Gepensioneerd leraar Nederlands en woordkunstenaar Marcel Ryssen heeft eindelijk zijn meesterlijke Reynaertvertelling op CD opgenomen. (Meer uitleg op: www.Reynaertgenootschap.be ). Zie daar "Reynaertnieuws".
De Cd is zeer mooi uitgegeven, klik op de afbeelding om te vergroten. 
Ik laat Marcel zelf aan het woord.

Op het eind van de jaren 1950 loodste de notoire vossenjager Broeder Aloïs mij in de Broederschool te Sint-Nïklaas het Reynaertland binnen. Als West-Vlaming, die weinig bekend was met 'den fellen metten grijsen baerde', kreeg ik de smaak meteen te pakken. Vol enthousiasme las ik jaren met mijn studenten het volledige verhaal, zoals Jan Frans Willems het in 1834 had hertaald (later uitgegeven in de Ooievaarreeks). Preciezer gezegd: ik 'speelde' het verhaal. Wij fietsten doorheen het Reynaertland tussen Hulst en Daknam langs kromme paden. Nadien werd Reynaert in de klas geboetseerd, geschilderd en getekend. Eén van mijn leerlingen was Rik Van Daele. Toen het pensioen mij 'trof', hielden we in 1988 met Herman Heyse 'Tiecelijn' boven de doopvont. En terwijl het Reynaertgenootschap jaar najaar steeds dieper wortel schoot, ging ik overal het Reynaertverhaal vertellen. En zo rijpte geleidelijk het idee van een cd-opname..

Wat u te horen krijgt, is een live opname, voor de vuist weg, sterk geïnspireerd door ­de versie van Jan Frans WiIlems.

28-10-2010 om 00:00 geschreven door land van reynaert

Gerard Gaudaens levensverhaal start in 1927. Hij werd op 9 januari 1927 te Sint-Niklaas geboren, als tweede zoon in het gezin van kunstsmid Jean Gaudaen, vak dat Jean later moest opgeven om gezondheidsredenen. Vinden we hier niet al een genetische bron voor Gaudaens artistiek talent en handvaardigheid? Zoals bij vele beeldende kunste­naars stellen we bij Gerard Gaudaen reeds jong een niet aflatende tekenwoede vast, hij groeide op al tekenend. Gesteund door zijn vader en zijn tekenleraar Romain Malfliet, de bekende etser en grafische chroniqueur van het Waasland en Antwerpen, trok hij als elfjarige naar de avondcursus tekenen aan de Stedelijke Academie van Sint-Niklaas.

Voor Gaudaen is de tekenkunst de basis van alle grafische expressies. Met volle inzet zal hij zijn opleiding verderzetten aan de Koninklijke Academie in Gent. Hij kan daar voldoende kennis verwerven om in 1947 voor de Centrale Examencommissie zijn diploma van tekenleraar te behalen.

In Gent brengt de bekende houtgraveur en illustrator Victor Stuyvaert hem in de ban van de houtsnede en de houtgravure. Heel zijn leven zal hij zijn bewondering en waardering voor Stuyvaert blijven behouden. Maar Gaudaen is een sterke persoonlijkheid, een man naar het hart van August Vermeylen: "die is wat hij is". Zo is er geen enkele stijlverwantschap tussen het werk van leer­meester Victor Stuyvaert en leerling Gerard Gaudaen, noch stilistisch noch inhoude­lijk. Alleen belangrijke kunstenaars maken zich volledig los van hun leermeester. Gaudaen is warmer en gaat daarom ook dieper dan Stuyvaert, over het werk van Stuyvaert hangt iets meer koelheid.

In de belangrijke monografie Gerard Gaudaen (1997) door George Demey en l. van den Briele duidt Demey de persoonlijkheidsstructuur van Gaudaen als extravert en belevend, een waarnemingstype. Demey schrijft: "Dergelijke typen houden van gezelligheid en maken een sympathieke indruk" (p. 25). Er is zelfs nog meer, Gaudaen maakt niet alleen een sympathieke indruk, hij is ook een aimabel man. Een warme joviale vent. Het is dan ook begrijpelijk dat hij de stellingen van zijn leraars Victor Stuyvaert en Mark Severin onderschrijft: 'Een kunstenaar moet een mens gelukkig maken".

Van 1947 tot 1991 had Gerard Gaudaen een rijke loopbaan, van leraar tekenen te Sint-Niklaas over leraar houtsnede aan de Academie van Gent en Antwerpen tot directeur van het Nationaal Hoger Instituut en de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten te Antwerpen. Vakmanschap, inhoud, artistieke en menselijke meerwaarde, dat alles vinden we in het werk van Gerard Gaudaen. Gerard Gaudaen overleed op 75jarige leeftijd..

Reynaert is niet de onbaatzuchtige vrijheidsstrijder zoals Tijl Uilenspiegel, maar in Vlaanderen krijgt hij toch dikwijls dit aureool, al is dit positieve beeld nu wel aan het veranderen. Gerard Gaudaen als Waaslander en vechter tegen onrecht, werd reeds vroeg in zijn kunstenaarsleven aangesproken door de Reynaertfiguur. Hij kent het meesterwerk ook echt naar geest en inhoud. Hij zal zich in zijn illustratief werk en ex-libriswerk dikwijls door de Reynaert laten inspireren. Tijdens een vroeger bezoek vertelde hij, dat hij ook sterk geïnspireerd is door de Reineke Fuchs en vooral door de illustraties van Kaulbach. Hij heeft grote waardering voor het werk van Kaulbach en de antropomorfe kracht van zijn prenten.

