De laatste keer dat ik mijn moeder sprak, zaten we in het bejaardentehuis samen met de andere bewoners naar de film The sound of music te kijken. “Wat zingen ze, moederke?” vroeg ik. “Vals", zei mijn moeder giechelend. Een kort, laatste, ad rem moment waarin ze de moeder was die ik heb gekend.

Een zoon die afscheid neemt van zijn oude moedertje: het is verdrietig, maar normaal. Een kind dat vroeger sterft dan zijn of haar ouders, evenwel, dat is onaanvaardbaar. Nu heeft Maria altijd geweten dat Jezus een speciaal geval was. Toen ze hem als baby mee naar de tempel nam, werd hij gezegend door Simeon, die voorspelde: “Zie, dit kind is bestemd tot val en opstanding van velen in Israël en tot een teken dat weersproken wordt, opdat de gezindheid van vele harten openbaar wordt. En door uw eigen ziel zal een zwaard gaan.” (Lucas 2:34-35) Vrij vertaald in de woorden van mijn eigen moeder, die godsdienstlerares was: “Hier gaan we ons peren nog mee zien, manneke.” (Simeon heeft inderdaad groot en wreed gelijk gekregen. Tot op de dag van vandaag, helaas.)

Water in wijn veranderen op een trouwfeest, dat was nog geestig. Een lamme laten lopen, een blinde laten zien: iedere ouder zou van trots vervuld zijn. Maar nu staat Maria daar, en ze moet toezien hoe haar zoon het kruis voortsleept, op weg naar een in wezen zelfverkozen dood, een dood uit overtuiging. Hij heeft niet eens de moeite gedaan om die God van hem tot een interventie aan te sporen, of om Pontius Pilatus van zijn onschuld te overtuigen – terwijl die mens al zo goed als overtuigd wás. Dat maakt het ingewikkeld.

Je wenst je kind het allerbeste toe. Verwezenlijk je dromen, jaag je passie na, maak je eigen keuzes – en zegt Jezus niet dat hij het voor de gehele mensheid doet, per slot van rekening? Maar wanneer zo’n passie dan tot de dood leidt, tja, dat is toch iets anders. Dan vecht je ouderlijke trots om voorrang met een woede die zich niet in de laatste plaats op jezelf richt. Ik zeg dit wellicht omdat ik niet gelovig ben – de dag dat een van mijn dochters mij komt vertellen dat ze de nieuwe Messias is, zal daar een hartig woordje over worden gesproken. Maar hoe groot en nobel en van welke aard het hogere doel ook moge zijn dat je kind wenst na te streven, je denkt toch: is dit mijn schuld? Zijn dit mijn genen? Had ik het anders aan moeten pakken?

Het siert Maria dat zij slechts “bedroefd” langs de kant van de weg staat. Ze toont geen woede en probeert zijn lijden niet te relativeren – dat laatste is een klassieke fout die iedere ouder weleens begaat: “Zoet, nu doet het pijn, en gekruisigd worden is natuurlijk geen pretje, maar straks wacht het eeuwige leven!” Niet doen. Je kind lijdt. Als ouder ben je de persoon op wie het kind het meest van al vertrouwt, en van wie hij onvoorwaardelijke liefde verwacht. Wanneer uitgerekend die persoon je lijden gaat relativeren, voelt dat als verraad. Zoals alle goede moeders begrijpt Maria dat, en de mijne was precies zo.

Mijn moeder heeft mijn keuzes in het leven altijd gerespecteerd, ook toen haar scheve mond erop wees dat zij er overduidelijk “een ander gedacht” over had. De laatste keer dat ik haar zag, een paar weken geleden, lag ze tevreden glimlachend opgebaard, alsof ze naar voldoening al haar taken had volbracht, en dat was ook zo. Ze heeft haar kinderen alles gegeven wat ze had, en dat was veel, en godzijdank werd haar het onheil bespaard dat Maria trof. Want een moeder die haar kind verliest, om welke reden ook, sterft twee keer.

De kruisweg van een wielrenner kent meer statiën dan veertien. Zijn kruis is van vederlicht en hoogtechnologisch materiaal. Zijn publiek erkent en eert de lijdensweg, want lijden hoort bij de koers als vallen.

