Liefde - seks - dood tussen 8ste en einde 16e eeuw
31-08-2022
Belangrijk nieuws
Beste lezer,
Vanaf heden is mijn blog verplaatst naar mijn persoonlijke website.
Indien u nog interesse heeft in de weetjes over middeleeuwse zeden en gewoonten kijk dan op :
www.oogvoorhetverleden.be
Afsluiten doe ik graag met een 'denkertje'.
Voor dezen die nog met een christelijke achtergrond zijn opgegroeid, weten dat het universele kenmerk van dit geloof het kruisteken is .Dit gaat als volgt : in de naam van de vader, de zoon en de heilige geest, amen.
Eigenlijk is dit teken een verloochening van de rol, alsook de bevestiging van de eeuwenoude onderdrukking, van de vrouw/moeder door de verschillende kerkgemeenschappen. Dit niettegenstaande een icoon, zijnde de Heilige Maagd Maria, een enorme rol speelt in dit geloof. Zie maar naar de talrijke kerken die in haar naam werden opgericht.
Waarom dan ook niet dit teken wijzigen in de volgende tekst: in de naam van de moeder, de vader en het kind, amen.
Zou een erkenning en gelijkberechtiging zijn van gans de mensheid alsook geen afbreuk doen aan de fundamenten van de kerk. Alle nakomelingen eren we ook en hanteren we de genderneutraliteit. Wat denken jullie????
In gans de geschiedenis kennen we vele gebaren die ons misprijzen voor peronen en toestanden uitdrukten.
Eén ervan is de opgestoken midelvinger.
Sommigen verwijzen dit gebaar naar de 100 jarige oorlog tussen Frankrijk en Engeland, waar de Engelsen gebruik maakten van hun specifieke longbow, een grote boog. Deze diende te worden aangespannen met twee vingers in plaats van één bij de tradionele bogen. Het voordeel was dat de pijlen van deze longbow wel 300 meter ver konden schieten, en deed qua slagkracht weinig onder voor de kruisboog, die toen ook werd gebruikt. Maar tegen de kruisboog was opgespannen had de Engelse schutter al meer pijlen afgeschoten.
Het verhaal gaat dat de Fransen gevangen Engelse boogschutters hun vingerkootje van de middelvinger afhakten zodat zij deze niet meer konden gebruiken. Dezen die het bewuste lichaamsdeel nog hadden staken bij elk treffen met de Franden hun middelvinger nog op ten teken van verachting en bewijs.
Mooi verhaal, maar het is zo dat het opsteken van de middelvinger al plaatsvond bij de Grieken, een 2500 jaar geleden.Het zou de dichter Aristophanes die in de 5e eeuw voor Christus zijn middelvinger in een toneelstuk opstak naar zijn aartsvijand Socrates. Ook de Romeinse senatoren staken regelmatig hun middelvinger op naar collega's.
Was een mooi verhaal van de Engelsen, maar spijtig weer een anekdote.
Hoe staat het met mijn 'queeste' om voor de Antwerpse heks Clara Goessen eerherstel te bekomen door het toewijzen van een straatnaam. Eventjes alle stappen op een rij:
17/11/2020 : mail naar de heer de Wever met de aanvraag + dossier.
20/11/2020 : antwoord - doorgegeven aan straatnaamcommissie ter beoordeling.
7/12/2020 : antwoord straatnamencommissie dat ze het gaan onderzoeken.
22/01/2021: journaliste Gva contacteert me i.v.m. Antwerpse heksen.
26/01/2022 : artikel Gva doorgestuurd naar straatnamencommissie
07/02/2021: nog extra bewijsstukken bezorgd aan straatnamencommissie.
19/04/2021; volledig dossier Antwerpse heks overgemaakt aan journaliste Gva.
02/05/2022 : artikel over Antwerpse heks verschijnt in ' Antwerpse Tijdinghen'.
08/10/2021: interview over mijn heks voor 'aantwaarpe.be'.
14/02/2022 : contact opgenomen met kabinet burgemeester of er al een beslissing gevallen is ...nog niet.
15/02/2022 : negatief advies - bijkomende info werd bezorgd ter staving aanvraag
18/02/2022 ; blijft negatief advies - antwoord luidde dat er onvoldoende bewijsbare historische referenties gevonden die een voldoende band met de stad aantoonden. Antwoord mezelf: gerechtsverslag + betaling terechtstelling die in zich in archief bevinden ...wat nog meer als aanwijsbare band???
15/03/2022: ganse blz. in Gva over Clara en doorgestuurd naar kabinet burgemeester.
22/03/2022: op verzoek van burgemeester wordt straatnamencommissie gevraagd om beslissing te heroverwegen.