In 1995 graveerde Gaudaen twaalf grote Reynaertprenten die in een verzamelmap werden uitgegeven. Hierna gaan we deze prenten bespreken.

 Alle dieren groot en klein komen  naar de hofdag. Alleen Reynaert, die een regen van klachten vreesde, liet zich niet zien.
Botsaert de aap heeft zich naast koning Nobel genesteld en kijkt onderdanig naar hem op. Voor de koning zien we Belijn de ram, Grimbeert de das, Tibeert de kater, Izegrim de wolf en Bruun de beer. Gaudaen heeft zijn prent compositorisch evenwichtig opgebouwd. Koning Nobel is groot en dominant uitgebeeld. De andere dieren evoceren een bange of toch onderdanige lichaamstaal. 

20-02-2008 om 14:06 geschreven door land van reynaert

1. Men zag Canteclaar daar gaan
2. en droevig met zijn vleugels slaan.
3. Naast de draagbaar, langs weerszijden
4. zag men bekende hanen schrijden:
5. Cantaert, naar wie het potente
6. vriendje van mevrouw Alente
7. is genoemd, en aan de andere kant
8. dan de beroemde haan Crayant,
9. ook een klepper van formaat,
10. De meest bekroonde laureaat
11. was hij van pool tot evenaar.
12. Ze droegen elk een kandelaar,
13. die in hun gevouwen handen
14. met een helder lichtje brandde.
15. Twee broers van Coppe hadden groot
16. verdriet om Coppes vroege dood.
17. 'O wee! Ons zusje,' riepen zij,
18. 'O-wee! is dood! Heb medelij...'
19. De dragers waren Pinte en Sproete,
20. en het was hun zwaar te moede:
21. zij hadden hun zusje verloren.
22. Mijlenver kon men ze horen,
23. zo luid was hun rouwbeklag.
24. De stoet bereikte nu de hofdag.
25. Cantecleer sprong in de kring
26. en zei: 'Mijn Heer en Koning!
27. In naam van God en zijn genade
28. vraag ik u, of u de schade,
29. die Reynaert mij en al de mijnen
30. die op dit proces verschijnen
31. heeft aangedaan, vergelden wil!

11-02-2008 om 00:00 geschreven door land van reynaert

Derde Prent (klik op prent om te vergroten)

Tibeert brengt de dagvaarding naar Reynaert

Deze derde prent is een uitbeelding van de tweede daging. Na het zien van de vermoorde kip Coppe besluit koning Nobel om Reynaert naar het hof te roepen. Hij stuurt eerst Bruun de beer (waarover verder meer). En nadien Tibeert de kater.

10-02-2008 om 00:00 geschreven door land van reynaert

Vierde Prent (klik op prent om te vergroten)

Tibeert in de strop en de castratie van de pastoor

Reynaert weet Tibeert te verleiden om naar de schuur van de pastoor te sluipen om daar vette muizen te vangen, Hij weet dat daar een strop voor het hol in de schuurmuur is geplaatst en lokt zo de kater in de val.

Gaudaen heeft de gestrikte Tibeert  prachtig en prominent in beeld gebracht.

Bovenaan evoceert de kunstenaar Tibeerts  aanval op de pastoor.

Door het lawaai van de klauwende en kermende kater is de pastoor wakker geworden en samen met zijn zoon en vrouw Julock vallen ze Tibeert aan.

En dan:

Richt de pastoor zich op in zijn volle blote lengte, om de kater een doodsklap te geven. Tibeert put kracht uit zijn doodsangst en springt naar de pastoor. Hij belandt tussen diens benen en klauwt en graait en bijt in het bungelende klokkenspel van de pastoor. Een van de klepels bijt hij er zelfs af en die viel op de grond. De pastoor brult van de pijn maar nog luider klonk het gejammer van zijn vrouw Julock. “Wat kan hij nou nog? Wat is hij nou nog waard?" Schreeuwt ze.

Dit is een van de meest uitgebeelde scènes uit de Reynaert.   

09-02-2008 om 00:00 geschreven door land van reynaert

08-02-2008 om 00:00 geschreven door land van reynaert

07-02-2008 om 00:00 geschreven door land van reynaert

22-04-2007 om 21:11 geschreven door land van reynaert

20-04-2007 om 18:22 geschreven door land van reynaert

19-04-2007 om 09:47 geschreven door land van reynaert

16-04-2007 om 18:41 geschreven door land van reynaert

16-04-2007 om 00:00 geschreven door land van reynaert

15-04-2007 om 00:00 geschreven door land van reynaert

14-04-2007 om 00:00 geschreven door land van reynaert

02-03-2006 om 18:57 geschreven door land van reynaert

27-12-2005 om 10:03 geschreven door land van reynaert

08-12-2005 om 18:18 geschreven door land van reynaert

01-12-2005 om 18:56 geschreven door land van reynaert

Les tres Riches Heures du duc de Berry
December: uitsnede van de prent

30-11-2005 om 00:00 geschreven door land van reynaert

29-11-2005 om 00:00 geschreven door land van reynaert

Les Très Riches Heures

NOVEMBER

De eikeloogst is een traditionele afbeelding voor de maand november. Ongeveer zeventig jaar na de dood van de gebroeders Van Limburgs heeft Jean Colombe dit thema opvallend conventioneel behandeld. Op de voor­grond de varkens die verzot zijn op de in deze maand rijpe eikels. De varkens werden vroeger veel vaker in de open lucht vetgemest dan tegenwoordig. Om de eikels uit de boom te laten vallen steekt de hier afgebeelde varkenshoeder een stok tussen de takken. Zijn houding is opmerkelijk natuurgetrouw weergegeven, maar zijn ge­zicht beantwoordt aan een conventie in de middeleeuwse schilderkunst: plattelanders zijn niet mooi. Jean Colombe gedroeg zich in dit opzicht volgzamer dan degenen die vóór hem de Très Riches Heures hadden verlucht: die voorgangers schilderden hun boeren en boerinnen vaak met een zekere tederheid. Het onderhout en het blauw in de verte, waar men dwars door het hoog opgaande hout tegenaan kijkt, zorgen voor een aardig effect.

