Het gaat hier eigenlijk over de vader van mijn opa die men ook Sjang de Koetsier noemde. Voor dit artikeltje laat ik liever mijn opa aan het woord die kan er heel wat van vertellen, lees maar eens zijn verhaal. Ne Suisse zo begon hij, was destijds een ceremoniële taak in de kerk, niet betaald dus zoals een koster. Het was een ambt dat vroeger werd doorgegeven van vader op zoon en het werd als een hele eer beschouwd om een Suisse te mogen zijn. Zeg opa wat moesten die allemaal doen in de kerk ? Wel jongen, de Suisse was iemand die moest zorgen dat alles op wieltjes liep in de kerk en dat er orde en rust was. Spelende en pratende kinderen dat kon immers niet en ook hun kledij diende fatsoenlijk te zijn. Dus gezag was een eerste vereiste voor een Suisse. In de Middeleeuwen noemde men hen soms ook hondenslagers. Wat willen ze daar nu weer mee zeggen opa ? Vele mensen kwamen toen van ver naar de kerk en omdat de wegen niet zo mooi aangelegd waren, en er geen verlichting was, gebeurde het al eens dat men onderweg overvallen werd. De kerkgangers brachten dan hun honden mee, die waren echter verboden in de kerk. Zorgen dat de richtlijnen aangaande de honden werden nageleefd was ook één van zijn taken. Naast tal van andere kleinere opdrachten diende hij ook te controleren of er achteraan in de kerk niet gekaart werd door de oudere mannen. Zeg opa, gebeurde dat echt ? Natuurlijk anders zou ik het toch niet vertellen. Dat is ook waar. Verder moest de Suisse toekijken of de pastoor altijd op tijd was voor de mis, en hij ging de pastoor voor toen ze uit de sacristie de kerk binnenkwamen. Een Suisse was dus een echte ere functie die gepaard ging met een prachtig uniform met een steek aan de mouwen, een staf of hellebaard (lans) en daarbij een bandelier (een brede draagriem over de schouder om een sabel of degen in te hangen) en een mooie steekhoed, witte handschoenen en zwarte schoenen. Eigenlijk beschouwde men hem een beetje als de kerkpolitie. Deze functie werd in het leven geroepen door de paus einde 19de eeuw en de naam is afkomstig van de Zwitserse wacht. Onze Suisse op de foto was tevens koetsier van mijnheer Van Langenhoven de Boevekerke, directeur van de fabriek Denayer in Willebroek maar woonachtig in de Coxiestraat te Mechelen. Sjang de Koetsier was er conciërge en hij bracht tweemaal per dag met de koets zijn baas naar of van Willebroek. De kleine opa mocht toen in de grote tuin van het kasteeltje van Van Langehovee rondrijden met zijn speelgoedauto. Hij herinnert zich nog het kleine poortje in de Coxiestraat dat uitgaf in de tuin, de vele jaren dat hij erin geravot heeft en de lange blinde muur gezien van op de straat. Zoals ge ziet moet ge niet altijd ver lopen op iets te horen over het verleden. Dat is waar opa.
Binnenzicht kapel van het Zwartzustersklooster. 19de eeuw. Vanaf toen breidde de gemeenschap haar activiteiten sterk uit, ze werden ook tewerkgesteld in de Sint-Jozefklinieken van Turnhout en Mechelen. In 1966 fusioneerden de Mechelse Zwartzusters met twee andere gemeenschappen tot een nieuwe "congregatie van de diocesane zusters van Overijse-Mechelen". Bij die gelegenheid werd het klooster in de Voochtstraat verkocht aan de zusters Norbertijnen van het convent van Nazareth. De Cellezusters, of Grauwzusters van Groenendaal, ook Zwartzusters genoemd, verlieten Mechelen en trokken naar Leuven, en verdwenen dus rond 1966 definitief uit Mechelen. Waarom de naam van Grauwzusters ? Dit was omdat ze in de vijftiende eeuw de regel aannamen van Sint- Franciscus en zich kleedden in een grauwe kleur. De Cellebroeders vestigden zich in het begin op Groenendaal, hun klooster stond op het Begijnenkerkhof achter de kerk, en de Cellezusters, die talrijker waren, hadden drie huizen of cellen. De kleine celle stond ook op Groenendaal en de grote celleop het Schermoelsblok, hun derde huis stond in de Augustijnenstraat nabij het Vlietje. Cellebroeders en zusters hielpen de Mechelaars telkens er een besmettelijke ziekte (zoals de pest) uitbrak, en bezorgden de overledenen een waardige begrafenis.
