Druk op onderstaande knop om een berichtje achter te laten in mijn gastenboek
E-mail mij
Druk oponderstaande knop om mij te e-mailen.
Doorheen de dagen
Ervaringen besproken
07-02-2010
Lichtmis
Stilaan loopt mijn verblijf hier op zijn einde. Deze namiddag staat er nog een aangename viering op het programma. Lagoa de Rumo heeft Onze Lieve Vrouw als patroonheilige, en het feest wordt gevierd op de zondag na Lichtmis, vandaag dus. Allicht zal er geen tijd meer zijn om daar morgen een verslagje over te schrijven, dus eens kijken naar de ervaring van vorig jaar, want waarschijnlijk zal de viering vandaag wel erg in dezelfde lijn liggen. Hieronder dus, in de verleden tijd, wat we hopen ook deze namiddag te mogen beleven!
Nossa Senhora das candeias
Gisteren zijn we in de namiddag naar een povoado geweest, Lagoa de Rumo, om daar het feest van de patrones, Maria Lichtmis, te vieren. Hier heet dat Nossa Senhora das Candeias, Onze Lieve Vrouw van de kaarsen. Terloops: senhora wordt uitgesproken als senjoora. Het was een deugddoend moment van verpozing. Iets na halftwee reden we door, Frans, zuster Vitalina en ikzelf. Het was toen al snikheet, en dat zou er later in de namiddag, niet op verbeteren. Na een klein halfuurtje waren we ter plaatse. Je herkent dat daar niet echt als een povoado. Centraal gelegen is de fazenda van Dona Zilda, een vrouw van 72 jaar, die op de boerderij woont, samen met haar drie volwassen gehandicapte kinderen. Haar man is een tijd geleden gestorven. Een eindje van de fazenda staat een schooltje, dat eigenlijk maar 1 klaslokaal omvat, en dat bij gebedsdiensten en andere religieuze vieringen ook als kapelletje dienst doet, want een echt kerkje is er nog niet. Wel worden er al plannen in die richting overwogen, maar wanneer de uitvoering van deze plannen zal komen, is nog niet geweten, en dan kan dat hier nog een hele poos duren, wellicht zelfs jaren.
Toen wij aankwamen was er al heel wat beweging rond de fazenda van Dona Zilda en het schooltje. Van her en der waren trosjes mensen over de heuvels gekomen om het feest van de patrones mee te vieren. Deze namiddag was de bekroning van enkele dagen, die aan de eigenlijke feestviering, voorafgingen. De stuwende persoon in de plaatselijke gemeenschap is Magda, de juffrouw van het klasje, die in Mundo Novo zelf woont. Zij had de vorige dagen geleid, en ook de viering van deze namiddag voorbereid.
Met een kleine vertraging begon de processie, die voorafging aan de eucharistie. Een groepje vrouwen, kinderen en mannen, vertrok zingend en biddend vanuit het schooltje. Maar bij een processie is het ook passend dat iemand af en toe een vuurpijl afschiet, ook al is het gras rondom poederdroog en als gevolg van de dagenlange hitte ook erg rossig geworden. Ook elders verandert het groen van de weiden, dat er was na de regens in december, nu meer en meer in bruin en geel. Even was er, bij de processie, brandgevaar, toen de man, die de vuurpijlen afstak, een afgeschoten pijl, die nog lichtjes brandde, achteloos op de grond gooide. De vlammen werden zichtbaar en het brandje was vertrokken, waarop een jongen een struikje uitrukte en de vlammen begon te doven. Gevaarlijk, maar ze zijn het zo gewoon, en ze doen het zo. Voorop in de processie werd een beeldje van Onze Lieve Vrouw gedragen.
Een goed halfuurtje duurde de processie. Meer dan lang genoeg was dit bij die brandende zon over de glooiende heuvels. Nadien kwam de groep, die ondertussen nogal sterk aangegroeid was terug naar het schooltje voor de mis. Frans had, omdat het een feest was, zijn albe aangetrokken, maar hij heeft het volgende uur wel goed mogen zweten, want warm was het daar, in dat kleine, stampvolle lokaaltje. De viering was goed voorbereid door Magda, en het openingslied leek wel eindeloos: de mensen waren niet te stoppen in hun lofzang aan Nossa Senhora das Candeias.
Die stemming bleef er, ondanks de warmte, ook al verliep de hele viering nogal rommelig, en soms ook nogal verward, door het gemompel als Frans aan het woord was, voor een gebed of lezing, en ook voor de preek. Na de preek volgde een kinderzegen, want de kinderen waren zeer talrijk aanwezig: de jongste aanwezigen, die ik opgemerkt heb, telden vier maanden, vijf maanden en twee keer zes maanden. De anderen, die al iets meer zelfstandig waren, hadden bij het begin van de mis, vooraan plaats genomen, maar waren ondertussen al lang de drukte ontvlucht. Voor de kinderzegen werden ze dan terug naar binnen geroepen. Na wat duiding en een gebed trok Frans dan sprenkelend en kwispelend tussen de mensen, niet met een kwispel zoals bij ons, maar met een palmtakje dat hij even tevoren had afgeplukt. Meer dan bij ons vonden de mensen dit een welgekomen verfrissing, als hij zo heel langzaam tussen hen doorging, met zijn weldoende zegening! Het wijwater bracht hier echt verkwikking ... en de mensen monkelden.
Na de mis zijn we nog even bij Dona Zilda langs geweest, een Fanta gedronken en een stukje pudding en bolo gegeten, en dan terug naar huis, om daar wat te bekomen ... want er was s avonds nog een mis in Mundo Novo zelf.
Enkele foto van vorig jaar
Þ De toegang naar het schooltje, dat ook kapel is
Þ Het schooltje
Þ Beelden uit de processie
Þ Het brandhaardje geblust
Þ Nossa Senhora das Candeias
Þ De voorbereiding van de mis, met Magda en Frans
Þ Het kinderhoekje vooraan, met de schoenen in het lichtvakje van de zon!
---
Dank aan alle mensen, die de voorbije weken mee op reis gingen naar het binnenland van Bahia. Dank zeker voor de hartelijke kommentaar die ik mocht ontvangen. Dank in het bijzonder aan Kris van het dagelijks bijbelcitaat, die een rechtstreekse link vanuit de website Dagelijks Bijbelcitaat naar deze blog heeft aangebracht. De komende dagen staan in het teken van mijn terugreis, en dan zal deze blog waarschijnlijk niet bijgewerkt worden. Terug thuis kom ik nog wel terug! Tsjauw e obrigado, zeggen ze hier. Dank en tot de volgende keer.
Grondbezetting - deel 2 Bedreigingen, jagunços, fofocas
De fazendeiro stuurt nu jagunços om de bezetters te verjagen. Jagunços zijn bewapende mannen die ingehuurd worden om het vuile werk te doen. Dit gaat van bedreigingen tot fysiek geweld en soms zelfs doodslag. Na het werk verdwijnen ze spoorloos en worden zelden bestraft.
De eerste confrontatie met de jagunços breekt de weerstand al bij bij de Sem Terra. De beheerder en de advokaat van de fazendeiro rijden met een loeiende vrachtwagen het kamp binnen. Achterop vijf zwaar bewapende kerels. Enkele kinderen worden vastgegrepen en met automatische geweren bedreigd. Als jullie niet verdwijnen komen we hier vanavond terug om de boel plat te branden. Deze mormels hier gaan er dan eerst aan. De intimidatie kan moeilijk geweldadiger zijn: kinderen bedreigen met de loop van automatische geweren. Jagunços weten hoe ze mensen de stuipen op het lijf moeten jagen. Het zijn professionelen.