In wezen is fietsen een eenvoudige sport, zo eenvoudig dat ze beeldspraak, legendes, drama en lyriek nodig heeft om haar te verheffen. Niemand is geïnteresseerd in precieze beschrijvingen van een koers. Wat we willen weten is hoe zwaar het was, hoe ondraaglijk koud of warm de coureurs het hadden, hoeveel pijn de demarrage deed, wat ze dachten toen ze als eerste of als allerlaatste over de meet kwamen, wat er door hun hoofd flitste toen ze vielen, tijdens die paar luttele seconden waarin hun hoofd wist dat hun lichaam niet te redden viel.

Geen sport bulkt van de symboliek en metaforen als het wielrennen. Achter elke grimas, elke zege of nederlaag zoeken wij een dieperliggende betekenis. Alsof de dingen niet zomaar gebeuren, maar netjes kaderen in de predestinatie die het christendom definieert. Vooral het lijden van de renner fascineert ons, meer nog dan het succes; zoals Jezus Christus de kant van de lijdende mens koos, omdat hij er zelf één was.

Onze relatie met lijdende en vallende renners is ambigu. Het liefst zien we hen niet vallen, maar als ze vallen, hopen we gewoon dat ze weer opstaan, gehavend of niet. Opgetogen aanschouwen we hoe ze maanden later terugkeren, nooit meer dezelfde, altijd iemand anders geworden, iemand die de onbevreesdheid voorgoed is kwijtgeraakt. We blijven kijken omdat we denken dat wielrenners horen te lijden. Een coureur die niet lijdt, is een rijdende blasfemie. Wie moeiteloos en pijnloos de meet bereikt, volgt de regels niet. Wie daags na een val aan de start verschijnt met een hoofd vol bloed en wonden, verdient ontzag en bewondering.

“Wij waren Goden voor de mensen”, zei Briek Schotte. Maar de goddelijke coureur is God noch messias, geen ongenaakbare held, niet opgetrokken uit gewapend beton, maar uit fragiele botten, pezen en huid, even weerloos tegen asfalt en kasseien als tegen de beschimping van de mensen die hem ooit op het voetstuk hesen.

“En ik die God ben, val krachteloos onder mijn kruis. Allen hebben vroeger mijn wonden gezien en zich toen over mij verwonderd. Nu zien ze mij, gegeseld en bespot, onder mijn kruis vallen.”

“Vallen hoort erbij”, zo wordt gezegd, zoals dalen bij klimmen hoort. Tot er weer iemand blijft liggen na de val; niet even, niet lang genoeg om moeizaam en kermend rechtop te krabbelen, maar voor altijd. Tot er weer iemand nooit meer thuiskomt, nooit meer zijn fiets in de garage zet en zijn vuile fietsschoenen uitschopt. Tot mensen weer bloemen leggen in een onooglijke bocht, waar het asfalt nog vaalrood kleurt van het bloed. Dan weten we het even niet meer zo zeker. De wielerhistorie is een lijst vol zwarte kruisjes.

In de vitale veerkracht van de renners die hun val overleven, zoeken we iets kostbaars dat we zelf vaak ontberen. Genoeg moed om onze eigen demonen in de ogen te kijken, wie weet zelfs te verjagen; genoeg weerbaarheid om onze malheuren en tegenslagen te overstijgen. Wielrenners zijn een gedroomd canvas om onze kleinmenselijke angsten en hoogmoedige aspiraties op te projecteren. Dus dromen wij stiekem, sommigen zelfs hardop, van een natte Parijs-Roubaix. “Here we are now, entertain us.” Drie weesgegroetjes en twee onzevaders, en het is ons weer vergeven.

Gij die onder uw fiets gevallen zijt, geef ons de moed en de kracht om ook anderen te helpen opstaan en hun weg te vervolgen over het pad van zelfverloochening en versterving. Ontferm u over ons. Amen.

Hij droeg een paarse mantel en een doornenkroon. Werd bespot. Gegeseld. Bespuugd. Soldaten hesen een massieve balk op zijn schouders, een marteling die Jezus zonder protest aanvaardde. “Als een lam dat naar de slachtbank wordt geleid, als een schaap dat stil is bij zijn scheerders, deed hij zijn mond niet open.” (Jesaja 53:7) Lijdzaam begon Jezus aan de barre tocht naar Golgotha.