Reeds sinds de 14de eeuw waren de Zwartzusters actief te Mechelen in de plaatselijke zieken-en thuisverpleging. In 1463 nam de gemeenschap, die toen veertien zusters telde, de regel van Sint-Augustinus aan en verwisselden hun grauw habijt voor een zwart en werden ze Zwartzusters genoemd. In 1507 verbleven ze in het Sint-Jacobsgasthuis gelegen op de hoek van de Sint-Jacobsstraat en de Hoogstraat (nrs 67-69) in de buurt van de Brusselpoort, zoals eerder werd vermeld. De zusters hadden drie "cellen" of huizen in de stad waarvan deze op Schermoelsblok ( in de buurt van de huidige Zwartzustersvest) de grootste was. In 1797 werden ze uit hun klooster verdreven, maar hun gemeenschap mocht actief blijven omwille van hun maatschappelijk belang. De Zwartzusters van het Mechelse convent van Galilea behoorden tot de oudste religieuze instituten van de stad. Ze vormden de vrouwelijke tak van de beweging waar ook de Cellebroeders toe behoorden. Bij aanvang van de 19de eeuw kregen de Zwartzusters opnieuw erkenning vanwege de overheid dankzij hun verzorgende functie. In 1804 vestigden ze zich in de Voochtstraat.
foto 1 ze verwisselen hun grauw habijt voor een zwart.
foto 2 oud klooster van de Zwartzusters aan de Heirgracht in 1560
foto 3 zicht op het huis dat de Zwartzusters bewoonden tijdens het Frans Bewind van 1797 tot 1804
foto 4 zicht op de huizen op de hoek van de Voochtstraat en de Bleekstraat in 1824 bij het bouwen van de kapel van het nieuwe Zwartzustersklooster 1825
De kapel in gotische stijl, had een breedte van 11,50 meter en een lengte van 23,75 meter. De voorgevel stond in de Hoogstraat en zoals je ziet op de vorige foto van het Sint-Jacobsgasthuis was er boven de ingang een spitsboogvormig venster met daarboven een nis met een O.-L.-Vrouw beeld. De kapel kwam na verloop van tijd in handen van het visverkopersambacht, het Godshuis diende voor hun arme leden en was een toevluchtsoord in het jaar 1797. Het Godshuis werd dan door de Franse overheid genationaliseerd, de kapel deed dienst als hooimagazijn tot men in 1798 besloot het te verkopen. Hiernaast zie je een binnenzicht van de Sint-Jacobskapel.
Het Sint-Jacobsgasthuis stond op de hoek van de Sint-Jacobsstraat en de Hoogstraat (nrs 67-69), in de buurt van de Brusselpoort. Het werd gesticht in de dertiende eeuw en was bestemd voor de pelgrims of bedevaarders die naar Sint-Jacob of Santiago de Compostela trokken in Galicië, in het gasthuis kregen ze wat te eten en konden ze er ook overnachten alvorens te vertrekken. Foto : Sint-Jacobsgasthuis in 1530 met rechts een gedeelte van de nieuwe Brusselpoort.
Ook boetelingen dienden soms voor hun straf die weg af te leggen, want te Mechelen legden de Vierschaar en de ambachtskamers bedevaarten op als bestraffing, hoe zwaarder de misdaad hoe verder de reis. Later werd gestopt met het aanbieden van overnachtingen en werden de pelgrims nog alleen financieel geholpen, ze kregen dan vijf stuivers om in een andere afspanning te gaan slapen. In 1507 verbleven er de Zwartzusters. Rond 1572 was er de plundering van de Spaanschen, alle zilverwerk, kapelgewaden en een deel van het beddegoed van het Godshuis werd gestolen. Het complex, dat reeds voor een groot deel afgebroken was, werd bijna volledig neergeslagen in 1848 en opgebouwd als een burgerwoning. Let op de foto, in de achtergrond zie je de Sint- Romboutstoren.
De Broederschap, waarvan sprake in 1313, hield er wel speciale regeltjes op na. Zo was er de regel dat als één van hen op bedevaart trok de anderen hem moesten vergezellen tot aan de Ziekelieden anders kregen ze een boete van 8 deniers(= Franse zilveren muntjes, aangemunt sinds halverwege de 8e eeuw en, met een verlaagd edelmetaalgehalte, gehandhaafd tot de Franse Revolutie.) Het was daarmee evenwel nog niet gedaan, want als de bedevaarders terugkwamen van hun pelgrimstocht moesten ze op dezelfde plaats opgewacht worden, en daarop plechtig naar hun parochiekerk geleid alvorens ze naar huis konden. Werd één van de broeders ziek, dan kreeg hij 8 deniers daags wat gelijkstond met de waarde van een werkmansloon. Andere pelgrims, als ze door Mechelen reisden, mochten één nacht in het Godshuis verblijven.
Nog een poort waar iets over te vertellen valt is de Zandpoort. De foto geeft ons een zicht op de ingang die toen al wel was dichtgemetseld en de brug naar de Nekkerspoel was verdwenen. In 1496 zou er al een eerste brandje ontstaan en een ontploffing. De poort zou dan dienst doen als munitieopslagplaats tot ze definitief tot het verleden behoorde in 1546. Wat gebeurde er toen ? Tijdens de nacht van 7 augustus 1546 tussen 20 en 23 uur was er een hevig onweer en de bliksem sloeg in op de buskruitmagazijn. Zonder er een tekeningetje bij te maken kunt u zich al inbeelden wat het gevolg was. Juist, er volgde een verschrikkelijk ontploffing en de Zandpoort werd volledig verwoest. Deelden ook in de klappen : het Hof van Hoogstraten, het Hof van Bergen, het grootste gedeeltevan de parochie van Sint Pieter en Paulus, heel de wijk Nekkerspoel met de kerk, de Borght, de St.-Niklaaskerk, het Hof van Margaretha van Oostenrijk, het Keizershof en het klooster van de Augustijnen. Vele honderden gebouwen waren een puinhoop en tot diep in de stad was er schade door weggeslingerd puin van de ontploffing om niet te spreken over de honderden doden en gewonden.