29/04/2022: kabinet burgemeester: in dossier zaten toch wel voldoende historische elementen die onderzoek rechtvaardigen.
25/06/2022: vraag aan burgemeester of er reeds een beslissing is gevallen en voorstel om bij negatief antwoord 'heksensteen' te plaatsen (analoog Lier) op de plaats waar de vierschaar stond.
Besluit: Nog een 4 tal maanden en we zijn nu 2 jaar bezig. Ondertussen hebben verschillende steden Antwerpen de loef afgestoken met hun spijtbetuigingen Als er nu nog een een negatief antwoord komt, zie ik geen andere oplossing meer dan het starten van een petitie, gevolgd door een crowdfunding om zelf een herdenkingsplaat of iets anders, tot stand te brengen.
Bedankt ook voor de vele steunbetuigingen die ik in deze twee jaar heb mogen ontvangen in mijn betrachting om dit onrecht teniet te doen.
Wie kan er nou beter over een gebouw vertellen dan een standbeeld dat bij de ingang staat?! Dit originele uitgangspunt brengt de lezer een verrassende rondleiding, geleid door het standbeeld van Jan de Lichte, door het Antwerps justitiepaleis in Gids voor het Vlinderpaleis. Zodoende geeft deze praktische gids een uniek inkijkje in de geschiedenis en architectuur van het Antwerpse Vlinderpaleis. Dit culturele boek wordt sinds vrijdag 25 februari uitgegeven door Uitgeverij Boekscout.
Een praktische gids voor de individuele bezoeker, die niet enkel geïnteresseerd is in de rechtszittingen die er plaats vinden, doch ook in de totstandkoming van het gebouw; de gebruikte materialen en waarom de symboliek ervan een verwijzing is naar Antwerpen en zijn stroom. Elk hoofdstuk behandelt een gedeelte van het gebouw: van de gevel en iconische dakstructuur, over de Salle des pas perdus, de zittingszalen, tot aan het cellencomplex. Ook de kunstwerken en hun betekenis, als hoe ze hier terecht kwamen, ontbreken niet in het plaatje. Het is de beruchte 18e eeuwse bandiet, Jan de Lichte, die u als een geboren verteller rondleidt en voor u een aantal ‘wist je dat?!’ in petto heeft.
Over de auteur
Walter Clement (1956) is de coördinator van de gegidste groepsrondleidingen in het gerechtshof op de Bolivarplaats te Antwerpen. Na een vruchtbare lange carrière in de banksector volgde hij in Antwerpen een opleiding antiquariaat en enkele jaren later een gidsenopleiding om zodoende de opgedane kennis niet tot stof te laten vergaan maar op een ludieke doch correcte wijze terug tot leven te brengen. Buiten het Vlinderpaleis en recht en rechtspraak, behoort alles over de onderkant van de middeleeuwse maatschappij: beulen, heksen, ledighe vrouwen’ (of anders gezegd sekswerkers), allen deel uitmakend van de middeleeuwse erotiek in West -Europa tot zijn interessegebied. Op een aanschouwelijke wijze, door middel van lezingen en gidsbeurten, brengt hij de ‘donkere’ middeleeuwen terug in het licht en verbaast zijn toehoorders met het gegeven dat men op een aantal vlakken toen veel opener/verdraagzamer was dan de maatschappij van nu. Ook ijvert hij voor eerherstel van de enige verbrandde heks in Antwerpen (Clara Goessen) en brengt haar met een stadswandeling en lezing met als titel ‘beul-ketters en heksen- terug tot leven. Momenteel ligt de vraag om een straat naar haar te vernoemen in de bevoegde commissie die daar over oordeelt. In zijn woonstede brengt hij in het Kempuseum de geschiedenis van Brecht vanaf het paleolithicum tot aan de Tweede Wereldoorlog, en omstreken, aan de hand van de getoonde opgravingsvoorwerpen en relicten uit ons verleden, onder de aandacht van de bezoekers. Dank voor de aankoop van dit gidsenboekje. Geniet van dit prachtige gebouw en weet dat de volledige auteursrechten afgestaan worden aan ‘Kom op tegen kanker’.