We gaan hier weg, het is hier afgelopen, reageren veel bezetters. Deze eenvoudige mensen werden al zo dikwijls vertrapt . Ze hebben nog nooit weerstand durven bieden. Ze moeten nog gehard worden in de strijd.
Er komt verdeeldheid in het kamp. Het is opnieuw Vando die uitkomst biedt. Dit heeft hij al vroeger meegemaakt. Kinderen bedreigen slaat altijd aan. De fazendeiro bluft maar want dit doet hij nooit. Hij is niet gek, hij is geen moordenaar, hij wil zelf ook niet de gevangenis in. Maar hij heeft ons toch willen vergiftigen laten sommigen horen.
Er gebeurt vast niks maar we gaan toch de politiecommisaris verwittigen. De Sem Terra van Utinga worden opgeroepen om de nacht in het kamp door te brengen. De nachtwacht aan het hek zal versterkt worden.
Met een delegatie trekken we naar de politiecommisaris: Domingos, Vando, de padre, de zusters Marta en Renata en de leiding van het boerensyndikaat, een tiental personen. Dat wordt niks zegt Domingos vooraf. De politiecommisaris is een een korte broek, een knul zonder enige opleiding die door de burgemeester werd benoemd om naar zijn pijpen te dansen. De burgemeester gebruikt hem om zijn politieke rivalen een hak te zetten. Er wordt vermoed dat hij het geld van de gemeentekas in zijn zakken laat verdwijnen. Mooie combinatie is dat.
Domingos blijkt gelijk te hebben. De politiecommisaris weet eerst van niets. Dan is hij niet bevoegd omdat de moeilijkheden zich op een privaat terrein voordoen. Dan is hij maar een ondergeschikte die afhangt van de eerste politiecommisaris van Ipirá. Dan heeft hij weer te weinig manschappen beschikbaar...
We drijven hem in het nauw. Hij is toch verantwoordelijk voor de veiligheid van de inwoners van Tapiramutá. Hij heeft toch een belangrijke opdracht in deze gemeente. Hij draagt toch een uniform. Hij is toch een van de enigen hier die een revolver mag bezitten om andere mensen te verdedigen. Mogen er hier jagunços met automatische geweren rondlopen in deze stad. Is dit wel toegelaten?
Ineens vliegt hij uit. Al die Sem Terra zijn dieven en luiaards, gemeen volk. Ze stelen zo maar de grond van andere mensen. Gans het dorp weet dat de padre en de zusters deze communisten steunen. Een schande is dit voor de katholieke kerk. Ik weiger mij met de zaak te bemoeien. Als de fazendeiro zijn eigendom wil verdedigen is dat zijn volste recht.
Hij wil dat we zijn bureau ontruimen. We ontruimen niks. De leider van het boerensyndicaat gaat in de aanval. Als hij niet optreedt verwittigt hij zijn instanties in Brasilia. De politiecommisaris wankelt. Brasilia is het hoogste gezag. Ik merk dat er een opening komt. De korte broek is bang voor hogere instanties. Ik ga ook bluffen: Ik spreek vijf talen en heb contact met de wereldpers. Als er vanacht iets verkeerd gebeurt verwittig ik alle kranten van Europa en de U.S.A. Morgen weet gans de wereld dat de commisaris van Tapiramutá zijn verantwoordelijkheid niet heeft durven nemen.
De politiecommisaris krijgt het warm en verandert weer van taktiek. Hij zal zijn overste van Ipirá raadplegen om te weten wat hem te doen staat. Hij is hier nog niet lang en de heren moeten verstaan dat dit voor hem een moeilijke beslissing is. Goed dan zegt de leider van het syndikaat Wij gaan ook telefoneren naar Ipirá om uw superieuren in te lichten over de toestand hier
Een kwartier later verschijnt de commisaris met zijn manschappen op de fazenda. Zeker, hij is bereid de zaak te onderzoeken, Ze mogen op hem rekenen. De jagunços dagen niet meer op bij de fazenda maar paraderen nu openlijk in de stad. Ze laten hun wapens zien. De bedoeling is duidelijk. Ze willen allerhande fofocas, wilde geruchten, verspreiden. En het machtsvertoon werkt. We krijgen allerhande kletsmajoors over de vloer die weten welke rampen er ons te wachten staan. Ze zullen een bom in de kerk gooien. De vrouw van Domingos zal gegijzeld worden. Vando wordt vannacht neergeknald. Ik heb het allemaal gehoord in de herberg.
Stilte na de storm
Na enkele dagen is het effect van de jagunços uitgedoofd. Er gebeurt immers niks. Heb ik toch gezegd grinnikt Vando. Het kamp groeit aan, nieuwe bezetters dagen op en nieuwe problemen dienen zich aan. De bezetters hebben bijna geen voedsel meer. En het wordt winter en koud!
Er wordt een collecte gehouden in verschillende parochies. Volta Grande stuurt enkele zakken advocados, vitaminerijk voedsel voor de kleintjes. Ibiaporá verzamelt 250 kilo voedsel voor de bezetters: olie, rijst, bonen, mais. Mundo Novo heeft voor kledij gezorgd. De centrale van de MST in Itaberaba brengt een vijftigtal dekens.
Het kamp is goed georganiseerd. Er ontstaan straten en iedere hut krijgt een huisnummer. In het midden van het kamp worden enkele grotere barakken gebouwd, een school, een feestzaal, een infirmerie. Er is een aanvraag ingediend bij de gemeente om een onderwijzer te sturen.
Een kapelletje gebouwd met takken en palmbladeren wordt de meest bezochte plaats van het kamp. Vrome handen hebben het beeldje van Nossa Senhora Aparecida, patrones van Brasil, met kleurige linten versierd. Iedere avond wordt de rozenkrans gebeden.
De bezetters vragen om hun kinderen te dopen. Met Witte Donderdag vieren we Eucharistie. De ruige mannen hebben met hun werkinstrumenten, hak, zeis en kapmes een altaartje in elkaar geknutseld. Neem en eet, neem en drink, gij allen, mijn leven gegeven voor deze wereld, waren toch zijn laatste woorden. Grond en water, leven voor iedereen is zijn verlangen. We zegenen de grond, dat deze aarde een nieuwe toekomst mag openen voor ons en onze kinderen. De Sem Terra komen één voor één wat aarde halen als aandenken van deze dag. Dit wordt onze grond, ons leven, onze toekomst. De bisschop komt het kamp ook bezoeken. Opnieuw bemoedigende woorden en abraços.
Het leed lijkt nu geleden. Iedereen weet ondertussen wel dat de strijd nog lang kan duren. De GRONDKAMER moet eerst het domein komen inspecteren om na te gaan of er wel een onteigening mogelijk is. De inspectie van de GRONDKAMER blijft uit. De regering laat alles aanslepen want er is een nieuw plan voor de landhervorming op komst.
Er zal een Grondbank opgericht worden. Grond zal gewoon als koopwaar verhandeld worden. De boerensyndicaten en alle sociale bewegingen zijn tegen het nieuwe landbouwplan. Ze vrezen nog meer grondspeculatie, nog meer corruptie en nog meer moeilijkheden voor de landbouwers. De Grondbank zal alleen de groten dienen en de sociale strijd verlammen. Wat met veel inspanningen veroverd werd dreigt nu opgeofferd te worden aan de neo-liberale wereldeconomie en de agro-industrie. De kleine landbouwers hebben geen toekomst meer.