Zoals reeds eerder vermeld stond deze kapel op de Battelse steenweg Ze stond rechts naast de ingang van het Bethaniënklooster, (Battelsesteenweg/Bethaniënstraat). De foto toont ons de hovingen en de gebouwen van dit klooster, gesticht in 1421, en gezien van buiten de stad alvorens het verwoest werd door de Spanjaarden op 30 september 1572 . Het klooster behoorde aan de reguliere kanunnikessen van Sint- Augustinus van de congregatie van Windesheim. Later zouden de zusters naar de Schoutestraat verhuizen waar zij in 1783 verjaagd werden. Aan de Sint-Lambrechtskapel, die dus rechts naast de ingang stond van het Bethaniënklooster, was een kluis verbonden voor één of twee kluizenaressen. Deze kapel werd ook verwoest bij de godsdiensttroebelen op het einde van de 16de eeuw.
De Adegemstraat kende ik wel maar waar de Adegempoort vroeger stond daar had ik geen flauw benul van. Dit was dus het moment om op onderzoek te gaan, onze pa had al wel horen spreken van die poort maar waar ze zich destijds bevond in de Adegemstraat kon ook hij niet met zekerheid zeggen. Als ik mijn klein verstand liet werken dan kon ik me wel inbeelden dat een poort aan de rand van de stad zou moeten staan, dus daar moest ik beginnen. Geloof het of niet maar ik had direct prijs want toen ik de beeldbank van Mechelen raadpleegde kreeg ik heel wat informatie en foto’s voorgeschoteld, en die wil ik u zeker niet onthouden. Wou men de stad uit om naar Dendermonde, Sint-Niklaas of Gent te gaan, dan gebeurde dat langs de Adegempoort via de Battelse steenweg waar in 1572 de Sint-Lambrechtskapel stond die echter in de 16de eeuw van het grondgebied verdween. We gaan ons echter focussen op de Adegempoort die werd gebouwd in de dertiende eeuw, een kleine renovatie kwam er in de 17de eeuw toen de poort een piramidevormig dak kreeg. Ik weet niet of ze in die tijd premies gaven voor renovatie, ik denk het niet, maar andere cijfertjes heb ik wel. De poort zelf was 41,5 m. hoog en de omtrek bedroeg 44,5 m. De muren hadden een dikte van 2,5 m. en waren 17,50 m. hoog. De smalste doorgang was maximaal 3,80 meter. De eerste verdieping werd als buskruitstapelplaats gebruikt. Napoleon verplichtte de steden om de wallen af te breken, het stadsbestuur verving dan de poorten door tolhuisjes of kommiezen huisjes waar tol werd geheven op goederen die de stad in- en uitgingen. De Adegempoort verdween op 19 maart 1810 en werd vervangen door een traliehek, aan het tolhuisje gebruikte men een weegschaal om de belasting te bepalen. Deze inkomsten gebruikte men om de wegen te verbeteren of om er nieuwe aan te leggen. Maar de wereld staat niet stil en toen de stedelijke tolrechten werden afgeschaft in gans België verdween dus ook het tolhuisje op tien september 1860. De eerste foto is de Adegempoort gezien van buiten de stad in 1808, de tweede foto is gezien van binnen de stad
Het dienstencentrumgelegen in de Karmelietenstraat 13 2800 Mechelen is open van maandag tot donderdag van 8.30 u. tot 17.00 u. en op vrijdag van 8.30 u. tot 16.00 u.
Dinsdag 19 augustus 14.00 u. D-DAY + BRITISH AFTERNOON TEA
Het was einde juli en onze pa begon aan zijn verlof te denken. Zijn vleugje hoop werd echter vlug in de kiem gesmoord toen ons ma sprak van eens een nieuw papierke aan de muur te plakken, want ze was er zo langzaamaan op uit gekeken. “tisvanda”, dacht onze pa, maar dit dan nog liever dan schilderen, al had hij de maand augustus toch een beetje anders voorgesteld. Bij het nieuw papier past dan eigenlijk een nieuwe luchter, de schuifdeur is nog van de jaren stillekes, het salon is hoognodig aan vernieuwing toe en de keuken dient te worden opgefrist. Mag het iets meer zijn, zouden ze in de winkel vragen. Onze pa deed dan een loffelijke poging om het tij te doen keren en de stroom van ideeën wat tegen te houden, maar op het einde moest onze pa toch bekennen dat hij er alweer eens was ingetrapt.Wij mannen, zei opa nog, wij hebben het gevoel van de baas te zijn in huis maar weet wel, dat het steeds bij een gevoel blijft, en dat de lakens niet door ons worden uitgedeeld. Een heel realistische opmerking van mijn wijze opa. In het begin wat tegenstribbelen, dat ligt zo een beetje in zijn aard, maar eigenlijk vond onze pa dat ons ma gelijk had en zo was de vrede vlug hersteld. Op een mooie dag, de zon