Uit reis naar Italië van Johann Wolfgang von Goethe.
" Nu ben ik een week hier en langzamerhand begin ik een algemene indruk van deze stad te krijgen. Wij doorkruisen haar ijverig, ik maak mij zoveel mogelijk vertrouwd met de plattegronden van het oude en het nieuwe Rome, bezichtig de ruïnen en de merkwaardige gebouwen, en bezoek ook af en toe een der buitenhuizen van de Patriciërs. Aan de voornaamste bezienswaardigheden besteed ik alle tijd, eerst neem ik ze slechts vluchtig in mij op, daarna ga ik verder en kom dan weer terug: want men kan zich slechts in Rome op Rome voorbereiden ".
Romulus en Remus, de beroemde tweeling die werd opgevoed door een wolvin, zijn niet de enige kandidaten voor de titel ' stichter van Rome ' . Volgens een overlevering zou een Etruskische koning, een enthousiast ruiter, hebben opgemerkt dat in een dal tussen twee van Romes twaalf heuvels een mooie renbaan zou passen.
" Toegegeven moet echter worden, dat het een moeilijke en verre van aangename bezigheid is, het oude Rome uit het nieuwe op te diepen, maar men moet het nu eenmaal doen in de hoop dat het ons ten slotte een grote bevrediging zal schenken. Men treft er sporen aan zowel van een verrukkelijke schoonheid als van een vandalisme, die beide ons begrip te boven gaan. Wat de barbaren lieten staan, hebben de bouwmeesters van het nieuwe Rome grondig bedorven. "
Her en der in de stad liggen brokstukken van antieke gebouwen verspreid. Zo kun je ergens heel nonchalant een stukje van een Corinthische zuil tegenkomen.
Als u door Romes Centro Storico loopt, zal de grandeur van de gebouwen die in de smalle en bochtige straatjes staan u dikwijls versteld doen staan. Op andere momenten zult u worden getroffen door een prachtige fontein of gevel, die - hoewel duidelijk het werk van een groot kunstenaar - wordt genegeerd door het verkeer en de voorbijgangers. Er zijn uitzonderingen, maar een groot deel van deze architectonische parels dateert uit de periode tussen 1454 en 1670, toen, met dank aan een gevestigd pausdom, Rome een van de belangrijkste Europese steden was en een centrum van renaissance- en barokkunst en - architectuur.
Hier haalden de grote renaissancekunstenaars zoals Michelangelo, Bernini, Bramante, Rafaël en vele anderen de mosterd.
" Waar men gaat en staat, vertoont zich het beeld van deze stad in al zijn afwisseling: paleizen en ruïnen, parken en wildernis, ruime pleinen en nauwe stadsgedeelten, kleine huisjes, stallen, triumfbogen en zuilen, vaak alles zo dicht opeengepakt, dat men het op één blad papier zou hebben kunnen brengen. Er zijn geen pennen genoeg in de wereld om het te beschrijven ! Wat moet ik dan met mijn ene armzalige pen beginnen ! En dan is men bovendien 's avonds nog moe en óp van het vele schoons dat men heeft gezien. "
Begin de dag met een cappucino en een paar croissants rechtstaand aan een van de vele barretjes. Voor 2 à 3 euro heeft u ontbeten als de Romeinen. Ga niet zitten aan een tafeltje !!! Want dan betaalt u het dubbele !
Voor de Romebezoeker vraagt het hectische verkeer wel een aanpassing. Ook hier heb ik ervaren dat je best doet " as the Romans do ".
Er is een niet aflatende stroom van auto's en vooral ook scooters en motors. Alles wat een sirene en/of zwaailicht heeft gebruikt dit constant, ook als het eigenlijk niet echt nodig is. Politie vindt ook dat het fluitje dat men kreeg dient om gebruikt te worden. Als voetganger voel je je in het begin een vogel voor de kat...maar...eenmaal je doorhebt hoe het daar werkt valt het best mee.
Het gemotoriseerd verkeer is zeer behendig in...veel gas geven én hard remmen. Men probeert op die manier de tijd te compenseren dat men stilstaat, en het verkeer staat veel stil in Rome. De ongeschreven regel is blijkbaar dat auto's wél stoppen voor een rood licht, scooters meestal stoppen, en voetgangers zelden stoppen. Als voetganger steek je dus bij voorkeur over bij een groen voetgangerslicht, als er een gaatje is ook bij een rood voetgangerslicht, en op plaatsen waar geen voetgangerslichten zijn steekt men zelfverzekerd over zodra er enige ruimte is. Iedereen zal in de remmen gaan hangen om je te laten oversteken. Twijfel niet want dan weet men niet wat je gaat doen. Ga ook niet terug want dan kun je onder een scooter lopen die jou ontwijkt. Het spreekt vanzelf dat je zelf ook de nodige alertheid aan de dag moet leggen en niet zomaar wat loopt te dromen.