Achter de schermen gebeurt er van alles. De fazendeiro heeft een klacht ingediend bij de rechtbank. Als de klacht aanvaard wordt zullen de Sem Terra van de fazenda verjaagd worden door de Polícia Militar. De leiding van de MST, de CPT, Comissie voor de landpastoraal van het bisdom, de syndicaten wenden hun invloed aan bij de GRONDKAMER om de inspectie van de fazenda te bespoedigen. Zal de GRONDKAMER oordelen dat het hier werkelijk om een onproductieve fazenda gaat of wordt alles weer op de lange baan geschoven? Hebben we voor niets gestreden ?
Despejo, verjaagd
De fazendeiro haalt het. De Sem Terra zullen verdreven worden, 'despejo'. Een dag vol spanning en verdriet.. Een despejo ligt altijd erg gevoelig. Gelukkig is de commandant van de militaire brigade een man van het volk zelf die dit werk tegen zijn zin verricht. Er wordt niemand mishandeld of gewond. De mensen krijgen een uur tijd om het terrein te verlaten en hun bezittingen bijeen te garen.
De Sem Terra bewaren hun kalmte. Vando weet opnieuw de mensen te bedaren. Al zingend verlaten ze de fazenda met kippen, schapen, en al hun schamele bezittingen, geblutste potten en pannen, versleten matrassen, wat lepels en vorken, kleine kinderen aan de hand, baby'tjes op de arm, jonge gezinnen wanhopig op zoek naar een plaats in dit onmetelijke land..
De fazendeiro en zijn jagunços worden door de commandant van het peleton op een veilige afstand gehouden. Hij kaffert zuster Renata en zuster Marta uit. Blijven jullie maar beter wat bidden in jullie kerk. Heel triestig, heel triestig.. treitert de advokaat met het donkere brilletje. Já, jongens, er is nog justitie in dit land
De Sem Terra bewaren hun kalmte en hun waardigheid. Ze zingen samen het Onze Vader, uw Rijk kome... Het beeldje van Nossa Senhora Aparecida gaat voorop. Al worden we vernederd en verdreven, Nossa Senhora gaat met ons mee. Zij werd ook verjaagd door een wrede dienaar van de macht. De schampere opmerkingen van de fazendeiro en zijn trawanten hebben nauwelijks effect. Deus é mais, God is sterker dan alle onrecht.
Nadat de Sem Terra de fazenda verlaten hebben geeft de commandant het terrein terug vrij aan de fazendeiro en zijn bewapende huurlingen. Ze steken onmiddellijk het kamp in brand. Het stro vat heel snel vuur en de 120 hutten gaan in een mum van tijd in de vlammen op. Alleen de geraamten van de hutten blijven rechtstaan, een desolaat zicht, al die halfverkoolde staken waar mensen twee maanden hebben gewoond en gestreden, gelachen en geweend. Het is een pijnlijk moment als ze hun toekomstplannen in rook zien opgaan en slechts hun kinderen overhouden als hun enig bezit, proles, kroost, proletariers.
De fazendeiro stelt voor om de Sem Terra met enkele gehuurde vrachtwagens naar Tapiramutá te voeren, toch een vriendelijk gebaar van deze man, gratis vervoer voor de armen. Dat lijkt zo, maar in werkelijkheid wil hij ze naar Xique Xique brengen, 500 km ver, om ze daar ergens neer te ploffen. De eigenaar van de gehuurde kamions weigert echter zo ver te rijden. We gaan te voet naar Palmeiral, oordeelt Vando, Daar zijn we welkom en het is maar een uur stappen
Met de parochie kopen we een rol zware plastiek om de mensen te beschermen tegen de regen. In Palmerial worden de Sem Terra goed ontvangen. Iedereen helpt om nieuwe hutten te bouwen. De kleintjes worden in het schooltje en het kerkje ondergebracht.
s Avonds wordt er een chula gezongen, het verhaal van de verlopen dag, heel pakkend, een soort klaagzang met voorzangers, herhaald door de menigte en begeleid door een enkele gitaar. De chula is een soort collectieve therapie en dient om de moed te herwinnen. Er is het samen verwerken van het verdriet. Terzelfdertijd wordt de draak gestoken met de fazendeiro en wordt de strijd opnieuw aangewakkerd, en het klinkt ontzettend mooi!
De tekst was ongeveer als volgt, já, wij zijn maar arme drommels, we kunnen noch lezen noch schrijven de smaak van biefstukken is ons onbekend maar we zijn geen stommeriken, we weten verdomd goed dat ze er ons onder willen krijgen, het fazendeirootje met zijn dikke buikje en zijn advokaatje met zijn gekleurd brilletje die zo graag de centen van zijn baasje ziet, en de knaapjes met de geweertjes mogen straks van baasje schieten in de lucht, pief poef paf en mogen drinken uit een flesje vol met rhum tot ze omvallen van hun eigen stank ...
Enkele tijd later wordt er vergaderd over de verdere acties. De Sem Terra willen heel beslist terug naar de fazenda. Soms zijn er drie tot vier bezettingen nodig vooraleer een fazenda onteigend wordt. De strijd kan jaren aanslepen.
Het is nu winter en koud. In Palmeiral slapen de mensen gewoon op de grond. Veel kinderen hebben griep. Iedereen is doodvermoeid. Voor de kleintjes kopen we honderd meter stof voor badhanddoeken in Jacobina. De zusters zetten zich samen met enkele vrijwilligers aan het naaien. Ieder kindje krijgt een badhanddoek dat dient als deken en als kleding. Het is een grappig zicht al die kinderen te zien rondlopen in rose, paarse en rode paterskleren, de handdoek bijeengehouden met wat gekleurde linten. Ze lachen midden hun miserie.
Gelukkig hebben de mannen daglonerswerk gevonden in de koffieoogst. Daarmee kunnen ze op de markt wat eten kopen. Zo loopt het leven in Palmeiral verder, de ene dag geen eten, de andere dag geen water, de volgende dag weer geen bescherming tegen de koude en de regen. Maar we leven en we strijden verder.
Deus é mais
God is sterker. Ze krijgen er ons niet onder. We zijn op weg naar het beloofde land.
Over een tiental dagen begint ook hier de Veertigdagentijd, en ook de Braziliaanse kerk kent Broederlijk Delen. Dit jaar is het bijbelse thema: Opdat allen leven zouden hebben, en de concrete uitwerking daarvan handelt over Economie en Leven. Een onderdeel daarvan is gericht op landhervorming.
Kort nadat Frans in Tapiramutá als padre werd aangesteld, begon op zijn parochie een grondbezetting, de Fazenda Genipapo. Op basis van berichten van toen groeide volgend verslag.
De strijd van de Sem Terra om de Fazenda Genipapo
Een bezoek vooraf
Op een avond krijg ik bezoek van twee bedeesde heren, Domingos van de Commissie voor Landpastoraal (= CPT), en Vando van de beweging van landloze boeren, MST of Sem Terra. De MST bestaat al 15 jaar en strijdt voor de ontvoogding van de landloze boeren. Haar voorgeschiedenis situeert zich in de jaren zestig, toen er boerensyndicaten groeiden uit de basisgemeenschappen van de katholieke Kerk.
Het gesprek verloopt wat stroef. Domingos voert het woord, Vando beaamt alleen maar. Er zal een grondbezetting komen op de fazenda Genipapo die er al jaren onproductief bijligt. De Braziliaanse Wet op het gebruik van de grond bepaalt dat onproductieve grond kan onteigend worden. De grond moet immers haar sociale functie vervullen.
Al drie jaar lang werd een aanvraag bij de Grondkamer ingediend om het terrein te onteigenen. Zonder resultaat. De Sem Terra gaan dus de fazenda bezetten om de zaak te bespoedigen. Zonder grondbezetting blijven de zaken immers eindeloos aanslepen. Maar een grondbezetting is dan weer onwettig.