Boekgegevens
Titel:
Gids voor het Vlinderpaleis - Het Antwerps justitiepaleis van Richard Rogers
Auteur:
Walter Clement
Verschijningsdatum:
25-02-2022
Aantal pagina's:
60
ISBN:
9789464503531
Geïllustreerd:
ja
Verkoopprijs:
€ 16,99
Uitvoering
Paperback
* inclusief kosteloze verzending in Nederland en België
Frans Francken II : (1581-1642) Hij woonde in de Vleminckstraat, dus vlak bij de grote Markt. Het schilderij de heksenkeuken dateerde van 1604, een jaar na haar terechtstelling. In dit werk verwerkte hij duidelijk elementen uit de processtukken van Clara Goessen, waaronder ook een hoofd van een Spaanse soldaat, dat verwijst naar de slag bij Nieuwpoort. In totaal maakte hij 26 schilderijen en drie tekeningen over heksenonderwerpen.
We weten dat veel renaissanceschilders en barokschilders een aantal hoofdstudies of ‘tronies’ maakten. Rubens had er bv een 120 tal in zijn bezit. Mogen we er misschien vanuit gaan dat onze Frans er ook had en dat één daarvan misschien het ‘tronie’ was van onze Clara Goessen dat hij gebruikte in deze werken? Uiteraard is dit speculatie maar het is mogelijk dat één der afgebeelde figuren haar tronie heeft?
Hoofdstuk 5: Besluit
Zoals in de titel al werd aangehaald zal u, na lezing van alle elementen en personen die rechtstreek of onrechtstreeks een invloed hadden op de besluitvorming in dit proces, niet anders kunnen oordelen dat het hier degelijk een knieval was van de vierschaar. Was het uit eigenbelang?? Was het uit politieke overwegingen??. Feit is dat men een ‘stadsvreemde’ vrouw opofferde. Significant is wel dat, niettegenstaande de heksenvervolgingen overal nog doorgingen, dit het enigste slachtoffer in Antwerpen bleef dat aan de brandstapel werd geofferd.
Hoofdstuk 6: Bronnen
WAITE, Gary K., Eradicting the devil’s minions: anabaptists and witches in reformation Europe; ISBN978-8020-9155-0
VERWERFT, B., De beul in het markizaat van Antwerpen tijdens de Bourgondische en Habsburgse periode (1405-1550)
MEEWIS, W., De vierschaar, de Criminele Rechtspraak in het Oude Antwerpen; Pelckmans; ISBN 90 289 1706 3
VERVOORT; R., De Heksen van Bruegel; Van de Wiele 2015; ISBN 978 76297 590
VANHEMELRYCK,F., Het gevecht met de duivel, Heksen in Vlaanderen; Davidsfonds 199; ISBN : 90 5826 031 3
MONBALLYU; J., De heksen en hun buren; Heksenprocessen in de Lage Landen 1598-1652; Davidsfonds 2015; ISBN: 978-90-5908-642-5
DUBY, G.; PERROT,M., Geschiedenis van de vrouw in de middeleeuwen ; Agon Bv 1991, ISBN: 90-5157-097-8
VERACHTERT;G.C.A; Onderzoek over de geschiedenis van Antwerpen tijdens het Ancien Régime/De scherprechter der stad Antwerpen. 1529-1858
DRIESEN H.; Heks terechtgesteld te Antwerpen;de Antwerpse Genealoog 2005
Dictionnaire généalogique et héraldique des familles nobles du royaume de Belgique, Tome 4, p 227, F.V. Goethals, 1849; Genealogie Peeters-Rouneau : Balthasar de Robiano (1553-1618)
Cercle généalogique d’Alsace – Christian Wolff
Algemeen rijksarchief, Afdeling 4, Publiekswerking, Archief cab het ancien regime:
Blz3: Main de Gloire -print van Pieter van der Heyden -Rijksmuseum Nederland -collectie RP-P-1884-A-7995
Blz. 4: portret van aartshertogin Isabella en Albrecht, atelier van Frans Pourbus de jongere -Noordbrabants museum Nederland
Blz. 5: het gebouw de vierschaar te Antwerpen – e. Linning
Blz.6: Hendrik van Varick -Pieter de Jode – Rijksmuseum Nederland – RP-P-0B-9050
Blz. 7: heksenkeuken 1604 – Frans Francken II -Kunsthistorisch museum Wenen
En dit beste lezers was het verhaal overde enigste heks die in Antwerpen tot de brandstapel werd veroordeeld. Zoektocht naar haar geboortedatum kende spijtig genoeg geen succes.
De orinele processtukken kan je via deze link terugvinden:
Dit is ook het laatste artikel voor het jaar 2021. Vanaf januari 2022 zijn we er weer. met een nieuw verhaal over een vergeten figuur nl. de geschiedenis van mezelf ' Hennen de Ongewassene' beul van Antwerpen.