07-11-2005 om 20:28 geschreven door land van reynaert

Les Très Riches Heures: OKTOBER

Het zaaien is gewoonlijk het thema van de oktobermaand. De schilder van wie we het werk op het kalenderblad van maart hebben kunnen bewonderen levert hier nog fraaier werk. Als standplaats koos hij een plek op de linkeroever van de Seine ter hoogte van het tegen­woordige Palais de l'Institut, dus tegenover het Louvre dat op de andere oever oprijst. We zien het kasteel hier in de staat waarin Karel V, een broer van de hertog, het had gebracht. Niet alleen de buitengewone precisie waarmee het Louvre is uitgebeeld verdient onze aandacht, maar ook de minuscule wandelaars op de kade die blijkens hun kleren na de dood van de hertog zijn geschilderd, voorts de vogelverschrikker in de gedaante van een boogschutter die in zijn werk wordt bijgestaan door een grof net van gespannen draden waaraan witte lintjes hangen, de dief­achtige eksters en de steen waarmee de eg wordt ver­zwaard. Hoewel het paard bewonderenswaardig is ge­schilderd loopt het niet zoals het zou moeten: net als alle andere middeleeuwse kunstenaars heeft de schilder er zich geen rekenschap van gegeven dat viervoeters tijdens het lopen tegelijkertijd de rechter voorpoot en de linker achterpoot vooruitzetten en omgekeerd. Deze opmerking is uiteraard ook van toepassing op de andere paarden in dit getijdenboek.

01-11-2005 om 11:13 geschreven door land van reynaert

 Les Très Riches Heures: September.
September roept onvermijdelijk het beeld van de druivenoogst op. Hoe onafhankelijk ze ook waren, de verluchters van de Tres Riches Heures konden daar niet omheen. Ze situeerden hun wijngaard bij het kasteel van Saumur, in een gebied waar zonder twijfel een betere kwaliteit wijn vandaan kwam dan die welke de hertog uit zijn eigen Berry of Poitou kreeg aangeleverd. Het kasteel, dat we kunnen identificeren dank zij de nog bestaande ruïne, behoorde toe aan zijn neef Lodewijk II van Anjou die het ook had laten bouwen. Nog niet achterhaald is de functie van het merkwaardige, ondoorzichtige hek aan de rand van de wijngaard dat, zo te zien, uit teenwilg of gevlochten riet bestaat. Rechts daarvan een kleine mont-joie, aanmerkelijk eenvoudiger en in een latere stijl dan die op de maartminiatuur. Op de weg die naar het kasteel leidt loopt een vrouw met een mand op haar hoofd. Links bij de uitvalspoort van de ophaalbrug zien we de hoge schoorsteen van de keuken. Het naburige klooster van Fontevrault heeft er net zo een.

31-10-2005 om 20:25 geschreven door land van reynaert

31-10-2005 om 16:41 geschreven door land van reynaert

JULI

Juli is de oogstmaand, naast dit  traditionele thema heeft de kunstenaar ook het schapen scheren afgebeeld. Veevoedergewassen werden met een zeis afgesneden, voor het oogsten van graangewassen gebruikte men in die tijd een sikkel: door de halmen niet helemaal onderaan maar in het midden af te snijden laat men op het veld stoppels staan als veevoeder voor de dieren. In de handen van de scheerders zien we de grote scharen waarmee zij werken. Het is aan de oever van de Clain, waar het kasteel van Poitiers op uitkijkt, minder warm als in juni aan de oever van de Seine: met uitzondering van de linkse maaier zijn de landarbeiders minder luchtig gekleed dan die op de miniatuur van juni. Het kasteel werd ten behoeve van de hertog tijdens diens jeugd gebouwd. Het stond dichtbij de stad Poitiers, waarvan het door een arm van de Boivre werd gescheiden. Er is nu niets meer van over.

15-09-2005 om 09:40 geschreven door land van reynaert

JUNI

De maand juni is de hooimaand. Afgaande op de blote benen van de maaiers, de luchtige jurken van de meisjes, de hoeden en doekjes die hun hoofden beschermen, is het een warme zomerdag. De mensen zijn harmonieus en expressief afgebeeld. Op de hier opnieuw, zij het vollediger dan bij mei, afgebeelde linkeroever van de Seine zien we het Palais de la Cité. Het hoge, met een kruis bekroonde gebouw is de Sainte Chapelle, de zware ronde toren met een puntdak de Tour Montgomery. De kunstenaar heeft de bouwwerken een levendiger aanzien gegeven door er minuscule fi­guurtjes op af te beelden: iemand in de uitvalspoort, die via drie halfcirkelvormige treden toegang geeft tot de Seine, en een hele groep mensen die een overdekte trap opklimmen welke uitkomt bij een hoekpaviljoen.

14-09-2005 om 18:51 geschreven door land van reynaert

MEI

Mei wordt hier gesymboliseerd als paardrijdende jongelui. Het is een com­plete cavalcade, voorafgegaan door muzikanten die op een buisine, drie fluiten en een trombone blazen. Als herken­ningsteken dragen zij op hun linker schouder een gouden schijf. De ruiter in blauwe houppelande op het grijze paard met het rode sjabrak is mogelijk een uitbeelding van de hertog op jeugdige leeftijd. Daarop duiden de kleine hondjes waarvan hij onafscheidelijk was (zie ook januari). De gewaden van de drie dames die achter hem rijden zijn groen, kleur van de vreugde dat bij l-meivieringen gebruikelijk was. Trouwens, iedereen draagt, zoals het hoort op deze mooie dag, wel iets groens: het groen van de bladeren die de hoofden en halzen opluisteren (de struiken met wilde rozen waar ze vandaan komen liggen niet veraf).