Er schuilt een ongemakkelijke herkenning in dat beeld. De geschiedenis kent steeds terugkerende momenten van crisis en lijden, maar dankzij de nieuwe media volgen berichten elkaar in razend tempo op en komt het menselijk lijden dichterbij dan ooit. De vraag is: hoe dragen we dat? Dagelijks worden we geconfronteerd met onheil en chaos in woekerende feeds van nieuwsupdates en beelden. Op onze laptops en smartphones heerst politiek tumult, woeden oorlogen en wankelt de democratie. Onrecht raakt steeds meer genormaliseerd. Seksisme lijkt een strategie, beledigen wordt beleid. We zien het, scrollen, maken ons zorgen – en dan?

Het ‘kruis’ van de maatschappelijke onrust balanceert op onze schouders, maar zet ons niet aan tot beweging. Het drukt ons neer en lijkt ons te verlammen. Net als Jezus hebben we het juk zonder protest aanvaard en vervolgen we een weg die onvermijdelijk lijkt. Jezus geloofde dat zijn pad vooraf door God was uitgestippeld en ook wij gaan door alsof de geschiedenis eigenlijk al is geschreven.

De verrechtsing in Europa en Amerika wordt door deskundigen geduid als een haast ‘natuurlijk’ verschijnsel, een logische reactie op jaren van progressief beleid: “Het zal wel weer omslaan.” De oorlogen in Oekraïne en Gaza woeden verder en hoe schokkend het geweld ook is, er ontstaat ook gewenning. In de VS taant de democratie onder invloed van het populisme, desinformatie en verdeel-en-heerspolitiek. We kijken toe met ingehouden adem, volgen de Trumpsaga als een Netflixserie, wachtend op de goede afloop. Alsof er ergens een script ligt waarin de democratie vanzelfsprekend altijd wint. Maar wat als dat niet zo is?

De kruisdraging van Jezus was maar een stadium in een Groter Verhaal waarin hij ten diepste geloofde. Zijn lijden was een stap in de richting van wederopstanding en hoop. In onze eigen lijdzaamheid onder de huidige maatschappelijke ontwikkelingen ontbreekt dat bredere perspectief totaal. Er is geen Groter Verhaal dat ons ertoe inspireert om de verharding van de maatschappij te gedogen of de erosie van de democratie te accepteren.

We beschouwen het pad dat voor ons ligt als de enige weg waar wij als kleine spelers, eenlingen, niets aan kunnen veranderen. We hebben de situatie maar te ondergaan. Niet als een missie, maar als ongemak. We dragen het kruis niet gepassioneerd, vol hoop en geloof, maar in stille ergernis en apathie.

Dragen is niet hetzelfde als verdragen. Daarin hapert de analogie. We verdragen het groeiende onrecht met zijn allen, maar dragen het allerminst. We laten de soms absurde ontwikkelingen gebeuren en nemen geen enkele verantwoordelijkheid. We jakkeren maar door, balk op onze schouders, richting de kruisiging.

Dat kan anders. We hoeven dat ‘kruis’ niet zomaar te aanvaarden. We kunnen het vervloeken, bekritiseren, weigeren, van onze schouders afwerpen en opkomen voor hoe wijzelf de wereld liever zouden willen zien. Dat kan op talloze manieren: stemmen, protesteren, doneren, spreken, schrijven, staken. We zijn niet machteloos.

Verdragen is een vorm van gedogen. Angst is het gezicht van gelatenheid. Het is tijd om te begrijpen dat verdragen niet volstaat. Dat alleen bezorgdheid nergens toe leidt. We hebben een Groter Verhaal nodig – een waarin rechtvaardigheid niet geldt als iets dat we lijdzaam hopen te behouden, maar iets waar we actief voor vechten. Een verhaal waarin hoop geen passieve verwachting is, maar een keuze. Geen kwestie van wachten op een wonder, maar van zélf op te staan. Want de weg naar de duisternis van Golgotha is niet onvermijdelijk.