scheen zelfs, dus dubbel zo moeilijk, nam onze pa dan maar het initiatief want als hij zegt ik kuis, dan kuist hij, dan kan zelfs ons ma hem niet tegenhouden. In eerste instantie werden natuurlijk alle kasten leeggemaakt, want die moesten immers verplaatst worden om aan de muren te geraken. Dat is een wet waar we niet te buiten kunnen, zei onze pa heel filosofisch. Hier mocht ik ook mijn steentje bijdragen, mijn protest dat kinderarbeid strafbaar is werd hier zo maar simpelweg weggewuifd.Het eerste probleem was alles een voorlopige nieuwe plaats geven met als moeilijkheidsgraad dat ge er nog steeds moest aan kunnen en nog belangrijker, men moest onthouden waar men het had gelegd. Niet zo eenvoudig, ik kan het u garanderen. Eens alles uit de living versleept stond het huis zoe ouverhoep dat over iedere beweging eerst goed moest worden nagedacht, precies een bouwwerf. Ongelooflijk wat men allemaal bijeen krijgt met de tijd, en verrassingen zijn dan helemaal niet uitgesloten wanneer plots iets te voorschijn komt wat al jaren verdwenen was of waarvan men zelfs het bestaan niet meer wist.Om mooi werk te leveren, en dat wilde onze pa, moest het oude papier eerst worden verwijderd en daar was hij dan ook aan begonnen. Hij dacht dat het hier een vluggertje ging worden, maar dan had hij buiten de muur gerekend want in plaats van grote stukken kwam het weerbarstige behang er maar met mondjesmaat af. En als het dan toch eens lukte, wat hem met een grenzeloze blijheid vervulde, kwam er echter, bij nader toezien, niet alleen het papier af maar ook hele stukken plaaster, Een bijkomend werkje waarop onze pa schijnbaar helemaal niet had op gerekend aan zijn reactie te horen. Met plaaster, veel geduvel, geduld en water werd dan maar het papje klaargemaakt.Professioneel werk was het niet, maar om eerlijk te zijn, het resultaat mocht gezien worden, en dat vond de ganse familie aan wie hij zijn meesterwerk toonde. Onze pa had horen zeggen dat vliespapier zo eenvoudig was om aan te brengen, en dat het de oneffenheden verdoezelde. Allemaal de auto in en naar de winkel, oma pinkte naar ons ma zo van: “hij meent het”. En of hij het meende. Dus weg de paptafel, gedaan het gevecht met het ingepapte papier, finito dat vijftig keren meten, de lijm werd rechtstreeks op de muur aangebracht en dan maar plakken. Ik dacht dat onze pa het zelfs leuk vond maar heb het maar niet gevraagd. Nog een prettige vakantie en hou u goed. Sponske.
Met onze derde wijkwandeling vertrokken we opnieuw aan de Karmelietenstraat maar aan de Adegemstraat aangekomen gingen de neuzen naar links. Zo stapten we voorbij het Mosselschelpstraatje, de Kraanstraat, de Sleutelstraat, de Keerbergstraat , de Kroonstraat, de Korte Heistraat om dan aan te komen in de Olivetenstraat met zicht op de Kattenberg en de Dijle.
We lopen de Hertshorenstraat en de Kraanbrug voorbij, komen zo aan de Haverwerf met het Lamot Congrescentrum en het Novotel waar we de Ludwiug van Beethovenstraat doorkruisen tot in de Guldenstraat. Om onze wandeling af te sluiten gingen we nog bootjevaren op de Binnendijle met de Malinska.
De tweede wandeling vertrok in de Karmelietenstraat en volgde de Adegemstraat tot aan de Korenmarkt waarover we heel wat konden vertellen en waar we uiteraard een bezoek brachten aan Beiaarden en Torenuurwerken Michiels, en het Theater Korenmarkt.
Zo kwamen we in de Hoogstraat met op het einde de Brusselpoort, toen bestond de mogelijkheid nog om er even binnen te gaan neuzen wat we dan ook deden. Via verscheidene andere straten kwamen we dan aan ons eindpunt den Deigem, waar we de bezoekers nog konden trakteren op een fris drankje en een muzikaal onderonsje.
Na heel wat gesnuffel in het Archief, in diverse publicaties, en door een luisterend oor te leggen bij de buurtbewoners en hulp van de vrienden konden we finaal een einde breien aan ons opzoekingswerk en starten met onze Eerste wijkwandeling in de Heihoek. Het vertrek lag aan de Ganzendries waar een grote tent stond opgesteld in het kader van de Openstratendag. Onderweg werden we getrakteerd op pekelharing bij Liliane in de Veluwestraat, koekjes bij Martine in de Kroonstraat en alvorens in Den Deigem onze keel te smeren kregen we nog als een kers op de taart een uiteenzetting over de Paterskerk die nu een hotel is geworden.