11-09-2005 om 20:13 geschreven door land van reynaert

APRIL

April is in alle getijdenboeken de maand van het bloemen plukken. Hier gebeurt dat door twee elegante, over het gazon gebogen dames. Maar onze aandacht gaat meer naar het adellijke stel dat zich kennelijk in aanwe­zigheid van getuigen aan het verloven is. Naar de iden­titeit van de twee mannen en de twee vrouwen zijn diverse gissingen gedaan. Het bouwwerk dat de horizon opluistert is volgens historici vermoedelijk het kasteel van Dourdan, waarvan het buitenwerk heden ten dage voor een deel nog overeind staat. Als deze veronderstelling klopt moet het water waarboven het uitsteekt de rivier de Orge zijn, al heeft de kunstenaar veeleer een meertje uitgebeeld. Interessant zijn verder de perspectivische weergave van het gebouw met kantelen en de door muren omsloten boomgaard (rechts).

11-09-2005 om 19:52 geschreven door land van reynaert

MAART

In de traditionele calendaria is het snoeien van de wijnstokken de traditionele bezigheid van maart. In de omheinde hof links zijn drie wijngaardeniers daarmee bezig. De maker van deze schildering, met wiens stijl we bij de miniaturen van oktober en december opnieuw kennis zullen maken, plaatste een ploegende boer op de voorgrond. Links achter een herder die in zijn armen een grote bos gras naar zijn grazende schapen brengt. De boer rechts zeeft graan in een zak. Heel duidelijk is de ploeg van de boer op de voorgrond. Op deze prent kan men duidelijk zien hoe een ploeg er uitzag rond 1400. Op de achtergrond het eerste van de in dit calendarium afgebeelde kastelen, dat van Lusignan. De rechtse toren wordt bekroond door een vergulde slang met vleugels, één van de gedaanten die de legendarische stichtster en be­schermvrouwe van het kasteel, de fee Mélusine, aannam. Jean d’Arras, de secretaris van de hertog van Berry, diepte haar legende op uit een handschrift in de bibliotheek van het kasteel van Mehun-sur-Yèvre. Het kasteel van Lusig­nan werd in 1575 met de grond gelijk gemaakt.

11-09-2005 om 10:36 geschreven door land van reynaert

In het Nijmeegse museum Het Valkhof (www.hetvalkhof.nl) loopt er een prachtige tentoonstelling De gebroeders van Limburg. De gebroeders van Limburg waren de ontwerpers van de prachtige miniaturen in het getijdenboek: Les très Riches Heures du duc du Berry. De duc du Berry (1340-1416) was de zoon van de Franse koning Karel V. Hij was een hartvochtige heersers maar een groot kunstminnaar die een prachtige verzameling getijdenboeken samenbracht. Hiernaast zien we de afbeelding van de maand januari. In de calendaria wordt de maand januari voorgesteld als de maand van de levensgenieters. Hier is de levensgenieter de hertog van Berry zelf: achter de tafel tweede van rechts. Hij wordt voorgesteld met een pafferig gezicht en op zijn hoofd een bontmuts met glinsterende diamant. Hij zit met zijn rug naar de haard (afgeschermd door een rieten vlechtwerk) en met zijn dikke buik tegen de rijkvoorziene tafel. Ook zijn dierbare hondjes zitten op tafel en mogen meegenieten. De pages die hem bedienen zijn prachtig uitgedost om zijn welstand uit te dragen. Op de achtergrond zien we een fraai tapijt waarop de veldslag van Bourges is afgebeeld. Voor ieder maand is er een prachtige miniatuur en verder zijn er in het getijdenboek nog vele werkelijk schitterende miniaturen. Veel van die miniaturen (soms zijn er pikante bij, zie de maand februari, trouwens in die tijd waren ze niet preuts) zijn via het internet terug te vinden bv: http://www.ibiblio.org/wm/rh/1.html. Zoek zelf maar eens via Google, er zijn vele site soms met kwalitatief zeer mooie scans.

04-09-2005 om 09:02 geschreven door land van reynaert

04-09-2005 om 00:00 geschreven door land van reynaert

Aansluitend op de bespreking in de  webblog Sprokkel (http://blog.seniorennet.be/sprokkel/) van de roman Het Revolverschot van de tante van Cyriel Buysse, Virginie Loveling. Denk ik aan de roman Tantes van Cyriel Buysse zelf. De hoofdpersonen uit deze roman zijn drie verzuurde, rijke tantes, door Buysse wel gro­tesk, maar daarom niet minder levens­echt getypeerd (Het zijn niet zijn tantes Rosalie en Virginie Loveling, integendeel want dat waren voor hun tijd vooruitstrevende figuren). Daar tegen­over staan hun drie nichtjes die de huw­bare leeftijd reeds lang bereikt hebben en bij het huwelijk van hun broer opeens duidelijk beseffen dat ze dezelfde kant opgaan als hun tantes. Namelijk een ongehuwd eenzaam leven leiden. Een leven zoals vele gegoede burgers in een provincie­stadje. Een leven waar de moraal en het geld de hoofdrol spelen. De tantes controleren de handel en wandel van de nichtjes met het testament achter de hand. En ze letten nauwlettend op hun christelijke plicht tot kuisheid, zeker voor het huwelijk.
Verder lezen we op de achterflap: Tantes wordt algemeen beschouwd als een hoogtepunt van psychologisch uit­beeldingsvermogen in het werk van Cyriel Buysse.