Mochten jullie ondertussen zin hebben in het bijwonen van een wandeling, lezing organiseren over de randfiguren van het ancien régime, dan mag je me altijd contactern op
We bevinden ons in het vierschaar gebouw op de hoek van Zak- en Mattestraat. Een gezworen gerechtsdienaar of kolfdrager was in opdracht van de burgemeester met een hoorn rondgegaan en had aan al de poorten en kruispunten afgeroepen dat men vierschaar zou houden. Deze vond, zoals altijd, plaats op een vrijdag, zoals nu deze 22ste augustus. Aanwezig waren de burgemeester en schepenen, de schout (die als openbaar aanklager optrad) de advocaat (ook taalman of voorspreker genoemd) van de beschuldigde en het publiek die de rechtszitting kon bijwonen onder de open hemel. Een afdakje boven de rechters diende als bescherming tegen de regen. In heksenprocessen diende de vuurdood voorafgegaan te worden door een vrijwillige bekentenis, en dat vierentwintig uur na de scherpe examinatie (foltering).
Wie had daar zitting in tijdens de maand augustus 1603?
Balten de Robiano : (of is het Balthasar?)Men beweert dat in de grote steden minder vervolgingen waren omwille van het feit dat de burgemeester en schepenen hoger opgeleid zouden zijn. Dit wordt in verschillende werken toch tegengesproken. Er was een veel intensere vervolging wanneer bepaalde humanistisch geïnspireerde schepenen, die goed op de hoogte waren van demonologische traktaten, zitting hadden. Het is wel zo dat, wanneer ze kritisch stonden tegenover toverij- en heksenvervolgingen, zij volgens het toenmalig christelijk geloof het bestaan van de duivel in twijfel trokken en dus konden aanzien worden als ketter. In 1606 werd de Robiano tot thesaurier – generaal der Lage Landen benoemd wat automatische opname in de adelstand inhield???
Laat ons niet uit het oog verliezen dar er een duidelijk onderscheid was tussen poorters en ingezetenen en van elders afkomstige verdachten. Voor de eigen poorters en poorteressen werd er allicht veel vlijtiger naar de bewijskracht van de aangevoerde beschuldigingen gepeild, en was alles in het teken van de rust niet te verstoren en de vreemde kooplui niet af te schrikken.
Hendrik van Varick: (??? – 1641) schout te Antwerpen en een der trouwste ridders van aartshertog Albrecht. Hij had als onderschout jonker Pauwels Ansseliers (1591-1617)
Henrie van den Berghe: benoemd in 1578 als beul in Antwerpen. Het punt is wel dat we pas een benoeming van een volgende beul terugvinden in 1608. Het was niet altijd de gewoonte dat men de namen van de beul in de akten opschreef. Dit was te wijten aan het feit dat men het beroep van beul als onwaardig beschouwde, en men er zo weinig mogelijk contact mee wou hebben. Het is mogelijk dat deze beul deel uitmaakte van het beulengeslacht Van den Berghe uit Gent. Maar ik wil, qua zekerheid dat hij effectief de beul van Clara was, zeer voorzichtig zijn. Het waren woelige jaren.
Wat hij voor het ‘werk’ ontving heb ik wel kunnen achterhalen:
*Andere uytgheven in costen van Justitien. Item den zelven betaelt van dat sij Clara Goessen aen eenen staeck geworght heeft XII stuivers ende daernaer metten brande geexecuteert XXX stuivers ende beenderen wech te vueren thien stuivers.
Clara Goessen: (????- 1603) In vele teksten wordt zij omschreven als Clara Joossen, Clara Goessenin , Clara Goessens, Claire Joossen , Claire Goessen, maar uit de gerechtstukken blijkt dat het effectief over Clara Goessen gaat. Zij is afkomstig uit Straatsburg of toentertijd Straesborgh genoemd, waar deze naam veel voorkomt. De stad ligt aan de Rijn (Elzas) en men sprak met een Elzassisch Duits dialect waarvan nog wel wat van zal achtergebleven zijn in haar spreektaal. De reden waarom zij werd aangeklaagd is nergens te achterhalen. Wij mogen, uit andere processen, waar er getuigen waren, aannemen dat zij hoogstwaarschijnlijk werd aangebracht door beroepscollega’s sekswerksters met als oorzaak een ruzie, afgunst??? Iedereen kon – zonder bewijzen- een medeburger aanbrengen. In Antwerpen zelf mocht een poorter van goede naam en faam niet zonder meer, ook niet door de schout, worden gearresteerd, zelfs al was er klacht tegen hem/haar neergelegd. Omwille van haar achtergrond en de beschuldiging was dit probleem hier niet. Uiteraard ontkende zij de beschuldiging van hekserij. Hierop werd overgegaan tot de scherpe examinatie of beter gezegd de marteling.