“Ecce homo”, zo spreekt in het Johannesevangelie Pontius Pilatus de verzamelde menigte toe, “zie daar de mens”, en met die woorden raakt hij meteen aan de kern van de zaak: de man die hij tezelfdertijd toont aan het volk, Jezus van Nazareth namelijk, beweert van zichzelf nu juist niet zomaar een mens te zijn, niet iemand als u en ik, maar wel degelijk niemand minder dan de Zoon van God. Het is ook die vermeend blasfemische grootspraak die de reden was van zijn arrestatie, en die de Joodse hogepriesters ertoe heeft gebracht Hem dodelijk te laten bestraffen door de genoemde Romeinse prefect.Pilatus echter blijkt met de taak die op zijn schouders rust in het geheel niet ingenomen te zijn. Zijn echtgenote heeft behoorlijk omineus gedroomd over Jezus, die zij “de rechtvaardige” noemt, en ook hijzelf ziet niet in wat Christus nu precies verkeerd heeft gedaan. Dat hij bovendien sowieso een twijfelaar is, blijkt wel uit het feit dat hij op zeker ogenblik zowaar de wijsgerige toer op gaat door woordelijk aan Jezus te vragen: “Wat is waarheid?”

Gelukkig meent hij een manier te hebben gevonden, de wankelmoedige Pilatus, om aan zijn verantwoordelijkheid te ontsnappen. Het is immers de tijd van het Joodse paasfeest, waarop jaarlijks aan een misdadiger amnestie wordt verleend, en de Romein legt hoopvol zijn oor te luisteren bij de massa: wordt de zogenaamde godslasteraar Jezus vrijgelaten, of kiest men tegen elke vorm van gezond verstand en tegen elk gevoel voor rechtvaardigheid in toch liever voor de vrijlating van een heuse moordenaar, een bruut stuk tuig van de richel dat naar de naam Barabbas luistert?

“Kruisig Hem!” roept de menigte terug, waarmee zij als bekend Jezus bedoelt. Een pleidooi voor het gebruik van een volksjury in de rechtbank is het evangelie niet, nee: het volk toont zich bloeddorstig, dom en kwaadaardig, niet voor rede vatbaar en verblind door haat. Ook hier: ecce homo, bekijk toch de mens.

Wat doet Pilatus hierop? Legt hij de wil van de schuimbekkende schreeuwlelijkerds naast zich neer, en neemt hij het alsnog op voor degene die hij liever zou vrijlaten? Nee. Hij laat water brengen, wast ten overstaan van iedereen zijn handen en benadrukt dat hijzelf onschuldig is aan Jezus’ dood. Opnieuw: zie hier de mens, laf, slap en karakterloos als hij is. Bekijk hem, kom, bekijk hem goed, en wend vervolgens vol afschuw je blik af.

Weinig scènes in de wereldliteratuur stemmen even misantropisch als de veroordeling van Christus in de vier evangeliën, en het volk in het algemeen en de mens in het bijzonder komen in een nog kwader daglicht te staan wanneer je in ogenschouw neemt wat eraan voorafgegaan is. Nog geen week voordien, moet je weten, als Jezus op een ezeltje in Jeruzalem aankomt, “spreiden velen hun mantels op de weg uit”, om uit het evangelie van Mattheus te citeren, en is het gejubel en gejuich niet van de lucht. “Gezegend Hij die komt in de naam van de Heer. Hosanna in de hoogste hemel!” klinkt het dan nog alom, dermate luid en overvloedig dat Johannes erop wijst dat de Farizeeërs geen andere keuze resteert dan mismoedig te concluderen: “De hele wereld loopt achter Hem aan.” Nog geen week geleden is dat, herhaal ik.

“Het kan verkeren”: die woorden worden dikwijls aan Bredero toegeschreven, maar ook de laatste dagen van Jezus getuigen van hun waarheid. Zie daar, eens te meer, de mens: hij keert zijn kont als een blad aan een boom, hij is zo wisselvallig als de wind en even beïnvloedbaar als een klein kind. De mens zoals hij in het evangelie ten voeten uit geportretteerd wordt, is behalve dom, kwaadaardig, haatdragend en laf ook en misschien wel vooral onstandvastig.

Des te vreemder dat hij sedertdien geen spat veranderd is.