De essentiële kracht van de roman is de typering van de tantes, de fijne ironisering van hun wezen zelf en van hun al­macht: hun prestige in de familie berust op hun fortuin, wat de toekomstige erf­genamen in zwijgende machteloosheid laat, tot het moment van de fatale uit­barsting, het moment van waarheid en verzet.

Kees Fens schreef een uitvoerige inlei­ding voor deze publicatie. Hij maakt een opmerkelijke analyse van Tantes en plaatst de roman in de evolutie van Buysses oeuvre. En hij stelt dat met Tantes Buysse de top van zijn schrijver­schap haalde.

21-08-2005 om 09:28 geschreven door land van reynaert

14-08-2005 om 18:51 geschreven door land van reynaert

De advent of de besloten tijd van voorbereiding voor het kerstfeest: de vier weken voor Kerstmis is ook mooi afgebeeld in het getijdenboek Les Très Riches Heures du Duc de Berry.

29-07-2005 om 00:00 geschreven door land van reynaert

Libussa in het Tsjechisch Libuše is volgens oude Tsjechische sagen de stammoeder van Tsjechie en stichteres van Praag. Ze is de dochter van stamhoofd Krok en trouwde met Premsyl, de beste boer en ploeger van de stam. Bedrich Smetana maakte over haar leven een opera; en de bekende Praagse graficus Pavel Hlavaty maakt een fraai kleurenets exlibris over dit thema. Krok bekijkt van uit de achtergrond de ploegende Premsyl en Libussa staat prominent  in het midden van de prent.

09-07-2005 om 09:04 geschreven door land van reynaert

03-07-2005 om 18:44 geschreven door land van reynaert

Viens, mon beau chat, sur rnon coeur amoureux; Retiens les griffes de ta patte,
Et laisse-moi plonger dans tes beaux yeux,
Mêlés de métal et d'agate.

(Charles Baudelaire, Le Chat, in: Les Fleurs du Mal)

De kat en de vrouw

Hedwig Pauwels (bekend Vlaams exlibriskunstenaar) etste een zeer mooi katten-exlibris voor R. Claussen. Op het ex-libris (afb. zie hoger), een kleurenets-aquatint, draagt een dromerige vrouw een prachtige Siamese kater die met zijn ogen, 'mélés de métal et d'agate', in de verte zoekt naar zijn droom-kattenvrouwtje. Ook de vrouw maakt met haar linkerhand een uitnodigend gebaar ('Viens_T mon beau ...') en streelt met

haar rechterhand haar fraaie borst. Deze subtiel erotisch geladen prent doet den­ken aan de volgende verzen van Baudelaire uit Le Chat'.

Et que ma main s'enivre du plaisir de palper ton corps électrique

De prent roept een droomwereld van begeerte op. Het beeld van de kat en de vrouw vloeien in het rijk van de verbeelding in elkaar over tot een esoterisch en geheimzinnig beeld van verlangen.

01-06-2005 om 18:15 geschreven door land van reynaert

Op het ex-libris van de Russische kunstenaar Valeri Misjin (afb. hiernaast, mezzotint} vin­den we een rneer dubbelzinnige erotische spanning terug. Een mooie naakte vrouw vlindert weg boven de torens van een denkbeeldige stad. Ze wordt beloerd door een bronstige kater, waarvan zij het hoofd afwendt. We bemerken een sterke tegenstelling tussen het serene gelaat van de vrouw en de agressieve, bronstige uitdrukking op het gezicht van de kat. Op de prent zien we de grote kracht en mogelijkheden van de mezzotint etstechniek: binnen dezelfde bruingrijze kleur creëert de kunstenaar een vloeiende schakering van bruingrijze nuances en geeft zo aan het vrouwenlichaam een satijnen levensechtheid.

01-06-2005 om 18:07 geschreven door land van reynaert

De creatieve verbeelding van de Tsjechische grafika Hanna Capova resulteert in een geheimzinnige dame, samen uitgebeeld met haar vijf katten (afbeelding, zie hiernaast), is een kleurenets-aquatint. Zijn het bestaande kattensoorten of zien we hier een grafische toepas­sing van de dichterlijke vrijheid van de beeldende kunstenaar? Navraag bij katten­liefhebbers en -specialisten en een speurtocht op het Internet brachten geen beslissend antwoord. We vermoeden dat de kunstenaar de Burmese kat heeft afgebeeld, die vanaf de vijftiende eeuw als huiskat in beeld kwam. Op de opuslijst van de artieste staat enkel 'vrouw met kat'. De vrouw oogt Oosters. De houding en de expressie van de kattenkoppen doen eerder denken aan een beschermende functie van de kat. Bij de oude Egyptenaren was Bastet een van de geliefde, beschermende godinnen, die de kat symboliseerde en dikwijls met een kattenkop werd afgebeeld. Mogen we veronderstellen dat de kattensymboliek in het bescher­men van de vrouw schuilt? De fraaie prent werd op de etspers gedrukt in alle varianten van bruin, van licht naar donker en is technisch, compositorisch en qua sfeer een waar genoegen om te bekijken.