Deze mocht slechts doorgaan in de aanwezigheid van 2 schepenen en een chirurgijn/dokter. Zij werd volledig uitgekleed en de aanwezige dokter ging op zoek naar het duivelsmerk of stigma diabolicum. Alle verdachte plekken op het lichaam werden doorpriemt met een naald in de zoektocht naar ongevoelige plekken. Ging het om een echt duivelsmerk dan bleef zij ongevoelig als de naald werd ingedreven en kwam er geen bloed tevoorschijn. Ook werd al het haar afgeschoren. Dit was al een zeer pijnlijke vernedering voor het slachtoffer. Daar zij bleef ontkennen werden er, naar analogie andere processen, de werktuigen getoond die de beul kon gebruiken om haar tot bekentenissen te dwingen. Daarop werd zij op een driepoot gezet en werd haar een halsring aangedaan met ijzeren pinnen aan de binnenzijde. Deze halsband was met 4 touwen vastgemaakt aan verschillende zijden van de kamer zodat deze onbeweeglijk op zijn plaats bleef. De bedoeling was dat zij uit vermoeidheid het hoofd liet hangen en de pinnen haar zouden verwonden. Om dit proces wat te versnellen zette men nog een korf vuur bij haar, zodat zij uiteindelijk diende te bewegen om aan de hitte te ontsnappen. Dit was niet het enigste instrument dat de scherprechter tot zijn beschikking had, doch je kan begrijpen dat dit alleen – welk meestal louter alleen voor vrouwen werd gebruikt- al voldoende was om tot bekentenissen over te gaan.
Hieronder de opgetekende bekentenis door de schout Hendrik van Varick
Van dat Clara Joossen getroren van Straetsborch haer vervoirdert heeft naer dijen zij den boosen vijant van haere bloede te drincken hadde gegeven ende zij van den zijnen hadde gedroncken metten zelven boosen vijant verbondt te maecken hem geloven zijn te zijn ende dat zij metten zelven boosen vijant genaempt Roelant diversche reijsen heeft gebouleert ende haer. In diversche nachtvergaderinghen van boosen vijant heeft laeten vervueren bij middel van eenen stock die met salve was bestreken, ende dat zij inde zelve vergaderinghen, den boosen vijant heeft geeert en met hem gedanst ende gebouleert. Naer dijen zij bij desen Schouteth ter hoge vierschaeren capitaliter was beticht ende dat bij schepenen geseght was dat de voorschreven Schouteth was gecomen tot zijn vermete.
Mijnen heere den Schouteth der stad Antwerpen nomine ofÍicii, aenlegghere tegens Clara Goessen geboren van Straesborch, gevangene. De gevangene geantwoort hebbende bij ontkennen, in vueghen ende maten, is de d'aenleggere van sijnen feijten gewesen ten thoone; Actor emploijeert in forme van thoone, alle de confessien bij haer gevangene op ten steen alhier gedaen, dewelcke sij gisteren ongehacht ende ongehouden, op de Borcht-brugge onder de blouwen hemel heeft geconfirmeert in presentie van schepenen, in wijens kennisse t'selve bij den aenleggere is geleijdt geweest; welke confessie alhier ter vierschare openbaerlijk gelesen zijnde; ende bij partijen respective verbalijk gereprocheert, gesalveert, ende recht versocht wesende, is d'aenleggere gewesen volcomen van sijnen vermete.
(Algemeen Rijksarchief, rk. nr. 1 2908, folio v, r. en v.)
In de verklaring van de schout vermeldde hij dat de gevangene Satan van haar bloed had laten drinken, en dat zij het zijne dronk, waaruit een pact resulteerde waarin ze beloofde Satan in alles te zullen gehoorzamen. Dit werd geschreven, en ondertekend, met haar bloed. Met haar demon, Roeland genaamd, woonde ze voortaan vele nachtelijke bijeenkomsten bij en verplaatste zich daarbij door de lucht op een stok, ingesmeerd met zalf, samen met een zekere Barbara, die haar de stok had bezorgd. De eerste bijeenkomsten vonden plaats in het land van Luik. Ze zag er de duivel aan een tafel zitten in de schaduw van een linde, danste met hem en had met hem ook ‘vleselijke conversatie’. Ook op het slagveld in Nieuwpoort had zij met hem ‘gebouleert’ of seks gehad. Ook in Lembeke waren er bijeenkomsten waarop zij een bok kuste ‘omtrent synen steert’. De bok werd daarna verbrand en zijn as werd onder de aanwezigen verdeeld, maar de gevangene had er in het gedrang geen kunnen bemachtigen. Als Clara wilde weten of iemand betoverd was of niet, nam ze een doodshoofd en ‘ daer over gedaen belesingen’ zodat Roeland kwam met twee andere ‘boose geesten’ in de gedaante van ‘ witte duyeven’ die haar zeiden wat ze wilde weten.