Als het “koers” is dan zit onze pa vastgenageld aan zijne televisie want voor de wielrennerij moet veel, zo niet alles wijken, en als opa op bezoek komt zitten ze alle twee met open mond te luisteren en is de rest van de familie lucht. Alleen ons ma mag hen dan wel een pintje inschenken. Ze doet dat met veel plezier, maar ik vind het niet eerlijk want als ik aan onze pa eens een cola vraag dan is het van: “snotneus, ge wet den drank staan hé”. Coureur worden is niks voor mij, want wat die mensen allemaal doen gaat mijn Eddy Merckx petje, gekregen van opa, te boven. Ten eerste, ge moet al nen hele krak zijn op uwe fiets, dat is natuurlijk voor mij geen probleem, tijdrijden wordt al wat moeilijker, maar van bergritten heb ik helemaal geen kaas gegeten, zeker als het bergop gaat. Belangrijk is ook dat ge alles verstaat, want uitspraken als “dat je niet mag moven”, “bijtijds nen jump moet plaatsen”, en “zorgen dat ge genoeg power hebt”, komt allemaal wel cool over, maar ge moet toch minstens licentiaat Nederlands zijn om dat allemaal te verstaan en ik, met mijn twaalf, bijna dertien jaar heb dan nog heel wat boterhammekes te eten. Zelfs kuisen moeten die mannen doen, want sommige renners, zegt onze pa, zijn verplicht regelmatig hun imago op te poetsen. En nog zo iets, wat die allemaal moeten meesleuren, man, man, man, miserie, miserie. Het begint al met goede benen (daar hechten ze schijnbaar veel belang aan), eten, drank, oortjes, ge weet wel van die dingen die ze in hun oor steken om te weten naar waar ze aan het rijden zijn, en of ze wat harder moeten rijden. Ja, zelfs bobijntjes nemen ze mee, want ik hoorde gisteren dat een renner zijn bobijntje af was, waarbij ik me toen afvroeg waarom ze geen reserve bij hebben, ons ma heeft altijd een hele doos bobijntjes in haar naaidoos, die zal niet zo vlug zonder vallen. Renners verliezen ook regelmatig hun tanden naar het schijnt, en dan moeten ze een tandje bijsteken, dat ze daarvoor niet naar de tandarts moeten is een groot geluk. En een gevaarlijke sport, jongens, jongens, hoe dikwijls zeggen ze niet dat renner A. zal overleven, die is dan nog één van de gelukkigen, maar renner B. sneuvelt dan weer ter plaatse, een bepaalde situatie is voor een andere de doodsteek, en om het helemaal af te maken kan het al eens gebeuren dat het peloton ontploft. Dat heb ik allemaal gehoord, echt waar. Ja, dan hoeft het voor mij niet meer hoor. En als ge dan als eerste over de meet rijdt, gelukkig en naar adem snakkend dan steken ze nog een micro onder uwe neus, ne mens kan met moeite “pap” zeggen maar dan verwachten ze nog een heel interview. Spoken en geesten daar geloof ik niet in, maar die reporter schijnbaar wel want onlangs zei hij “dat het lichaam van een renner het niet deed, maar dat zijn geest hem vooruit stuwde”. Dus ge weet maar nooit. Sommige coureurs rijden dan weer niet op kunde, ging de brave man van de televisie verder, maar op karakter. Wel dat is nu iets waar ik bij ons ma niet moet mee afkomen, want als ik haar zeg dat ik mijn les niet leer omdat ik voortga op karakter dan steigert ze. Oma zegt dat voor een grote boodschap, ge weet wel zoals in de Efteling, de renners wel van hun fiets stappen, maar een kleine boodschap gebeurt op de fiets. Ge moet er dan toch maar per ongeluk achter rijden, vindt ge ook niet ? Ik ben er mee weg, tot de volgende keer en hou u goed. Sponske
Van onze pa moest ik een brief gaan posten aan de Match op de Haverwerf en ik kreeg nog mee dat ik niet moest verloren lopen in het Sint-Annastraatje. Nooit van gehoord, en vermits de microbe van mijn oma ook mij te pakken had wou ik dadelijk uitpluizen waar dat straatje wel zou zijn. Oudere Mechelaars zullen dat waarschijnlijk allemaal weten maar deze jongen is nog maar een groentje in die dingen, dus…
Opa herinnerde zich nog wel een houten schutsel aan Lamot in de Adegemstraat, dus mijn eerste stap was richting beeldbank Mechelen waar je fantastische foto’s kan vinden over het vroegere Mechelen.
Het was dadelijk raak, een foto zal misschien bij velen een lichtje doen branden, bij de anderen zal een woordje uitleg zeker van pas komen, wat we bij deze dus ook zullen doen.
Een meer gedetailleerde foto van 1970 toont ons de Adegemstraat met zicht op het uitstalraam van de vroegere brouwerij Lamot, en daarnaast de afgesloten toegang tot het Sint-Annastraatje. Dit straatje dat vroeger de verbinding vormde tussen de Adegemstraat en de Haverwerf werd later door de brouwerij Lamot opgeslorpt.
Opa vertelde nog dat in de winkel naast de afsluiting men vroeger butagasflessen kon kopen voor een kookfornuis en ook nieuwe kachels, potten en pannen. Het pand daarnaast heette Vanix, gekend voor alles en nog wat zoals rookartikelen, boeken, potloden, pennen, postzegels, sigarenbandjes, noem maar op.
Een huis verder woonde destijds glazenmaker Van Gijsel, het pand had in 1647 de mooie naam “ Gulden Kordewagen”. Natuurlijk gaat ge vragen wat een kordewagen is zeker ? Ik had het moeten weten maar dat zal voor een volgende keer zijn.
Wat het Sint-Annastraatje betreft hebben we nog een en ander te vragen, hoe kwamen ze eigenlijk aan de naam van dat verdwenen straatje ?
Wel, in 1301 verwierf de stad van Jan II, hertog van Brabant, het voorrecht tot het houden van een havermarkt. In 1356 werd deze havermarkt bekrachtigd door Lodewijk van Male, graaf van Vlaanderen. Het was een werf waar naast mosselen ook haver ontscheept werd en verhandeld.