01-06-2005 om 18:02 geschreven door land van reynaert

De speelse, vindingrijke Russische kunstenaar Yuri Nozdrin heeft in zijn typische stijl een geheimzinnige kattenvrouw geëtst (afb. hiernaast). De streng ogende kater slaat zijn pootje rond de hals van de vrouw. Zijn vacht figureert als een weelderige vrou­wenhaardos. De vrouw houdt in haar hand een toren van Babel en leunt tegen een hoekige toren waarop we een appelboom zien met appels in de vorm van hartjes. Langs kleine ladders klimmen mannen naar de hoogste etages om de vrouw te bewonderen. Eén van hen heeft al een ladder tegen een boomtak op de toren kun­nen plaatsen. Van op deze uitkijkpost kan hij naar haar mooie borsten en driehoekje gluren. Tussen haar benen trekt een heel leger met wapperende vaandels op weg naar haar 'vesting'. Ook tegen haar dij is een ladder geplaatst, waarlangs mannen pogen haar te bereiken. De bovenste kerel is afgebeeld als hoorndrager die zijn kansen op een ander terrein gaat wagen. Heel mooi is het miniatuur kattenvrouwtje linksboven, met een fraaie staart. En waar komt de tak vandaan? De hoofdscè­ne wordt als het ware beklemtoond door een horizontale kattenvrouw met stevige borsten waarvan een tepel wordt beroerd door een hand die vastzit aan een lad­derarm van een man die alleen maar bestaat uit hoofd en voeten.

Nozdrin is een moderne Bosch of een Brueghel. De kunstenaar ontwerpt en drukt zijn prent in lijnets. Vervolgens wordt iedere prent met de hand ingekleurd. Het zijn dus allemaal unieke bladen die erg gewaardeerd worden in het wereldje van de ver­zamelaars.

01-06-2005 om 17:54 geschreven door land van reynaert

Joeri Ljoeksjin: Van de Kalevala naar de Reynaert

Nu wil ik een zang aanheffen;

wonderlijk zal die weerklinken,

terwijl 't rogbrood wordt genuttigd

en het gerstebier gedronken.

Doch al drink ik niet één teuge,

reikt men mij geen dronk tot laafnis,

'k zing nochtans met drogen gorgel,

of alleen bij een teug water,

 om den avondstond te vieren,

om het daglicht te vereeren,

schoonheid van den jongen morgen,

als de dageraad ons aanbreekt.

Ka/eva/a, Runo l, v. 91-102, bewerking Maya Tamminen

Zier hieronder afb. 1 en afb.  2

De Ka/eva/a werd gezongen, de Reynaert werd voorgedragen en beide meesterlij­ke epen inspireerden vroeger en nu vele beeldende kunstenaars. Een van deze beeldende kunstenaars is Joeri Ljoeksjin.

De Russische beeldende kunstenaar Joeri Ljoeksjin is een merkwaardige per­soonlijkheid. Hij voelt zich sterk aangetrokken tot oude literatuur en beeldende kunst en toch is hij een zeer modern kunstenaar. Joeri Ljoeksjin werd in 1949 in Sint-Petersburg (toen nog Leningrad) geboren. Hij kreeg zijn opleiding aan de Serov Kunstacademie en promoveerde onder de leiding van professor Leonid Oscorbin. Niettegenstaande Ljoeksjin de beeldende kunst in al haar facetten beoe­fent is hij toch vooral bekend als graficus. Ljoeksjin is geen zwart-wit graficus. Door zijn ervaringen als kunstschilder kan hij prachtig met kleur werken en spelen. Het grootse deel van zijn etsen is ingekleurd met waterverf. Zo ontstaan er van dezelf­de prent door variante inkleuringen sterk verschillende kleurstaten. Ljoeksjin heeft een eigen stijl ontwikkeld, sterke prenten met een rijke variatie. Hij verwerkt op een moderne manier klassieke thema's en zoekt steeds naar vernieuwing. Een gevolg hiervan was dat hij het moderne element in de ex-libriskunst bracht. Voor de ex-libriskunst is het een ware verrijking dat een kunstenaar van Ljoeksjins niveau ook boekmerken maakt.

Ljoeksjin en de Kalevala

Ljoeksjin heeft grote bekendheid verkregen met zijn Kalevalawerken, schilderijen en prenten geïnspireerd op de Kalevala, die permanent tentoongesteld worden in het museum van Petrozavodsk in het Russisch deel van Karelië en in de Kalevala-afdeling van de Finse Culturele Stichting in Helsinki.

Wat Van den vos Reynaerde voor Vlaanderen is, is de Kalevala voor Finland: het grootste literaire werk van de eigen middeleeuwse literatuur. Hoewel er vele ver-

schillen zijn, zijn er tussen beide werken enkele treffende overeenkomsten. Zoals de romantici zich in Vlaanderen optrokken aan de Reynaert om de grootheid van Vlaanderen te doen herleven, zo deden ook de Finnen met hun natio­naal epos. De Kalevala is in Finland zo belangrijk dat 28 februari is uitgeroepen tot nationale Kalevaladag en een feestdag is geworden.

Niettegenstaande de Kalevala ouder is dan Van den vos Reynaerde - de eerste Kalevalazangen gaan terug tot de negende eeuw - is het epos slechts in het begin van de negentiende eeuw op schrift gesteld door de Finse dokter en filoloog Elias Lönnrot (1802-1884, zie afbeelding 1). Door zijn pionierswerk behoedde Lönnrot de Kalevalazangen voor uitsterven, want de sterke groei van de kennis van schrijven en lezen verdrong in de meeste landstreken het zingen en voordragen van literaire teksten. In de afzondering van het noordelijk klimaat en in de ondoordringbare bossen van Finland konden de geschreven teksten minder goed doordringen en bleef de zang­traditie voortleven. De zangers konden trouwens noch lezen noch schrijven.