Haer ‘confessien’ werden door de ‘vierschare openbaerlyck gelesen’ en Clara Goessen eindigde op de brandstapel.
Welke personen hadden uit historisch perspectief een enorme impact op het beeld van de ‘ vroue hexe’?
Pieter Bruegel de Oude (+-1525-1569): het was op aanvraag van Hieronymus Cock (1518-1570) (winkel Aux quatre vents)die een gerenommeerd uitgever was van gravures in Antwerpen dat Bruegel, wonende in Antwerpen en deel uitmakende van de sint Lucas gilde, - n.a.v. een reeks heksenprocessen in Duitsland- een gravure maakte. Deze ets schiep het beeld van de heks die wij kennen. Dit maakte het voor allen eenvoudig en duidelijk hoe een heks eruitzag, en wat men kon verwachten als ze bekende: de bok, de heksenketel, het vliegen, de bezemsteel, de pad, de main de gloire (of dievenkaars,) de zwarte kat etc. Door de gemakkelijke betaalbare verspreiding van deze gravures was er al een zekere vooringenomenheid qua vraagstelling naar de beklaagden toe, wat blijkt uit afgelegde verklaringen.
Jan van Ghelen: familie van drukkers in Antwerpen vanaf 1519. Zij drukten buiten bijbels ook nieuwsbrieven, meestal uit het Duits vertaald. Eén van de weinig bewaarde nieuwsbrieven uit 1589 handelde over ‘ toovenaers en tooveneressen. Deze tekst werd goedgekeurd door Hendrik Siberi van Dungen, kanunnik van de Antwerpse Onze -Lieve – Vrouwe kathedraal, dit om de verhalen een stempel van echtheid te geven.
Franciscus Sonnius (1507-1576), die deel had genomen aan het concilie van Trente, was de eerste bisschop van Antwerpen. Hij waarschuwde dat waarzeggers bij de kerkelijke rechtbank zouden worden aangeklaagd. Onder zijn invloed werd Tanneken van Hamme verbannen.
Johannes Wier (1515-1588) was een Nederlandse arts en een van de eersten die protesteerde tegen heksenvervolgingen. Hij verbleef als inwonend leerling een tijdje bij een Antwerpse humanist. Publiceerde werken (de Praestigiis Daemonum) waarin hij aanklaagde dat martelingen de geloofwaardigheid van bekentenissen in twijfel trekken, en dat heksen waandenkbeelden hadden die hen ontoerekeningsvatbaar maakten.
Martin del Rio (1551-1608), een jezuïet, geboren in Antwerpen in een welgestelde invloedrijke familie. Hij actualiseerde de Heksenhamer met zijn publicatie DisquisitionesMagicae (onderzoekingen naar magie), waarin hij Wier verdacht maakte een heksenmeester te zijn. Hij maakte ook een verband tussen ketterij en hekserij. Zijn boek werd gebruikt bij de beruchte heksenprocessen in Salem. Later werd hij door Voltaire bestempeld als ‘le procureur-général de Beelzebuth’
De Violieren: rederijkerskamer die in Antwerpen in 1563 een toneelstuk uit waarin een heks haar toverboek verbrandde. De violieren was ontstaan uit de Sint Lucasgilde, de gilde der Antwerpse schilders. Vraag is of zij invloed hadden op de heksenwerken van Bruegel of omgekeerd?
Albrecht en Isabella (landvoogd van 1596 -1621) We mogen niet uit het oog verliezen dat deze aartshertogen aartsconservatief christelijk waren (hij was ooit kardinaal) en ervan overtuigd waren dat heksen en tovenaars een rol speelden in de verloren slag bij Nieuwpoort. Maar ook dat zij de dochter was van Filip II, die in een schrijven uit 1572 nog had benadrukt dat men actief op zoek moest gaan naar heksen. Zij intensifieerden dit later door het aanduiden van raadsheren specifiek belast met het toezicht op processen van hekserij, zodat de vonnissen niet te licht zouden uitvallen.
Jan Bacx (1530-1608) of Baxius, gewezen schepen van Antwerpen, benoemde zichzelf als geoefend heksenvinder en had de goedkeuring van de aartsbisschop Matthias Hovius van Mechelen. Niettegenstaande hij verschillende personen aanbracht, werden zijn adviezen voor strenge straffen niet gevolgd. Misschien daar hij betaald werd door de Geheime raad (adviesorgaan dat belast was met juridisch toezicht en met de wetgevende en administratieve taken in de Nederlanden). Bij de heksenprocessen waar hij de aanbrenger was, heb ik zijn naam vermeldt. Hij was niet enkel in de stad Antwerpen actief, doch ook ver daarbuiten.