De traagheid van de regering om de wet toe te passen en een degelijke landhervorming door te voeren veroorzaakt zelf een wettelijke impasse. Geen druk van de Sem Terra betekent geen toepassing van de wet. Een grondbezetting van de Sem Terra is dan weer schending van de wet op het privaat bezit.
Het is duidelijk. De wet verdedigt het grootgrondbezit. En de wet moet en zal gerespecteerd worden, horen we dagelijks. Geen invasies, de wet is een heilige zaak orakelt journalist Boris Casoy iedere avond tijdens het nieuws. De media staan in dienst van de machthebbers. De journalisten worden trouwens oneerbiedig de catechisten van het systeem genoemd.
Je merkt aan het taalgebruik dadelijk met wie je te doen hebt. Wie over invasies spreekt verdedigt het huidige neo-liberale systeem en zweert bij het grootgrondbezit en de multinationale ondernemimgen. Wie over bezettingen spreekt staat achter de landbouwhervorming en verdedigt de familiale landbouw. Uit studies blijkt trouwens dat de kleine familiale bedrijven meer en beter produceren dan de groten die bovendien ook nog het milieu verknoeien door ongecontroleerde ontbossing.
Of de parochie de Sem Terra wil steunen? Ik ben wat voorzichtig met mijn antwoord. Beide bedeesde heren zijn mij vooralsnog totaal onbekend. Ik laat niet graag vanaf de eerste week al in mijn kaarten kijken. De heren weten dat de Braziliaanse Bischoppen Conferentie, achter de Reforma Agraria staat? De heren weten het. Dan weten de heren ook dat ik als vreemdeling de lijn wil volgen van de Braziliaanse bischoppen. Ik sta in dienst van de Braziliaanse kerk. En daar hou ik het dan bij.
De parochie is doodarm. We kunnen jullie geen enkele financiële steun garanderen. We zullen doen wat we kunnen. Of ze dan kunnen rekenen op een morele steun? Zeker, al wat de vrede en de rechtvaardigheid dient heeft te maken met het Evangelie. Ik wijs naar de affiche van de migrantenweek die aan de muur hangt Brood op alle tafels, Ze knikken, beide heren.
Grondbezetting
De dode fazenda Genipapo steekt plots vol leven. Vroeg in de morgen zijn ze aan de bezetting begonen. Een tiental Sem Terra hebben al hun barak opgetrokken met materiaal dat ze in het bos gevonden hebben. Er wordt koortsachtig gewerkt want tegen de volgende dag worden er al honderd families verwacht. En het moet opschieten want anders worden ze misschien verjaagd door de Polícia Militar.
De spanning wordt afgeleid door meerstemmige liederen vol hoop naar morgen. Brood op alle tafels, het wordt feest en het volk zal aleluia zingen. Het werk vordert snel. Ze zingen kerkliederen, volkse wijsjes die het ritme voor het werken met de hak aangeven en natuurlijk over de passies voor de geliefden.
Tussendoor ook veel grapjes: Hoi Zé! Let een beetje beter op onze zagerij, straks verbranden de machines nog. Niets daarvan, er ontploft hier niets, ik loop wel rond met de oliekan. De zaagmachine is een driekantige paal die ze in de grond hebben geklopt. De scherpe zijde van de paal dient om de palmbladeren in twee te splitsen. De palmbladeren worden overlangs door de paal getrokken en dienen als bedekking van de hutten.
Zé kan het nauwelijks bijhouden. Van overal worden de zware palmbladeren uit het bos aangesleept. Je hoort het geritsel van de bladeren . Er wordt gezweet en gesleept. De waterkan moet onophoudend bijgevuld worden door de vrouwen die de bonen bereiden in een grote metalen waskuip.
De machine is ontploft roept Zé plots. Hij laat zich luidruchtig op de grond vallen. We gaan eerst bonen eten. Het is middag. Iedereen lacht met het grapje van Zé. Zé is ontploft, dus ophouden maar. Er zijn alleen bonen met maniokmeel. Haal de gebraden kippen even plaagt Raimundo Goede koks weten dat die bij de bonen horen. Later, slokop antwoordt Bilô gevat. Ze zitten nu nog in het ei, bouw jij maar eerst even snel een kippenhok, dikke pens!
Het kamp ligt naast de aarden weg naar Palmeiral. Een prikkeldraad bakent de fazenda af, 3000 hectaren goede grond die er al jaren braak bij liggen en niets opbrengen. Honderden gezinnen in Tapiramutá die niet één vierkante meter bezitten om een kip te kweken:
Met rode verf heeft Wilson enkele woorden geschilderd op het hek dat toegang verleent tot het terrein. Hij heeft er heel lang over gedaan en de tekst staat vol fouten. Hij kan nauwelijks schrijven, zoals de meesten hier. Niettegenstaande de fouten is de boodschap duidelijk .
'Wij willen alleen maar leven,
de politie is voor de dieven, niet voor de mensen zonder land'
Voortaan blijft hij op het hek letten. Ik doe alleen open voor wie dit begrijpt grinnikt hij.
daar is Geraldo!
Het was te verwachten. De beheerder van de fazenda daagt op. Een verschrikte kreet gaat door het kamp. daar is Geraldo. Het gaat spannen. De bezetters naderen nerveus. Geraldo is alleen, zijn wagen heeft hij buiten het terrein laten staan. Het hek is met een ketting afgesloten.
Wie zijn jullie en wat voeren jullie uit?
Wij zijn landbouwers die bonen willen planten.
Dit is jullie grond niet, dit is tegen de wet
Bonen planten kan nooit tegen de wet zijn.
Maar grond roven wel.
Wij roven geen grond, wij betalen voor onze grond, wij zijn geen dieven, lees wat er op het hek staat
Wie heeft hier de leiding?
Wij allemaal, er zijn hier geen leiders
Ze wijzen naar de vlaggenmast die tussen de hutten staat. Daarzie, onze vlag, de leiders zijn de MST. Ze wonen in Itaberaba Neem met hen contact op. Zij zullen met de eigenaars van de fazenda onderhandelen. Wij geven het in handen van de justitie en de GRONDKAMER. Wij willen alleen bonen planten en huizen bouwen, we willen een school en toekomst voor onze kinderen. Wij willen een waardig leven zoals iedereen in dit land
Die daar heb ik ergens nog gezien zegt de beheerder plots heel scherp. Hij wijst in mijn richting. Die kent iedereen hier toch replikeren de mensen geamuseerd. Dat is de padre. Ga jij dan nooit naar de mis? Er wordt gelachen.
De spanning ontlaadt zich. De bezetters bieden de beheerder een koffie aan. Hij is gestuurd door de fazendeiro om de situatie te verkennen. Als de fazenda hier onteigend wordt verlies ik ook mijn broodwinning. Dat is overdreven. Hij heeft nog een winkel en een aantal hectaren goede landbouwgrond. Helemaal onbemiddeld is hij zeker niet. Hij is geen Sem Niemendal. Hij kan onze beheerder worden als hij wil, opperen enkele Sem Terra.
Ik neem hem even apart. Deze mensen hier hebben niets meer, door de droogte van vorig jaar is alles opgebruikt. Er is voor hen geen andere oplossing. Ze willen alleen een lap grond. Elders in dit land worden vrachtwagens overvallen en winkels geplunderd. Elders in dit land worden er mensen mishandeld omdat ze honger hebben . Hij knikt, maar wat kan hij daar aan doen? Hij moet ook leven.