Lönnrot was werkelijk een pionier, niet alleen omdat hij de eerste was die de tek­sten in die mate begon te noteren, maar vooral gezien de levensgevaarlijke toch­ten die hij moest ondernemen om de oude zangers op te sporen. Lönnrot was magister in de letteren en dokter in de geneeskunde. Vanaf 1828 ondernam hij elf reizen om de oude zangers op te sporen en de liederen te noteren. Met de toen­malige middelen waren zijn speurtochten door Karelië, Oost-Botnië, Tavastland, Savo en Ingermanland zwaar en niet zonder gevaar. Hij kon de zangers vinden en liet ze dagenlang voorzingen. Sommigen reciteerden tot 5000 versregels achter elkaar. Uit de zo verzamelde liederen componeerde Lönnrot een doorlopend ver­haal en noemde het Kalevala, wat betekent: "land waarin de zonen van de stam­vader Kalevala leefden": "Finland".

Zoals Willem, die met als belangrijke bron verscheidene branches van de Roman de Renart zijn Van den vos Reynaerde schreef, zo schreef Lönnrot in 1835-1836, op basis van verscheidene oude liederen de zogenaamde Oude Kalevala. (Of is Lönnrot eerder te vergelijken met een Jan Frans Willems?) Lönnrot werkte verder aan een definitieve versie. In 1849 was ook dit werk klaar en verscheen de Nieuwe Kalevala: epos in 50 zangen (Runos) met in totaal 22.795 verzen.

De Kalevala kreeg in Europa vlug grote belangstelling. Eind 1900 waren er reeds vertalingen in onder andere het Zweeds, het Engels, het Duits en het Frans. Later kwamen er ook vertalingen in Nederland en Vlaanderen, wel fragmentarisch en meestal in proza, zoals de vertalingen van Maya Tamminen (1928), J.H. Eekhout (1938), Wies Moens, die in 1938 Kalevalafragmenten vertaalde, en Inge Ott (in 1979). Vooral de auteurs die sterke voeling hadden met de Vlaamse Beweging wer­den sterk aangesproken door dit Finse epos. Ik heb ooit de vertaling van Maya Tamminen op de kop kunnen tikken. Het exemplaar was afkomstig uit de biblio­theek van de (omstreden) Vlaamse auteur Ferdinand Vercnocke, onder andere bekend door zijn roman Kapitein Kruyt. Uit Vercnockes aantekeningen kan men afleiden dat hij dit boek intensief heeft gelezen en gebruikt als inspiratiebron voor zijn eigen literair werk, onder andere voor de dichtbundel Hansa.

Lönnrots Kalevala begint met de schepping van de wereld en eindigt zoals bij Willem met het vertrek van de hoofdfiguur. In de Kalevala is dat Vainamöinen. Het hoofdthema van de Kalevala is de strijd tussen twee volkeren: de Kalevala en de Pohjola. Zoals zo dikwijls in de geschiedenis wil een volk het overwicht, hier het Kalevalavolk. Het tracht de Pohjola de macht te ontnemen.

In de Kalevala spelen de dieren een belangrijke rol, er is zelfs een volledige zang gewijd aan de beer Otso (Runo 46): “O, mijn schone dierbre Otso, / gouden met uw honingpoten! (Otso is Fins voor bruine beer).

  In deze poëtisch mooie Runo 46: Vainamöinen en de beer doodt Vainamöinen Otso de beer met een speciaal versierde jachtspriet: "op het ijzer zag men wolven, / op het blad zag men een beer staan; / aan den lasch een eland draafde, / op den greep een dartel veulen, / aan den voet een loopend rendier." (Tamminen, p. 362, v. 36-40). Vainamöinen trekt met zijn hond op jacht, op zoek naar Otso en houdt een monoloog tot de beer: "O m'n beste, met uw fraai gewelfd voorhoofdje, die zo graag uw pootjes in de honing steekt!" (Ott, p. 243). Hij vindt de beer, doodt hem met de werpspies en brengt hem naar het dorp. Tijdens die tocht spreekt hij de beer toe alsof hij nog leeft. Hij vraagt Otso zijn woning te verlaten om met hem mee te gaan naar het dorp waar hij honing zal vinden om op te likken. (Zoals Bruun naar het dorp gelokt wordt.) De dorpelingen heten de honingeter met de kromme klau­wen welkom en leiden hem binnen onder hun roemrucht dak. Daar kan het feest­maal beginnen met berenvlees, in het gezelschap van mooie vrouwen, getooid met de mooiste hoofdsieraden.

Hier laten we Joeri Ljoeksjin de tekst vernieuwen in beeldtaal. Op het ex-libris (afb. 1) voor Pekka Heikkila zien we twee bijna mystieke vrouwen getooid met spe­ciale hoofdsieraden als een soort stolp over een bang ogende beer, die door han­den als werpspiesen wordt bedreigd. Aan de rand kijkt de beer als bevoorrechte toeschouwer naar zijn eigen lot. De schoorsteen rookt, onder het roemruchte dak kan de feestdis beginnen.