In de jaren voorafgaande aan de zaak Clara Goessen waren er nog een aantal processen doch telkens zonder de doodstraf. Hierbij een overzichtslijst:
1541: Yken Vits - straf op bedevaart naar Nicosia -gebrandmerkt op de wang
1576: Tanneken van Hamme - 3 jaar verbannen
1580: Yda Beaumont - verbannen
1584: Averina Yvens uit Southampton - niet veroordeeld, weduwe Engelse koopman
1591: Tanneken Vermeulen -verzocht de vierschaar haar naam te zuiveren nadat de buren
haar van hekserij beschuldigden
1592: Jan Portant- toverij, oud 72 - stierf na 2 jaar in de gevangenis – Jan Bacx
1592: Gommaryne de Clerck – voorwaardelijk vrij – Jan Bacx
1593: Bette van Brugge - voorwaardelijk vrij – Jan Bacx
1593: Genuees Jan Gascon - gegeseld en voor 10 jaar verbannen – Jan Bacx
1596: Agnata Vranx- gegeseld
1596: Jonatas Best – tooverije en tevens was zijn vrouw gekleed als een man - gegeseld
1600: Elisabeth Willekens - vrijuit- Jan Bacx
1602: Lyncken Backers - vrijgesproken - Jan Bacx
We mogen ook niet uit het oog verliezen dat tussen 1577 en 1585 Antwerpen bestuurd werd door calvinistische opstandelingen, wat het lagere aantal verklaard alsook de daaropvolgende oorlogstoestand. We kunnen wel duidelijk vaststellen dat tot het proces van Clara de Antwerpse vierschaar redelijk mild was tegenover dezen die van ‘toverije’ beschuldigd werden. Had dit te maken met de onafhankelijke geest van de Antwerpse schepenen en burgervader tegenover het Spaanse gezag??? Wie waren deze? Maar werden de protagonisten niet beïnvloedt door hun eigen carrièreplanning??
Als we de processen erop nalezen dan valt het op dat in Vlaams Brabant en Antwerpen er maar 2 mannelijke heksen veroordeeld werden op een totaal van 22. Dit is niet louter voor deze twee gebieden, maar herhaalt zich binnen gans Vlaanderen en bij uitbreiding gans Europa.
Waarom zijn het specifiek vrouwen?
Om dat te achterhalen moeten we kijken hoe de beeldvorming was over de vrouw in de toenmalige maatschappij.
Eerst en vooral was het een samenleving waarin de man de dominantie had. Dit kwam duidelijk tot uiting in de 'mannelijke' lezing van de bijbel. Eva, geschapen uit de rib van Adam, met als gevolg inferieur aan de man.
Daaruit voortvloeiend bestonden er drie wetten voor de vrouw: tegenstribbelen,blijven tegenstribbelen en nog harder tegenstribbelen. Geweld op zich bleef de toetsteen voor seks. Een vrouw die zich zonder gezelschap liet betrappen , deelde in feite mee dat ze benaderd kon worden.
Ook de medische wetenschap, die nog voortging op Griekse geschriften, beweerde dat de lichamelijke temperatuur der vrouwen kouder en vochtiger was dan deze van mannen, en dat hun betrachting is zo snel mogelijk op zijn temperatuur te geraken. Als 'onvoltooid' schepsel willen ze niets liever dan het bereiken van de voltooide staat van de mannen, vandaar een onverzadigd libido; altijd op jacht naar warmte en droogte.Ze hadden als het ware 'korte achterhielen' ,zo belust op seks , dat ze door hun fysieke afwijking altijd op hun rug vielen.
En daar stopte het niet mee, lieve lezeressen,want men ging er ook van uit dat de vrouwelijke geslachtsdelen het spiegelbeeld vormden van de mannelijke.. Dit ging zelf zo ver dat wanneer er een vrouw verkracht werd, (waarop de doodstraf stond), er geen sprake van verkrachting kon zijn wanneer zij zwanger werd, want dat werd gezien als dat zij er ook mee instemde. Men was er namelijk van overtuigd dat zowel mannen als vrouwen sperma produceerden, dus geen eicellen voor de dames. Dit vermengde zich met het mannelijke sperma en vormde een bolletje.... Dit had uiteraard als gevolg dat veel vrouwen nooit een klacht indienden voor verkrachting. Daarbovenop was zij een schande voor de maatschappij en werd er verwacht dat zij met de vader/verkrachter in het huwelijk zou treden.