We verzekeren hem dat er geen wapens in het kamp zijn. Wij hebben geen geweren, alleen een hak om de grond te bewerken. Wij willen geen geweld. Wij willen leven, meer niet. Wij steken leven in deze luie grond, bonen, mais, worteltjes, maniok, meloenen.
Na het vertrek van de beheerder roept Vando de mensen samen. Een oude metalen plaat dient als alarmbel. Er zijn een reeks vaste signalen, snel kloppen is gevaar, traag kloppen is vergaderen bij het hek. Er komen blijde en droevige geluiden uit het verroest metaal. Het ritme waarmee geklopt wordt spreekt voor zich.
Vando lijkt bezorgd en houdt een korte maar energieke toespraak. Het wordt nu menens, mensen. We mogen reacties van de fazendeiro verwachten. Van nu af aan bewaken we dag en nacht de toegang tot het kamp. Altijd iemand bij het hek voortaan! Geen bier of rhum in het kamp. We gaan het werk verdelen en iedere avond vergaderen we om de toestand te bespreken. Wie neemt de eerste beurt bij het hek?
Vando heeft al meerdere bezettingen meegemaakt. Hij woont nu in Utinga. De grondbezetting van de Sem Terra in Utinga werd met succes bekroond. Een onproductieve fazenda werd door de GRONDKAMER onteigend. Er is nu toekomst voor honderden families die samen bouwen aan een nieuwe nederzetting..Vando is nu eigenaar geworden van een stuk grond. Hij is geen landloze boer mee.
Hij is een kleine pezige man die met rechtvaardigheid en begrip het kamp leidt. Hij zegt weinig maar observeert alles. Hij houdt orde op zaken. De mensen in het kamp waarderen hem en aanvaarden zijn gezag.
Pesterijen
De reactie van de fazendeiro laat niet op zich wachten. Daags na het bezoek van de beheerder wordt de enige waterput in de omgeving vervuild. Het water ruikt naar carbolineum. De mensen zijn ontzet. Hij wil onze kinderen vergiftigen! Enkele Sem Terra hebben het zien gebeuren. Koewachters in dienst van de fazendeiro hebben het spul s morgens vroeg in de put gegooid en zijn daarna snel weggevlucht.
Geen drinkbaar water meer voor het kamp! En er zijn al een hondertal bezetters aangekomen, families met heel kleine kinderen nog. In deze hitte houden ze het geen dag uit. Met het noodsignaal roept Vando de mensen samen. Er wordt druk overlegd. De bezetters zijn verontwaardigd. Wat een laffe streek, de enige waterput in de omgeving vergiftigen. En het is niet eens zijn waterput. De waterput is van een kleine fazendeiro die zelf heeft aangeboden om water te halen uit zijn put.
In het midden van de fazenda staat nog een oude drinkbak voor de paarden. Als we de muren wat optrekken en de binnenkant met mortel bewerken hebben we een kuip van veertigduizend liter. Dit moet volstaan voor het kamp. Zijn er metsers in het kamp? Twee metsers dienen zich aan. Als we tegen de middag kunnen beginnen is de waterbak tegen morgenavond klaar.
De parochie geeft vijf zakken cement. Een metsersbaas uit Tapiramutá voert wat zand aan. Enkelen gaan op zoek naar tankwagens die tegen de volgende avond water kunnen aanvoeren. De gemeente beschikt wel over een tankwagen maar de burgemeester is de Sem Terra niet genegen. Geen invasies in mijn gemeente De burgemeester woont 350 kilometer van hier, in Salvador. Naar Tapiramutá komt hij praktisch nooit. Zijn gemeente is zijn verste zorg.
Slechts één gemeenteraadslid wil de Sem Terra bijstaan. De andere gemeenteraadsleden weten van geen bezetting. Niets van gehoord, ze hebben het zo druk. Gemeenteraadslid Zé Lima is eigenaar van een drankenzaak en schenkt een vooraad mineraal water voor het kamp.Vando zorgt dat iedereen voldoende water krijgt. De kinderen krijgen eerst te drinken. Ze hebben bijna een dag lang niets gehad en zijn totaal uitgedroogd. Het mineraal water van Zé Lima wordt op applaus onthaald.
Een dag later is de waterbak klaar. Het waterprobleem lijkt voorlopig opgelost. Veertigduizend liter water moeten volstaan om het een week uit te houden. Als de eerste tankwagen aankomt lijkt het een feest. De moeders beginnen dadelijk hun kinderen te wassen. Ze zijn grauw van het vuil, in twee dagen geen water gezien en met gans de troep geravot in de verlaten houtskoolovens van de fazenda. Overal schuimt het van de zeep.
Er wordt met bakken water naar elkaar gegooid. Kinderen stribbelen tegen want dat hinderlijke wassen hoefde hier toch niet meer. Ze onderwerpen zich met tegenzin aan het herwonnen ritueel.
Als de laatste tankwagen zijn lading lost wordt de vreugdedans abrupt verbroken. Er drijft een vieze smurrie boven het water. De eigenaar van de tankwagen heeft afvalwater in de waterbak laten lopen. Even dreigt er een conflict. Al ons werk weer naar de bliksem.
Vando komt tussen en laat de bestuurder van de vrachtwagen ongemoeid vertrekken. De fout ligt niet bij hem maar bij zijn baas. Raak hem niet aan, hij is ook maar een gewone arbeider zonder grond. Vando heeft al meer van deze pesterijen meegemaakt. En hij kent de oplossing. Met een darm wordt het meeste vuil weggeheveld. Het zuivere water steekt onder de smurrie en wordt met een andere darm onderaan de waterbak afgetapt. De kinderen juichen stiekem. Gedaan met wassen.
Pintadas is één van de 4 plaatsen in het bisdom Ruy Barbosa waar Podes actief aanwezig is, door opvang, vorming en begeleiding van dove mensen. In Bahia loopt de grote zomervakantie stilaan op haar einde. Plaatselijk kunnen er wel verschillen zijn voor de heropening der scholen, maar voor Pintadas is dat deze week. Vooraleer de leerlingen opnieuw opgewacht worden is er een pedagogische studiedag voor de leerkrachten, in Pintadas zoals overal bijna allemaal vrouwen, dus professoras. Dinsdag en woensdag was Lene gevraagd om een inleing te geven ove LIBRAS, de Braziliaanse gebarentaal voor doven. De eerste voormiddag sprak zij dus voor alle leerkrachten van het stadje. In Pintadas streeft men er inderdaad naar om de dove leerlingen volledig te integreren in het gewoon onderwijs. Drie of vier professoras, die zich bekwamen in LIBRAS, zouden hierbij voor ondersteuning moeten zorgen. Daarom dus eerst deze algemene inleiding voor iederen. Daarna leidde zij ook verschillende werkgroepen, onder meer hoe deze integratie van dove leerlingen voor verschillende leervakken als taal, wiskunde, wetenschappen e.a. mogelijk zou zijn. Naast Lene ging ook Edivanea mee, een dove leerlinge van 18 jaar, die al een drietal jaren zelf de vorming volgt in Mundo Novo.
Dinsdagmorgen, 6 uur, zijn Lene en Edivanea naar Pintadas vertrokken, zowat 100 km van Mundo Novo verwijderd. Overnachting daar en dan nog een volledige dag begeleiding van werkgroepen. Rond 5 uur in de namiddag zou de vorming afgerond worden. Tegen dat uur ook zouden Frans en ik in Pintadas zijn om de terugreis naar Mundo Novo te verzorgen. Voor ons was het een gelegenheid om een dagje uit te trekken voor een bezoek aan Pintadas en omgeving.