Op de hoek van de Haverwerf en het verdwenen straatje stond in de tweede helft van de 15de eeuw de grote Sint-Annakapel met in de gevel een Mariabeeld, dat een speciale verering vanwege het buildragersambacht kende, zij hadden hun ambachtshuis vlak naast de kapel, en naar het schijnt waren zij de meest militante gilde in Mechelen.
Rond 1580 werd de kapel gesloten door de calvinisten en geraakte ze achteraf zwaar beschadigd maar in 1598 werd ze opnieuw gewijd en gebruikt. De H. Clemens, patroon van de scheepslieden, werd er ook aangeroepen. In 1797 is het kapelletje als nationaal goed verkocht en daarna deed het dienst als pakhuis, tot de brouwerij Lamot in 1964 uitbreidde en dit gebouwtje in alle stilte verdween.
De huidige Brusselpoort of Overste Poort is de enige overgebleven stadspoort van Mechelen. De benaming Overste Poort kwam er omdat ze op het hoogste punt van de stad stond en tevens de voornaamste poort was in 1698 met de nieuwe steenweg naar Brussel over Vilvoorde. Ze bestaat uit een centraal poortgedeelte, geflankeerd door twee robuuste ronde torens met muren van 1.80 meter dik, de schietgaten zijn duidelijk zichtbaar. Het gebouw is opgetrokken uit Doornikse steen en rond 1400 verhoogd met een lichtere Balegemse kalksteen, het dak is bedekt met leisteen. Van de 14-15de-eeuwse verdieping rest nu nog enkel een zandstenen band met korfboogfries (Kant Plaissancebrug). Onder deze bogen vinden we mooi uitgewerkte Gotische kraagstenen die krijgers voorstellen met een hellebaard, een kruisboog en een kogel. Hier vinden we ook de gedrukte spitsboog (Boven de ingang) en de spitsboog boven het Onze-Lieve-Vrouwebeeld. Het beeld in de nis is van Nand Van Itterbeeck, het oorspronkelijk beeld bevindt zich te Brussel in de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis. Door de uitbreiding en de groei van de bevolking diende men, in de tweede helft van de 13de eeuw, een nieuwe en grotere omwalling te bouwen die viel volledig samenviel met de tegenwoordige vesten, de omheining was evenwel niet meer dan een gracht en een muur waarbij een watermolen op de Dijle zorgde voor het juiste waterpeil. Mechelen werd in die tijd een welvarend handelscentrum. Binnen de omheining lagen dan 12 stadspoorten (7 grote en 5 kleine). Deze poort was ooit een gevangenis, en na de Eerste Wereldoorlog diende ze als noodwoning voor de geteisterde gezinnen, kunstschilder Alfred Ost had er begin twintigste eeuw zijn atelier. Omstreeks 1580 werd de bovenste verdieping afgebroken en werden in 1615 de torens verlaagd en voorzien van leien daken omwille van hun kwetsbaarheid voor het steeds zwaardere geschut. Men wou de vesting afbreken, en dat gebeurde gedeeltelijk op bevel van Jozef II in 1781. De voorpoort ( begin Brusselpoortstraat) verdween in de 18de eeuw. Luitenant-Ingenieur Wees tekende de plannen en profielen van de Brusselpoort. In 1806 beval Napoleon om alle stadspoorten te slopen en de wallen af te breken, op de plaats van de meeste poorten kwamen tolhuisjes of kommiezenhuizen waar men tot 1860 de tol inde Alleen de Overste Poort ontsnapte aan de afbraak. Tussen de twee wereldoorlogen vond de kunstenaarskring "Sint-Lucasgilde" hier onderdak. Sedert 1938 is de Brusselpoort een beschermd monument en op het einde van de W.O.II diende de poort als schuiloord tegen de overvliegende V1’s en V2’s. In 1952 werd het leien dak vernieuwd. Rond de zestiger jaren gebruikte de Mechelse politie het gebouw om het autoverkeer rond de poort te regelen, maar wanneer er verkeerslichten kwamen stond de poort leeg. Later dacht men om er een archeologisch museum in te richten, en in 1982 verleende men toestemming om één van de twee torens archeologisch te onderzoeken. In 1992 startte de eerste fase van de restauratiewerken (Met de restauratie van het dak) en in 1996 werd de buiten-en binnenrestauratie uitgevoerd. Eind 2000 opende het museum Brusselpoort de deuren. In 2009 werd dit museum echter terug gesloten, en sinds 2010 is "Het Firmament" er gevestigd, een (t)Huis voor figurentheater in Vlaanderen.
Oma is het juist dat er vroeger ook nog een andere Brusselpoort bestond ? Zeker weten, iedereen kent natuurlijk onze Brusselpoort maar weinigen weten dat er eens een Oude Brusselpoort stond aan de Schuttersvest ter hoogte van de Oude Brusselstraat. Ik heb dat nooit geweten oma. Gij zijt ne slimme gij ,we spreken hier wel over de 14de eeuw, ik denk niet dat ge toen al op deze wereld rondliep. Oma had alweer gelijk. Deze poort deed dienst als stadsgevangenis van de 14de eeuw tot de 16de eeuw met een echte folterkamer, de poort zelf dateert van in het begin van de 13de eeuw en gaf toegang tot de weg naar Brussel via Elewijt. Hoe zag die Oude Brusselpoort er eigenlijk uit oma? Volgens “het parlement van den deigem “ waren er vier vensters die uitzicht gaven op een ruime plaats op de eerste verdieping, de buitenkant had de vorm van een ronde toren waarop men in de 17de eeuw een hoog spitsvormig dak plaatste. Het smaller bovengedeelte werd reeds in 1578 afgebroken. Waarom oma ? Gaat ge me nu eens laten uitspreken. Omdat men dat ook met de andere stadspoorten had gedaan daar de hoge torens een te kwetsbaar doelwit vormden voor het toenmalig geschud. De poort zelf werd in 1839 afgebroken. Op de foto zie je een gezicht van buiten de stad omstreeks 1780. Koel.