Het doorslaggevend argument was het beeld dat door de bijbel werd geschapen over de vrouw...was zij niet de aanleiding dat wij allen het aards paradijs zijn verloren? Was zij het niet die de appel van de duivel had ontvangen en er in had gebeten. Dat bijbelbeeld gaf duidelijk aan dat de vrouw veel gemakkelijker beïnvloedbaar was door de duivel. Dit tijdsbeeld werd nog verder gecultiveerd in het concilie van Trente waar Maria, moeder van Jezus, nog meer uit de verf kwam.De vrouw van de die 'onbevlekte ontvangenis' .De ideale vouw/moeder!!
In deze context was het voor een vrouw zeer moeilijk om onder de heksenbeschuldiging uit te komen. Ze was al schuldig voor ze zich maar kon verdedigen. En dan verscheen er 'de heksenhamer' waar we het in een volgende blog dieper op ingaan.
Het was een warme augustusdag waarop de Grote Markt te Antwerpen volliep met kijklustigen. Er was spektakel op komst, een unicum want er zou voor het eerst - en gelukkig laatst- een heks publiekelijk worden verbrand.
Vergeet niet dat we ons bevinden in een periode met beroemde Antwerpse figuren, zoals P.P. Rubens- die toen in het buitenland verbleef-, Nicolaas Rockox en een Frans Francken II, welke laatste zich onder het publiek bevond.
Wie was deze heks? Naargelang de bronnen werd ze Clara Goessen, Clara Goesenin of Clara Joossen genoemd en was ze afkomstig uit Straatsburg. Als beroep oefende zij het oudste beroep ter wereld uit, of zoals men toen zei deze van 'ledighe vrouwe'. Op 21 augustus werd zij gearresteerd op beschuldiging van hekserij. Zoals het in 99% van de heksenprocessen voorviel, op beschuldigingen van derden. Uiteraard werd zij aan de tortuur of marteling, of wat men toen omschreef als ' scherpe examinatie',onderworpen. Deze vonden plaats in de kelder van het Steen, in het bijzijn van de Antwerpse schout Hendrik Varick alsook de beul en twee wetshouders. Uiteindelijk bekende zij op 22 augustus al de ter haren laste gelegde beschuldigingen en legde zij verklaringen over haar hekserij af. Dit is wel begrijpelijk, ik denk dat wij onder martelingen ook alles zouden bekennen wat men ons zou voorhouden om daaraan toch te ontsnappen. Voor heksen bestond het ritueeel in het aanbrengen van de ijzeren halsring met een binnenring van ijzeren pinnen. Deze ring werd aan 4 hoeken van de folterkamer met koorden vastgemaakt. Als je ooit het Gravensteen in Gent bezoekt kan je de verankeringspunten in de folterkamer nog zien. Clara moest dan plaatsnemen op en driepikkel en bij de minste beweging drongen de pinnen in haar hals.
Voorafgaand aan deze martelingen werd zij ook nog volledig ontkleed en werd er naar zogenaamde duivelstekens gezocht. Vond men een verdacht litteken dan werd dit met een naald gestoken. Kwam er geen bloed uit dan had zij een pact gesloten met de duivel. Zoals de costuymen of wetten voorschreven diende zij haar verklaringen te herhalen in open lucht .
Wat verklaarde dit gemartelde slachtoffer ? Satan zou van haar bloed hebben gedronken, zij zou met haar Duivel Roeland met de bezem naar Nieuwpoort zijn gevlogen. Door hen zou de campagne van de aartshertogen Albrecht en Isabella tegen de geuzen in Nieuwpoort geen succes zijn geweest. Daar wordt duidelijk naar verwezen in het werk 'de heksenkeuken, van Frans Francken II waar men onderaan een afgehakt hoofd ziet liggen van een Spaanse soldaat
Heel haar verklaring kunnen we lezen in het uittreksel van de schoutrekening van de Markgraaf van Antwerpen ( rekenkamer nr 12908 (22 november 1601 tot 22 mei 1605)).
En daarom staan we allen hier op de Grote Markt de 22ste augustus en aanschouwen de verbranding van deze onschuldige vrouw. 'Gelukkig' werd zij eerst gewurgd alvorens zij 'aan eenen staeck meten brande geexecuteert' werd.
Nu , ruim 400 jaar later zou het niet meer als billijk zijn dat onze burgemeester en schepencollege rehabilitatie aan haar verleent in navolging van de stad De Panne, en een straatnaam naar haar vernoemt in deze tijd van vervrouwelijking en me too.