Parkeren doet men in Rome niet waar het toegestaan is maar simpelweg waar men een gaatje vindt. Politie grijpt daar niet in. Het is dweilen met de kraan open.
Bij ons al lang uit het straatbeeld verdwenen maar hier nog echt heel veel aanwezig. Die karretjes moeten intussen toch al bijna 40 jaar of ouder zijn.
" Als het Colosseum valt, valt Rome, als Rome valt, valt de wereld "
Morituri te salutant of Zij die gaan sterven groeten u.
Spelen gingen van start met trompetgeschal en schouwspelen met eerder genoemde kreet. Wanneer een gladiator zich probeerde terug te trekken in de ondergrondse ruimten, werd hij met zwepen en gloeiende hete poken weer terug gedirigeerd. Gladiatoren vochten zich meestal dood.
De Tempietto di San Pietro in Montorio ( 1502 ) was vrijwel de eerste opdracht voor Bramante in Rome, maar lijkt nauwelijks op de werken die hij in Milaan produceerde. De Tempietto is het belangrijkste monument uit het hoogtepunt van de renaissance. Het bouwwerk staat op een binnenplaats uit de vroege renaissance, op de plek waar de apostel Petrus zou zijn gekruisigd. Bij een nadere beschouwing zult u zien dat de Tempietto nauwelijks is versierd en dat ook op de colonnade - Toscaans Dorisch - geen ornamenten zijn aangebracht. De cirkelvormige tempel, die te klein is (5 m in doorsnee) voor een mis, draagt een klassiek hoofdgestel dat eveneens eenvoud ademt. Samen met de perfecte klassieke verhoudingen maken deze bijzonderheden de Tempietto tot een fantastisch eerbetoon aan de Oudheid.
Het Stazione Termini is een van de weinige succesvolle werken van na-oorlogse architectuur. Het is er zeer druk en in en rond het station treft men allerlei mensen aan.
Zo zag ik twee bejaarde zwerfvrouwen die midden op het drukke stationsplein waren neergestreken met hun hele hebben en houwen. Elk hadden zij een rolwagen die afgeladen was met allerlei rommel. Zich niets aantrekkend van de rest van de wereld zaten zijn hun potje te koken op een geïmproviseerd houtskoolvuurtje.
De Galleria Borghese is gevestigd in een vroeg-17e-eeuws palazzina. Tussen 1801 en 1809 werd de collectie beelden behoorlijk uitgedund, toen meer dan 500 werken aan Napoleon werden verkocht: deze staan nu in het Louvre in Parijs.
Er bleven echter fantastische sculpturen achter, waaronder een aantal van Bernini's beste werken, zoals David, Apollo en Daphne en Pluto en Persephone, maar ook Canova's beeld van Pauline, zus van Napoleon en vrouw van prins Camillo Borghese, die als Venus poseert. In de Galleria hangen schilderijen van Italiaanse meesters - zoals Perugino, Rafaël, Botticelli, Caravaggio en Titiaan en nog veleanderen.
Toegang is strikt gelimiteerd tot 360 bezoekers per 2 uur. Reserveren via internet is dus aangeraden. De bezoekers worden dus in blokken van 2 uur toegelaten. Het beste wat je kunt doen is eerst naar boven te gaan om de schilderijen te bekijken. De meesten blijven immers eerst beneden voor de beelden. Als deze ' massa ' dan naar boven komt kun jij op je gemak beneden de sculpturen bekijken.
In Rome zult u ook ontelbaar veel bedelaars tegenkomen. Kreupele oudjes, verminkten, maar ook jonge en gezonden, zigeunermeisjes met baby aan de borst enz... U komt ze tegen op strategische plaatsen, bij de toeristische hotspots, aan elke kerkdeur, in de gangen van- en in de metro zelf. Het is een donkere kant van Rome waar zoveel grandeur te zien is en uiteindelijk toch ook het centrum van de christelijke wereld. Het is moeilijk om niets te geven, maar al zou je ook maar 10 cent aan elke bedelaar geven dan ben je aan het eind van de dag toch een klein kapitaaltje kwijt. Dus ook hier: do as the Romans do, en negeer ze, hoe hard het ook lijkt.