Iedereen kent natuurlijk de Koningin Astridlaan, genoemd naar Koningin Astrid die in 1935 op 29 jarige leeftijd stierf bij een auto-ongeval in het Zwitserse Küssnacht.
Misschien weten velen dat deze laan rond 1920 ook de naam Wilsonlaan kreeg uit dankbaarheid aan de toenmalige president van Amerika. Woodrow Wilson was president van 1913 tot 1921, hij stelde een vredesprogramma op van 14 punten gebaseerd op wederzijds vertrouwen en overleg, en richtte ook de Volkenbond op.
Ja, misschien zijn er zelfs nog enkelen die weten dat men hier rond 1902 sprak van de Kapucijnenvest naar het klooster van de Minderbroeders-Capucienen dat er toen vlakbij lag. Maar ik ben er zeker van dat niemand weet dat het stuk Brusselpoort/Korte Pennincstraat vroeger Molenvest heette.
Aan de Korte Pennincstraat stond op een berg een windmolen, en in tegenstelling met de andere molens die buiten de stad stonden bevond deze zich binnen de wallen.
Volgens Pol Van der Poel in zijn “Historische en anekdotische toer rond de Mechelse Vesten” behoorde die molen toe aan het Onze-Lieve-Vrouwe Gasthuis dat destijds in de O.-L.-Vrouwe straat stond tegenover de kerk.
De Korte Pennincstraat werd rond die tijd dan ook Molenstraat genoemd. In 1788 werd de molen verkocht en afgebroken, en de berg werd een kopje kleiner gemaakt op 17 mei 1864, toen men de vest verlaagde en de gracht vulde. De laan kreeg een lengte van 700 meter en een breedte van 60 meter.
Vroeger was Mechelen gekend voor zijn mustachollen.
Ik hoor je al denken met wat komt hij nu weer af.
Mustachollen zijn koekjes, naar het schijnt afkomstig uit Italië.
Het verhaal gaat dat de H.Franciscus een briefje schreef naar een dame met het verzoek, als ze op bezoek kwam, suiker, amandelen en honing mee te brengen om een koekje te bereiden dat hij super lekker vond.
Het gebak werd dan naar onze streken overgebracht door zijn twee discipelen die hier het recept doorgaven en het zo in de handel brachten.
Het eigenlijke recept zou komen uit de tijd van Keizer Karel.
De lekkernij is een pasteigebak, ovaal van vorm, de grootte van een handpalm, rooskleurig of geelwit en fel gesuikerd.
Hoe het gebakje er uit ziet kan je merken op de foto want hier in Mechelen heb ik een bakker gevonden waar je nu nog die koekjes kan kopen, maar om ze te proeven zal je hier in Mechelen de bakker moeten vinden en de koekjes kopen.
Toen we verleden week op wandel waren vroeg ik aan ons ma om ergens mijn handen te mogen wassen. Onze pa bekeek me eens, waarop ik vlug verduidelijkte dat mijn handen eigenlijk wel proper waren, maar dat ik feitelijk moest plassen, en dat ik om beleefd over te komen dan maar de vraag stelde of ik mijn handen… Tis allang goe, zei onze pa, we hebben uw boodschap begrepen. Het is goed dat je het vraagt jongen, vervolgde oma, want vroeger maakten ze daar allemaal geen probleem over. Ik dacht bij mezelf, daar gaan we weer.
Onze voorouders die plasten waar ze plaats vonden. Was het dringend, dan deed men het gewoon waar men stond, om dan met een zucht van opluchting verder te gaan. Meer en meer werd men er in de steden van bewust dat het zo niet langer kon, een propere stad stond op het programma. De mannen zagen hun vertrouwde boom of pishoekje al in het gedrang komen, het was immers hun voorrecht ten overstaan van de vrouwen. Zij stonden er niet bij stil dat er in bewust hoekje met de tijd een stank heerste die werkelijk niet meer te verdragen was. De stad reageerde hierop door de hoekjes zoveel mogelijk te laten verdwijnen met hekwerken te plaatsen ( Nieuwwerk—St.-Romboutskerk). In de 19de eeuw ging men zo nodig nog een stapje verder, men zette overal openbare toiletten, vespasiennes genoemd, naar de Romeinse keizer Vespasianus die destijds besloot hierop belastingen te innen omdat hij gehoord had dat men de urine verkocht en ze gebruikte bij de productie van leder en wol. De taks moest betaald worden door het hoofd van het gezin, en rekening houdend met het aantal personen die onder hetzelfde dak leefden, ook honden, ezels, en trekdieren behoorden daarbij, alhoewel ze zeker geen gebruik maakten van de toiletten. Zeg pa, ik heb nog nooit nen ezel op de wc zien zitten hoor. Ik wel, zei ons ma lachend, waarop een boze blik van onze pa volgde. Ja, wilt ge nu eens verder luisteren ! Het was Vespasianus die zorgde voor het spreekwoord dat nu nog altijd gebruikt wordt : “Geld stinkt niet”. Zeg pa, die mensen daar moeten zich zeker niet eenzaam gevoeld hebben, op dit openbaar toilet Men kon er immers onder elkaar een gezellig babbeltje slaan. De modernere vorm echter kwam uit Parijs overgewaaid, maar bij ons sprak men gewoon van pissijnen. Iedere stad wou het mooiste urinoir, het werd zelfs een soort van competitie tussen de steden onderling voor wie het prachtigste vespasienne liet bouwen. Heel proper waren die plaatsen echter niet en zonder te zien kon men al van op afstand ruiken dat er een vespasienne in de buurt stond. Schandalig, zei oma, de vrouwen waren alweer eens de pineut want voor hen was er in het begin niets voorzien.
