de steenweg naar Merendree, staat een stevig herenhuis met verdieping en mansardedak. Met de ommuurde voortuin en afzonderlijke bijgebouwen domineert het de stationswijk. In 1910 was deze woning duidelijk te groot voor de ongehuwde Leontine De Schuyter, grondeigenares, en haar inwonende jonge meid Sidonie Meganck. Leontine was de jongste dochter uit het tweede huwelijk van haar vader Pieter-Josef met Francisca Lambrecht. Haar ongehuwde broer Henri was in 1909 gestorven en was gedurende 24 jaar gemeenteraadslid, waarvan de laatste 6 jaar ook schepen. Voordien was hun vader Pieter-Josef De Schuyter ook 5 jaar gemeenteraadslid.

Pieter-Josef De Schuyter(1810-1885) was een eerste maal gehuwd geweest met Eugenie Martens(°1808), zuster van Petrus-Francies Martens, en dus een tante van de hoger vermelde Maria, Charles, Emiel, Joannes, Irma en René. Hij woonde op de hofstede tegenover de pastorie (14) en het was zijn zoon Henri die opdracht gaf tot het bouwen van het herenhuis ernaast. Henri overleed echter vooraleer de bouwwerken beëindigd waren. Nog voor de fusie van Hansbeke met Nevele werd deze eigendom aangekocht door de gemeente en als gemeentehuis gebruikt. Het is in dit gebouw dat Laurent Martens(°1938), zoon van Marcel, en Josette De Backer uit Oostakker in 1962 in het huwelijk traden. Dit gebeurde voor burgemeester Boudewijn de Bousies en schepen Marcel Martens(°1903). Nu wordt het gebouw gebruikt als dienstencentrum voor de gemeente Nevele.

Smidse en woningen Van De Wattijne (13)

Ten zuiden van de spoorweg en achter het Huis van Commerce bemerkt men de daknok van een langwerpige tweewoonst. In de eerste woning woonden de 77-jarige Louis Van De Wattijne en zijn vrouw Mathilde Bultinck. In de woning ernaast woonde zijn zoon Florimond Van De Wattijne, gehuwd met Maria Mestdagh uit Landegem. Flor was toen een nieuwe smidse aan het bouwen. Hij was de schoonbroer van Emiel Martens(°1871) wiens echtgenote Emma Mestdagh de zus was van Maria. Later zullen Florimond en Maria een andere woning bouwen, gelegen in het dorp langs de steenweg naar Merendree, tussen (12) en (8).Kort voor hun overlijden op 24 october 1980, met nauwelijks 12 uren verschil, vierden zij de 75^e verjaardag van hun huwelijk, een radium-jubileum.

Bakkerij De Cocker (14)