Blikvanger van de Piazza Colonna is de 30 meter hoge Colonna di Marco Aurelio. De bas-reliëfs op de zuil, die uit 180 dateert, illustreren de veldtochten van Marcus Aurelius tegen de Germaanse stammen en de Sarmaten.
Een wonderlijk monument waar ik met mijn verrekijkertje niet op uitgekeken raakte.
"Ik wil Rome zien, het eeuwige Rome, niet de stad die elke tien jaar anders wordt. Wanneer ik tijd had, zou ik die nog beter gebruiken. Vooral de geschiedenis leest men hier geheel anders dan overal elders ter wereld. Elders leest men van buiten naar binnen toe, hier meent men van binnen naar buiten te lezen: alles groepeert zich om ons heen en gaat weer van ons uit. En dat geldt niet alleen van de Romeinse geschiedenis, maar van de ganse wereldgeschiedenis. Immers ik kan van hier uit de veroveraars tot aan de Wezer en tot aan de Euphraat vergezellen of, wanneer ik een baliekluiver wil zijn,de terugkerende triumfaters afwachten op deze heilige grond ".
Neen..dit is geen living-statue, maar dergelijke beelden vind je doorheen gans de stad. Steeds opnieuw valt er iets te ontdekken voor de opmerkzame geesten.
Moderne architectuur was tot voor een paar jaar een zeldzaam fenomeen in Rome. Nu zijn er al verschillende bouwprojecten waarvan onder andere dit nieuwe museum voor de Ara Pacis, een altaar uit de 9e eeuw v.Chr.
Een slok water én een filosofische overdenking van Goethe.
Dorst hoeft men in Rome niet te lijden. Overal staan fonteinen met drinkbaar water.
Een bedenking van Goethe bij zijn pogingen om zelf schetsen te maken van zijn observaties.
" En toch moet de dilettant, hoe zwak zijn krachten ook zijn, zich niet laten afschrikken. De enkele lijnen die ik op papier zet, vaak overhaast, zelden juist, maken mij het gemakkelijker mij zintuiglijk waarneembare dingen voor te stellen; want men komt er immers lichter toe, zich tot het algemene op te werken, wanneer men de voorwerpen nauwkeuriger en scherper heeft leren gadeslaan. Alleen moet men zich niet vergelijken met de kunstenaar, maar rustig zijn eigen gang gaan; want de natuur heeft goed voor haar kinderen gezorgd, ook de geringste wordt door de aanwezigheid van de voortreffelijkste niet belemmerd in zijn bestaan: ' Een kleine man is ook een man ! ' En daarbij willen we het dan maar laten "
Hoewel niet de meest bekende vind ik de Fontana delle Tartarughe (Schildpadfontien) de mooiste van Rome. Deze, zich op de Piazza Mattei bevindende fontein, werd in 1585 ontworpen door Taddeo Landini en beeldt vier slanke jongelingen uit die vier dolfijnen ondersteunen. Uit de bekken van de dieren stroomt water in marmeren schelpen. De bronzen schildpadjes werden in de 16e eeuw toegevoegd, mogelijk door Bernini.
Een van de gedenkwaardigste en indrukwekkendste gebouwen van Rome is het Pantheon. Het is ook het best bewaard gebleven antieke bouwwerk van Rome. De herbestemming als kerk in 609 -oorspronkelijk was het Pantheon een tempel voor alle goden- redde het van de ondergang. De inscriptie boven het portiek vermeldt dat staatsman Marcus Agrippa, schoonzoon van Augustus, het oorspronkelijke Pantheon in 27 v.Chr. liet bouwen ter ere van de overwinning op Antonius en Cleopatra in Actium. Agrippa's bouwwerk werd echter zwaar beschadigd tijdens een brand in 80 en compleet herbouwd door Hadrianus (117-138). Het opvallendste gedeelte van het bouwwerk is de koepel, een perfecte halve bol en een symbool van pracht en harmonie dat een enorme invloed had op de architecten van de renaissance: Brunelleschi's kathedraal in Florence en Michelangelo's ontwerp voor de koepel van de Sint-Pieter zijn beide afgeleid van het Pantheon. De cirkelvormige opening (oculus) in het midden is de enige bron van licht en kan zowel tijdens zonneschijn of regen spectaculaire effecten teweegbrengen.
Probeer het Pantheon zo vroeg mogelijk te bezoeken. Het is open om 08.30u en vrij toegankelijk. Door vroeg te gaan vermijdt u de drukte die vanaf 10.00u begint als de reisgidsen en schoolgroepen aankomen. Dit geldt eigenlijk voor alle bezienswaardigheden in Rome. Vanaf 11u wordt het een massaspektakel. Natuurlijk begrijp ik dat iedereen het recht heeft om al dat moois te bewonderen. Maar als ik de keuze heb kies ik voor rust en sereniteit. Dit verhoogt de intensiteit van de beleving. Zo heb ik bijvoorbeeld geen goede herinnering aan het Vaticaans Museum. Maar daarover straks meer.