Woensdagmorgen, 8 uur, vertrokken wij naar Ipirá, zowat 100 km langs de Bonenweg in de richting van Salvador. Ipirá is een redelijk groot stadje, ik weet niet precies hoeveel inwoners, maar met een tachtigtal povoados of wijken. Het centrum zelf is ook heel wat rumoeriger en levendiger dan Mundo Novo. Woensdag is marktdag en dan heerst er nog meer dan op de andere dagen een gezellige drukte: veel kleur en veel leven op straat. En anderzijds merk je af en toe ook de minder gezellige aspecten van een stad. Je kan hier zeker nog niet van een echte grootstad spreken, maar de manier waarop mindere mensen, die niet zo goed meekunnen met dit haastige ritme, genegeerd, voorbijgestoken en achtergelaten worden doet al aan een grootstad denken. Sukkelende bejaarden en gehandicapten krijgen hier minder aandacht en moeten zichzelf maar zien te redden, en kunnen niet mee in deze drukke wemeling. Ze ogen een beetje triestig, terwijl de drukke stedelingen hard en achteloos aan hen voorbijwringen.
Op woensdag, marktdag, doet Padre Marcos de mis om 10 uur, een kerkje vol. Omdat het daags voordien Lichtmis was, is er vandaag ook kinderzegen aan het eind van de mis. Nog een kleine halve kerk mensen blijft hierbij, en laat babytjes en peuters zegenen. Het duurt alles samen tot rond half twaalf. Ondertussen hebben wij de markt bezocht en zijn we ook naar de Parochiale Bibliotheek en Leeszaal geweest, en daarna zijn we ook op zoek gegaan naar enkele geschenkjes in het Parochiehuis, waar Bijbels, beelden en andere religieuze artikelen verkocht worden.
Na het middagmaal ongeveer 8 euro voor 2 personen vertrekken we richting Pintadas. Pintadas is een heel aangenaam stadje, maar het ligt echt in the middle of nowhere. Vanwaar je ook komt, het is alleen bereikbaar langs zandwegen, minstens 40 kilometer. We kiezen voor de mooiste toegangsweg. Daartoe moeten we eerst 30 km terug langs de Bonenweg in de richting van Mundo Novo, en daarna 45 km zandweg. Hier is de streek merkelijk droger dan in de heuvels rond Mundo Novo. Het gras is minder groen, maar rossig bruin, en er is aan beide zijden van de weg een overvloed van dorre struiken en cactussen. De cactussoort, die je hier het meest aantreft, zijn de mandacarús, die op vele plaatsen tot echte stekelige bomen zijn opgeschoten. Duizenden en duizenden staan er. De mandacarú is bijzonder bestand tegen de langdurige droogte en overleeft ook als er maandenlang geen druppel regen valt. Toen Dom André, ruim 15 jaar geleden, tot bisschop van Ruy Barbosa gewijd werd, was er onder meer deze begroeting: Dom André, wees welkom, wees weerbaar als de mandacarú.
Op de zandweg rijden we eerst voorbij de Fazenda da Serra Azul, de Fazenda van de Blauwe Bergen, zelfs voor hier uitzonderlijk groot en rijk. Verder op onze weg passeren we een dorpje met de toepasselijke naam Mandacarú. Er is in beperkte mate water voorradig, maar daarnaast rijden dagelijks mensen met ezeltjes af en aan om niet-drinkbaar water te gaan putten in een poel op meer dan een halve kilometer buiten het dorpje.
Pintadas is een welvarend stadje, met een mooie kerk, een goed restaurant en ook enkele kleine winkeltjes. We zoeken en vinden de school Professora Zilda Dias, een nieuw gebouw even buiten het centrum, niet zo vanzelfsprekend naar ligging en ook niet zo gemakkelijk bereikbaar, maar juist daardoor is er zoveel ruimte beschikbaar, wat voor een school toch wel een mooie troef is. De pedagogische studiedag is nog volop aan de gang, we mogen in de school rond wandelen, en al vlug heeft Edivanea ons opgemerkt. We gaan eens naar het lokaal waar Lene nog volop actief is met enkele andere professoras, die geïnteresseerd zijn in LIBRAS.
Terwijl Lene nog een tijdje verder moet werken, gaan wij naar de kantine, bij de overdekte speelplaats. De armstoelen staan er nog, en ook de imposante geluidsboxen, getuigen van de plenaire vergaderingen op de studiedag. De dames van de kantine verwelkomen ons met een fruitsapje en een stukje cake, en terwijl we dit verorberen, kunnen we rustig rondkijken. Na verloop van tijd komen ook enkele kinderen eens kijken, ze huppelen en springen wat af en aan. Weldra wordt hun bedoeling duidelijk: de studiedag is bijna gedaan, en er zal wel wat fruitsap en cake overblijven. En zo gebeurt, er schiet wat over en zij kunnen mee genieten van de neveneffecten van de pedagogie.
Ik wandel te voet terug naar het centrum. De hitte was vandaag zeer groot, en de dorst dus navenant. Daarom een biertje op de markt. Later komen ook Lene en Edivanea daar langs. We wandelen nog wat over en weer. Frans blijft maar weg. Is hij weer blijven hangen bij de directie en de schepen van onderwijs, en genieten ook zij op hun beurt van de neveneffecten van de pedagogie? Ons vermoeden was een valse verdachtmaking. Na een half uurtje nakaarten was hij weggereden, maar onheil, in de vorm van twee doornen en een platte band, had hem getroffen. En een ongeluk komt nooit alleen, eerst de vierde garagist was bereid en in staat om hem te depanneren. Zulke depannage is broodnodig want het is helemaal onverantwoord om zonder reservewiel nog 100 kilometer waarvan de kleine helft op een dorre zandpiste af te leggen, zeker bij donker. Want donker is het inmiddels geworden. We besluiten in Pintadas nog wat te eten, en dan naar Mundo Novo, waar we iets over half tien aankomen. De dag was lang genoeg. En warm, zweterig en plakkerig. Mas valeu! Het was de moeite!
Vorige zondag was er weer een aangename verrassing. Zoals afgesproken kwam Dom André in de loop van de namiddag langs voor een ontmoeting. Mundo Novo ligt immers op de reisweg, die hij die namiddag moest afleggen. s Avonds zou hij voorgaan in de afscheidsmis van Padre Paulo uit Tapiramutá, en Mundo Novo ligt min of meer onderweg dan. Een bezoek van Dom André dus, en tijdens het gesprek groeide bij mij het idee om met hem mee te rijden. Zo kon ik eens zien op welke wijze een gemeenschap een Padre uitwuift. Ik had dat nooit eerder meegemaakt en het is altijd leerrijk om te zien hoe zulke dingen gebeuren. Ik polste mijn planning bij André en Frans, en zo kon ik inderdaad mee, Frans daarentegen had zelf een andere opdracht: het was nog avondmis in Mundo Novo.
Deze keer dus in rechte lijn over de Bonenweg naar Tapiramutá, waar we een beetje na 7 uur toekwamen. De kerk was toen reeds afgeladen vol, hoewel de mis eerst om half acht zou beginnen. De sfeer zat er ook al goed in, feestelijke stemming, drukte, zang. Je zag en hoorde het meteen: hier stond iets te gebeuren.
Buiten aan de ingang van de kerk waren twee spandoeken aangebracht, die de toon van de viering aangaven:
Padre Paulo, de gemeenschap van Tapiramutá is dankbaar voor het werk dat de voorbije 5 jaar SAMEN verricht werd. Dank voor alles.
Padre Paulo, u was in staat ons leven te veranderen, onze toekomst voor te bereiden en u maakte het verschil. Daarom willen wij nu zeggen: heel erg bedankt!