In wat we zojuist beschreven zien we twee merkwaardige overeenkomsten tus­sen de Reynaert en de Kalevala. Een eerste is het verlaten van het land. Reynaert stapt na de moord op Cuwaert als het ware uit het verhaal en hij trekt naar een "wil­dernesse nu", het beloofde land. De oude Vainamöinen verlaat in zijn ranke kope­ren vaartuig Kalevalaland op tocht naar de lagere hemelstreken. De tweede over­eenkomst is sterker: Vainamöinen, die met honing als lokspijs de beer naar het dorp lokt, doet precies hetzelfde als de middeleeuwse vos. De parallellen zijn wel­licht louter toevallig. En toch! Professor Jan de Vries geeft in zijn inleiding, vooraf­gaand aan Tamminens Kalevalabewerking enkele uitdagende - zij het niet weten­schappelijk gefundeerde - hypothesen in zijn zoektocht naar westerse elementen in de Kalevala. Zo, over de derde belangrijke figuur in de Kalevala, Lemminkainen, dat diens naam ontstaan is uit het Oudnoordse woord "Flaemingi", wat Vlaming betekent. Hij stelt verder dat er sinds de dertiende eeuw contacten waren tussen West-Europa en de Oostzee. Wij spelen echter zeker en zullen, ondanks enige gelij­kenissen met betrekking tot de honingscène, de mogelijke invloed zekerheidshal­ve maar als een fantastische hypothese beschouwen. Of zijn het oermytische ver­haalelementen?

24-05-2005 om 15:45 geschreven door land van reynaert

24-05-2005 om 15:43 geschreven door land van reynaert

24-05-2005 om 15:39 geschreven door land van reynaert

We zien op de voorgrond een dromerige jonge man - waarin ik graag Eugene van Oye zie - voor een vaas met rozen. De wand van de vaas is ook een uurwerk refererend aan de eerste verzen van het gedicht:

'k Heb menig menig uur bij u

gesleten en genoten, en nooit en heeft een uur met u

me een enkle stond verdroten. [...] Noch nooit een blom zo schoon, van u

Gezocht, geplukt, gelezen, Als die dien avond blonk op u,

en mocht de mijne wezen!

De grafische kunstenaar heeft het gedicht grafisch vertaald. Hij plaatst boven Gezelles lievelingsleerling Eugene van Oye, "een blom zo schoon", de mooiste roos die hij uit zijn koperplaat kan plukken. De onderkant van het uurwerk wordt ver­drongen door het grote zakhorloge op de tafel. Een deel van het uur verdwijnt, omdat een uur "niet lang een uur mag wezen;" het zakhorloge is zelfs meer symbo­lisch en heeft geen wijzerplaat.

Ofschoon, zo wel voor mij als u,

- wie zal dit kwaad genezen? -een uur bij mij, een uur bij u

niet lang een uur mag wezen;

Frank heeft dit wondermooie gedicht met meesterhand gevisualiseerd. Christine D'Haen heeft het door haar Engelse vertaling wereldwijd toegankelijk gemaakt.

19-05-2005 om 11:43 geschreven door land van reynaert

17-05-2005 om 20:24 geschreven door land van reynaert

17-05-2005 om 20:12 geschreven door land van reynaert

11-05-2005 om 12:32 geschreven door land van reynaert

11-05-2005 om 11:33 geschreven door land van reynaert

11-05-2005 om 11:32 geschreven door land van reynaert

Walpurgis Nacht  
       in Goethes Faust

Het hoofdstuk over de Walpurgisnacht in Goethes Faust is zeer knap.

Er zijn ook zeer veel prenten gemaakt: geïnspireerd door de Walpurgisnachtepisode.

   In het tijdschrift Tiecelijn  (Nr.:  2 Jrg. 17 / 2004 staat een stukje over een ets-        exlibris, zie onderstaande beschrijving.

                                   Walpurgis Nacht

Walburgis Night is de titel van de intrigerende ets-aquatint ex-libris dat de Oekraïener Sergey Ivanov voor de Oostenrijkse verzamelaar N(orbert) H(illerbrant) ontwierp (afb. 7). Aquatint is een etstechniek die veel zwart-witgradaties mogelijk maakt. De prent is geïnspireerd op Goethes Faust. Naast de dominante, verleide­lijke, postmoderne vrouw met borsten op de rug zien we een afschrikwekkende zwarte kat. In het middeleeuwse bijgeloof hoorde de kat bij de duivels en heksen. Ze figureert terecht in de Walburgisnacht. Reeds in de eerste verzen heeft Ivanov enkele van zijn compositie-elementen gevonden: de bezemsteel en de bok.

Mephistopheles

Verlangt gij niet een bezemsteel te lenen?

Ik wenste mij de allergrofste bok.

Het duurt nog lang eer 't einddoel is verschenen.

(...)

Hoe triest stijgt de onvolkomen schijf daarginter

Der rode maan met late gloed omhoog,

'De onvolkomen schijf' staat als eerste kwartier van de maan bovenaan op de prent. Het is deze maansikkel die het achterkwartier van de op een bezem weg­vliegende heks wazig doet oplichten. Het maanlicht valt wel voller op de verleide­lijke dijen van de jonge vrouw in het midden van de prent. In Faust lezen we dat het Lilith is, Adams eerste vrouw. Ivanov zet Lilith trouw aan de tekst 'naakt en bloot op haar bok en toont (haar) stevig lijfje'. De satanisch ogende bok is al even grie­zelig als de zwarte kat. De nacht is gevallen 'over de' llsenstein!' De nacht is de leefwereld van de uilen, die zich half schuilhouden achter Lilith. Ivanov gunt ons een blik 'in 't nest waar de uilen zijn. / Die zette' een paar ogen', zoals Goethe dichtte, maar de kunstenaar laat ons maar één oog zien, een doordringend oog dat een geheimzinnige sfeer in de heksennacht schept. Deze deels realistische, deels postmoderne evocatie van de Walburgisnacht is door Ivanov fraai in een grillige, maar knappe compositie gegoten. Een compositie die de scènes draagt en waar­in we - als we de tijd nemen - niet moeten ronddolen als 'een verloren man'.

De bezem draagt, ook draagt de stok, De gaffel draagt, en ook de bok; Wie nu zich niet verheffen kan, Is eeuwig een verloren man.

10-05-2005 om 11:45 geschreven door land van reynaert