Probeer bij het Pantheon ook eens aan de achterkant te kijken. De impact van de tijd is daar duidelijk te zien. Brokstukken van de schitterende daklijst liggen daar gewoon op de grond te wachten op wie of wat ? Nobody knows !
Het levendige Campo de' Fiori wordt gedomineerd door het standbeeld van Giordano Bruno. Terecht kreeg deze priester en filosoof hier een eervolle plaats nadat hij in 1600 op deze plek op de brandstapel werd gezet. Giordano Bruno werd beschuldigd van ketterij en schuldig bevonden aan vrijdenkendheid door te beweren dat de aarde niet het middelpunt van het universum was, maar rond de zon draaide.
Van dit bezoek had ik meer verwacht. Helaas zorgt de enorme belangstelling (zelfs nu in maart !) voor een overrompeling waardoor het onmogelijk is om alles rustig te bekijken. Hoewel ik reeds een uur voor de opening aanwezig was stond er al een rij van een paar honderd mensen. Deze groeide gestaag aan tot enkele duizenden die van alle kanten kwamen aanstromen. Eenmaal binnen wordt men bijna letterlijk door het volk ' meegedragen ' door de verschillende zalen. De Lacoön kon ik gelukkig wel rustig bekijken, maar van de Stanze di Rafaello kon ik maar een glimp opvangen. Gidsen die met hun paraplu omhoog hun groepen leidden, schoolklassen die soms meer lawaai maakten dan aandachtig waren, kortom, geen aangenaam bezoek. Natuurlijk krijgt men een indruk van de enorme grootsheid en rijkdom van het Vaticaan. Meterslange gangen waar elke vierkante centimeter bewerkt is met kunst. Ik iet mij dus maar meedrijven met de mensenstroom tot in de Sixtijnse Kapel. Daar onder ' Michelangelo's hemel ' was het een enorm gedrum en door mij tegen de zijwanden te drukken lukte het mij toch om een half uurtje dit wereldberoemde plafond te bekijken.
De Sint Pieter en het Sint Pietersplein beschrijven is een quasi onmogelijke opdracht. Ik beperk mij tot beelden die voor zichzelf spreken. Om indruk te krijgen van de omvang en rijkdom moet je er eigenlijk zelf geweest zijn. Wel vermeld ik hier het prachtige beeldhouwwerk, de Pietà van Michelangelo, waar ik het geluk had dit in alle rust en stilte te kunnen bewonderen. Mijn les geleerd aan het Vaticaans museum was ik nu wel de eerste om binnen te gaan en ook de eerste om de koepel te beklimmen. Anderhalf uur later toen ik wegging stroomde het Sint-Pietersplein vol met groepen mensen.
Afscheid van Rome met... Johann Wolfgang von Goethe.
" Wanneer men het niet zelf beleefd heeft, kan men zich niet voorstellen, hoe mooi het is bij volle maan een wandeling door Rome te maken. Alle details worden door de grote licht- en schaduwpartijen geabsorbeerd, en alleen de massale vormen staan in hun strenge monumentaliteit voor ons.Al sinds drie dagen hebben wij volop genoten van de helderste en schoonste nachten. Een bijzonder fraaie blik levert het Colosseum op.Het wordt 's nachts gesloten; er woont een kluizenaar in naast een klein kerkje, en bedelaars nestelen zich in de vervallen gewelven. Zij hadden op de begane grond een vuur aangelegd, en een zachte koelte dreef de rook aanvankelijk in de richting van de arena, zodat het onderste gedeelte van de ruïne onzichtbaar bleef, maar het bovenstuk van de geweldige muren er donker bovenuit stak; wij stonden bij het hek en zagen het schouwspel aan, de maan stond hoog en helder aan de hemel. Langzamerhand trok de rook door de gaten en openingen van de muren heen; door de maan werd hij belicht als een nevel. Het was een zeldzaam gezicht. In deze belichting moet men het Pantheon zien, het Capitool, het voorplein van de Sint-Pieter en andere grote straten en pleinen. En zo hebben de zon en de maan, evenals de menselijke geest ook hier een geheel andere functie dan op andere plaatsen; hier, waar zij geweldige, doch geenszins vormeloze steenmassa's tegenover zich hebben ".