Dom André en ik werden meteen opgenomen in de gezellige wemeling. Goeien avond en gefeliciteerd aan Padre Paulo, en dan de sfeer opsnuiven tussen de mensen. In die feestelijke drukte was het gemakkelijk om met groepjes kinderen en volwassenen aan te sluiten en een gesprekje aan te gaan. Ondertussen liepen mensen heen en weer, werden de laatste voorbereidselen getroffen en bijna stipt om halfacht kon de mis dan beginnen, met een processie waarin verschillende gemeenschappen en bewegingen voorop gingen. Dom André en Padre Paulo sloten bij deze processie aan.
Zoals steeds bij feestelijke vieringen werd de Bijbel, bij het begin van de Woorddienst, met zang en dans omhoog geheven en aan de mensen getoond. In zijn homilie kon Dom André op een mooie manier de drie lezingen met elkaar verbinden. De profeet Jeremia werd van tussen de mensen geroepen om niet zijn eigen woord maar het Woord van God te spreken. Zo gebeurde ook met Jezus zelf. Aan het begin van zijn openbaar optreden licht Hij zijn zending toe: ik ben gekomen opdat blinden zouden zien, en doven zouden horen, ik ben gekomen om aan armen de blijde boodschap te brengen en opdat alle mensen een volkomen leven zouden vinden. Zo is het ook met ons. In onze gemeenschappen hebben wij allemaal een eigen roeping en opdracht. Maar hoezeer onze concrete dienst ook kan verschillen, allemaal moeten wij onze opdracht vervullen vanuit de Liefde, zoals Sint-Pauls schrijft in zijn Hooglied: Ik mag nog tot zoveel in staat zijn, mijn kennis mag ook nog zo groot zijn, als ik de liefde niet heb, ben ik niets. Zoals gebruikelijk werd deze woorddienst besloten met een dankbaar applaus.
Ook naar goede gewoonte werd de viering voortdurend geanimeerd door enthousiaste zang, zoals steeds met ritmisch handgeklap en veel gebaren, die de feestelijke gevoelens onderlijnden. Voor iemand die gewoon is aan een minder levendige liturgie is het telkens een beklijvende ervaring om dit te mogen meemaken. In die liturgie is de gemeenschapszin ten volle aanwezig. Opdracht is dan om deze zelfde gemeenschap ook buiten de liturgie, in het dagelijkse leven, te realiseren, naar het woord van Dom André tijdens de homilie: elkeen heeft zijn eigen roeping en taak, maar allen moeten wij dit in het gewone leven van elke dag waar maken vanuit de Liefde.
Opnieuw was er hetzelfde Santo, santo, santo met die unieke woorden en bijhorende gebaren:
Ceu e terra passarão, sua Palavra não passará
Não, não, não,
Não passará.
Hemel en aarde gaan voorbij,
Maar zijn Woord zal nooit voorbijgaan!
Consecratie zoals steeds ingetogen en aangrijpend. Dan hand in hand het Onze Vader. En daarna de vredeswens. Plots staat Popó bij mij. Is mama daar ook? In het gewoel had ik haar nog niet gezien, maar Avani is daar ook, en het babytje. Naar haar toegaan is op dat ogenblik niet mogelijk, dus maar vanop afstand een hartelijke vredeswens. Na de mis zullen we elkaar wel zien.
Communie, slotgebed, en dan een reeks van mensen, die kort of lang een dankwoordje tot Padre Paulo willen richten, in eigen naam of in naam van een wijk of beweging. Het is inmiddels bijna negen uur, ik ga naar buiten, en dan wordt de mis beëindigd en komen de mensen allemaal naar buiten. Dat duurt ook meer dan een kwartier, want iedereen kent iedereen, en iedereen wil ook een praatje doen. En op de foto staan. We zien Avani nog enkele minuten, en dan komt ook Dom André opdagen. Hem wacht nog een lange rit. Eerst zowat 50 km naar Mundo Novo, om mij thuis te brengen. En dan nog ruim 100 km naar huis in Mundo Novo.
Het zijn afstanden, die voor nos een beetje onaards lijken. Mas valeu!, het was de moeite waard. Obrigado, dank je!.
Vorige vrijdag zijn we in de namiddag nog eens op uitstap geweest, naar Tapiramutá, de vroegere parochie van Frans. Kort na de middag trokken we erop uit om een bezoekje te brengen aan enkele plaatselijke gemeenschappen, en ook aan Avani, die nog altijd daar woont. Het werd een mooie, heel gevarieerde namiddag.
Eerst reden we een dertig kilometer over een goede asfalt, de Bonenweg. Daarna moesten we een zandweg op, richting Ingazeira, alweer een povoado, waar de armoede nog erg aanwezig is. Getuige daarvan de woon- en leefomstandigheden. Na 6 km zandweg kwamen we in de dorpskern, eigenlijk een straat van een goede 500 meter. Het dorpje zag er behoorlijk proper uit, weinig of geen vuil op straat. Bij het binnenrijden en ook aan het uiteinde is er een houten poort, die als afsluiting kan dienen. Aan de rechterkant, een lange rij van aaneengesloten huizen, erg klein, meestal met een deur en één venster, zonder verdieping en in de gewone pastelkleuren, die zoals dikwijls het geval is hun glans verloren hebben, door de vele uren zon, en meer nog door een vuile, zwarte schimmel, een gevolg van de hoge luchtvochtigheid en van de zeldzame slagregens. De vele onooglijke huisjes zijn van de straat gescheiden door een open riool, en door een voetpad of stoep, dat zelden gebruikt wordt. Mensen wandelen gewoon over straat. Eén huis lijkt een beetje groter, het is het schooltje van de gemeenschap.
Aan de linkerzijde is het aanzicht heel anders. Een hoge helling, met diepe groeven en greppels, en daarboven dan een aantal gelijkaardige huisjes, niet altijd aaneengesloten, maar toch ook nogal druk bewoond. Links en rechts van de straat lopen vele kinderen af en aan; enkele volwassenen zijn met iets bezig, of zitten gewoon op de stoep met elkaar te praten. Wie daar op bezoek komt, is in de letterlijke betekenis van het woord meteen gezien: je wordt direct opgemerkt, gade geslagen en gevolgd. Fotos nemen en vooral even met de mensen spreken. Ik weet niet of dit bij ons nog zo zou lukken, maar hier gaat dat wonderwel om als vreemdeling meteen te gaan praten met mensen van het dorp, die je voordien nooit gezien had.
Slenterend en keuvelend kom ik dan aan het einde van het dorpje. De helling aan de linkerkant is ondertussen minder hoog en bijna op het niveau van de straat. Daar bevindt zich de gezondheidspost, en ook een kerkje, dat zeer mooi verzorgd en onderhouden is. Gelukkig staat de deur open, een bezoekje is dus mogelijk. Meteen valt op dat ook van binnen alles heel proper is. Een klein sober altaartje voorin, zoals steeds met Bijbel en kaarsjes, de banken opzij geschoven, glimmende vloertegels. Als ik wat uitleg vraag, zegt een vrouw dat het onderhoud van het kerkje de zaak is van de hele gemeenschap, en dat velen hun steentje bijdragen daarbij. Af en toe komt de padre voor een eucharistie, op andere weekends staan eenvoudige mensen van ter plaatse in voor een vieringske, met lezingen, gebed en bezinning.
Frans is ondertussen op bezoek bij iemand die blijkbaar een centrale rol speelt in het dorpsleven. Hij bebouwt een stukje grond met 4000 tomatenstruiken, andere kinderen en volwassenen lopen voortdurend naar hem toe en als we bij het weggaan een biertje en een cola willen drinken, blijkt hij ook de sleutelhouder van de bar. Die bar is overigens alleen maar een een kamertje in zijn woonhuis. Alles klein en pover, maar vooral hartelijk.
Een zandweg van meer dan 20 km brengt ons in het centrum van Tapiramutá. Vandaar rijden we dan aan de andere kant van het stadje naar een andere povoado, Dioclétio. Alweer een heel eind rijden over stofferig zand, tussen weiden en struiken, en dan de eerste huizen. Hier is alles redelijk vlak, maar ook erg arm. Een lange rij huizen aan beide kanten van de straat. Het dorpje is vanzelf ontstaan toen enkele mensen zich daar op braakliggende gronden kwamen vestigen, almaar talrijker werden en zich gingen organiseren. Na verloop van jaren kregen zij in gemeenschap die grond toegewezen. Het hele dorpje is door henzelf gebouwd. Vroeger was er een heel klein kerkje. Dat is nu afgebroken en een nieuw, iets ruimer kerkje is in de plaats gekomen.
Zoals vorig jaar werden we hier ontvangen door Alberto, de verantwoordelijke van het dorp, en zijn vrouw. De kledij, de inrichting van het huisje, het is allemaal heel sjofel, maar altijd weer is er diezelfde vriendelijkheid en openheid naar vreemden toe.
Daarna kopen we broodjes voor het avondmaal bij Avani. Zij woont in een heel schamel huisje, met Popó, haar eerste zoon, haar man Roberto en het babytje, Joãovito, dat midden november geboren werd. Het kindje is nog bijzonder klein, nog geen 5 kg, en het heeft die dag ook een kleine ingreep moeten ondergaan. Het was geboren met 6 vingertjes aan elk handje, het 6de vingertje zonder beentjes. In het hospitaal waren die s morgens verwijderd, en nu waren beide handjes in handschoentjes gewikkeld. Het kindje had blijkbaar nog wel wat pijn, want af en toe weende het. Maar Avani was zó gelukkig met haar tweede kindje.
Na goed twee uur zijn we dan naar huis gereden. Langs de Bonenweg een goede 50 km onder een mooie sterrenhemel. Het was een mooie namiddag.
Zoals gisteren laten we ook vandaag padre Francisco zelf aan het woord, niet in een nauwkeurig interview, dat eerst met bandrecordertje werd opgenomen, en waaruit dan een definitieve tekst ontstond, die ter goedkeuring werd voorgelegd aan de geïnterviewde. Deze tekst ontstond op basis van verschillende e-mails en andere teksten waarin Frans zelf aan het woord was.
PODES in een ruimer geheel
Het was voor mij een openbaring te ervaren wat de gebarentaal voor doven betekent. In Belgie heb ik jaren gewerkt met mentaal en fysisch gehandicapte jongeren als priester en orthopedagoog, maar met doven had ik niet de minste ervaring. Ik ben nu zogezegd op pensioen, 65 plusser, maar werk eigenlijk nog meer dan vroeger. We hebben PODES ook uitgebreid voor kinderen met mentale en fysische handicap.
In Mundo Novo hebben we 356 personen met handicap ontdekt, waavan 32 doven. Ongeveer 15% van alle kinderen uit onze streek hebben een handicap. Dit is ongeveer 8% meer dan in Europa omwille van de armoede. De meeste kinderen werden doof door hersenvliesontsteking of door rubella. De geneeskundige zorgen en de preventie van handicap laten zeer veel te wensen over in het binnenland. Een aantal kinderen worden met een handicap geboren door mislukte pogingen tot abortus of hebben een verworven handicap door vroegkinderlijke mishandeling en verwaarlozing.
Zoals reeds vermeld is onze streek doodarm met weinig werkgelegenheid. Onze streek maakt deel uit van de zogenoemde veelhoek van de droogte, een streek met zeer onregelmatige regenval, ofwel te overdadig, ofwel periodes van droogte die maanden tot jaren kunnen aanhouden. Heel veel verwaarlozing en kinderarbeid is het resultaat van wanhopige pogingen vanwege de gezinnen om te overleven.
Wie werk wil, moet duizenden kilometers ver naar São Paulo of Mato Grosso do Sul voor regelrechte slavenarbeid tijdens de koffieoogst of de oogst van suikerriet.
We kennen hier het fenomeen van de zogeheten weduwen van het suikkerriet. De mannen zijn voor maanden afwezig voor de suikerrietcampagne, de vrouwen blijven alleen achter, wachtend op het mager salaris dat de mannen naar huis sturen. De situatie is te vergelijken met de zogeheten bietenmannen en astepieten uit Oost en West-Vlaanderen, die naar Frankrijk trokken om wat te kunnen verdienen.
In deze sociale context, waar mensen met moeite overleven, is er weinig aandacht voor personen met een handicap. Brazilie heeft nochthans een uitgebreide wetgeving voor personen met handicap te vergelijken met de noordamerikaanse ADA van 1990 (Americans with Disabilities Act). Maar de wet bestaat veelal alleen op papier. Een sociaal onderzoek dat we in onze streek hebben uitgevoerd gaf het volgende beeld.
Personen met een handicap leven in families met een maandelijks inkomen van minder dan 60 EURO. De vader is vaak afwezig. Alleen de moeder of grootmoeder trekt zich het lot van het gehandicapte kind aan. Meestal is het de grootmoeder. Gehandicapte kinderen worden doidinhos, zotten genoemd, of nog erger abestalhados, bichinhos, beesten of verbeestelijkten. In extreme gevallen worden ze thuis opgesloten en komen ze nooit op straat. Veelal worden ze geslagen. Zeer zelden slechts gaan ze naar school.
De invaliditeitsbijdrage die soms, maar veelal niet ontvangen wordt, wordt gebruikt door de doodarme familie voor de aankoop van wat luxegoederen, normaal voor de aanschaf van een televisie of voor de aanschaf van cachaça, goedkope rhum van suikerriet, ongeveer 50 eurocent per liter.
De rechten van personen met handicap worden niet gerespecteerd. Geen enkel openbaar gebouw is aangepast en er zijn geen doventolken buiten PODES.(vier doventolken voor een half miljoen bewoners). Geen enkele persoon met handicap heeft vast werk. Ze leven van klusjes. Geen enkele gehandicapte, op enkele doven na, is gehuwd. Voor gelijk welk medisch onderzoek moeten we naar Salvador, 350 km ver. Voor het gratis bekomen van orthesen en prothesen duurt het jaren en is veelal de tussenkomst van een politicus nodig.
Midden in deze sociale woestenij laten we een bloem ontluiken in de dorre grond van de sertão, een streek met schaarse caatinga begroeing, doornige struiken onder een bloedhete zon, met weinig water en een trieste aanblik rijdens de droogte. De bloem ontluikt op een mandacarù, een hoge cactus met harde, barse stekels. Ze leeft maar één dag maar dit is net voldoende om een zoete geurige vrucht voort te brengen. Zo zien we ons project PODES, met de woorden van de bevrijdingstheoloog Carlos Mestres, flor sem defesa , een bloem die zich nauwelijks kan verdedigen. Maar wij hopen dat deze bloem verder zal bloeien midden in dit onmogelijk sociaal landschap, de sertão, land van mensen die zeggen:
De hoop is de laatste die sterft.
A esperança é a última que morre.
Padre Francisco Verhelle, priester en pedagoog, Mundo Novo, Bahia, Brasil.
Wie weer wil weten over ons project kan terecht op onze blogs.
Bijgaande fotos tonen enkele dove leerlingen in klassituaties, en toen ze een vergadering van de gemeenteraad bijwoonden, terwijl professora Lene als tolk optreedt.