Voor de Eerste Wereldoorlog wou ook Mechelen de stad properder en aangenamer maken. De burgemeesters besloten om hier en daar urinoirs of pissijnen te plaatsen. Dat ging dan ook gepaard met het plakken van affiches en andere meldingen. Politiemannen moesten dan maar toezicht houden dat ze gebruikt werden. Sommige van die agenten kregen destijds al vlug bijnamen, men sprak dan van Jef de Neus, Mille De Garde, de Schieve Garde (de man had kromme benen) en Jan den Agent. Al vlug hadden de mensen er liedjes over gemaakt en werden ze gezongen in “Den Alcazar”. Oma, kent ge de tekst nog ? a.u.b. oma, zing het eens. Ons ma, en onze pa kenden het ook nog en met z’n vieren klonk het in koor :
En aan de Grote Markt daar stond een groot pissijn opdat de stad van Mechelen zou proper zijn. Den ene piste alhier Den andere piste aldaar Hun broek was nog niet open Of de flikken stonden daar… Het was miserie non de…
In de jaren vijftig werden de pissijnen echter een doorn in het oog van velen en ook het laatste, in de Keizerstraat, gelegen naast de Stadsschouwburg, verdween. Oma, waar stonden die andere dan te Mechelen ? Aan de Stadsheimelijkheid (Katelijnestraat) daar was een openbare latrine met waterspoeling want eronder liep vroeger de Heirgracht. Verder aan de Sint Katelijne kerk, in de Hallestraat , aan de Ijzerenleen, aan het begin van de Muntstraat tegen de toenmalige groentehal, in het Staendonkstraatje (aan het Petrolstoopke), tegen de Brusselpooort (kant trap), aan de O.-L.-Vrouwekerk (kant Milsenstraat), aan de Zandpoortvest achter de toenmalige groentehal, bij de uitgang van het Station, aan de Speecqvest, destijds tegen het Faid’herbestraatje, in de Botaniek (bij de portier), en aan de St.-Janskerk en de St.-Romboutskerk. Zeg oma ik wil nu wel niet moeilijk doen hoor, de uitleg is heel boeiend, maar ge weet toch wel nog dat ik moest plassen en het wordt hoog, zeg maar zeer hoog water. Och jongen toch, dat was ik glad vergeten, kom we gaan vlug het Stadhuis binnen, daar aan de rechterkant is er nog altijd een toilet. Oef !!!
In het “Parlement” van Den Deigem wordt geregeld de wijk Heihoek onder de loep genomen, hoe kan het anders, en na ellelange vergaderingen of moet men tegenwoordig in mooi Nederlands “meetings” zeggen, kwam men tot het besluit dat de tijd niet stilstaat. Het moment dus om de omgeving eens grondig te bekijken, ik mocht meegaan om te noteren. Met een scherp potlood en heel wat speurzin trokken we dan op pad. Via de Ganzendries stonden we plots voor het pand dat twee huisnummers telt, namelijk 25 en 27.
Een bouwkundig verslagje moet ge me niet vragen daar heb ik geen kaas van gegeten, dat laat ik aan de kenners.
Oma zei dat het hier een brede klokgevel betreft, daar moest ge echt gene monumentenkenner voor zijn, want dat kon ik met mijn eigen ogen zien, en dat er in de gevel 1736 staat had deze jongen ook al vlug gemerkt.
Voor de deskundigen onder u heb ik speciaal opgezocht dat het hier gaat om een classicerende barokgevel, een bouwstijl die zich ontwikkelde in Frankrijk, en aansloot bij de barok maar zich sterker liet inspireren door de klassieke vormentaal. Typische elementen zijn de halsgevel, geflankeerd door vleugelstukken, siervazen, vlampotten, bloemenslingers, balustrades en panelen met uitgeronde hoeken op de borstwering van de vensters. Imitatiebanden leggen de nadruk op de verschillende geledingen van de gevel. Een mooi voorbeeld van zo een classicerende barok is het Aartsbisschoppelijk Paleis aan de Wollemarkt, al zien we hier wel de invloed van de 18de-eeuwse Italiaanse Architectuur. Het werd tussen 1719 en 1741 gebouwd in opdracht van kardinaal Thomas Philippe d’Alsace et de Boussu, de toenmalige Mechelse aartsbisschop. Nen hielen bouterham als je het mij zou vragen. Dat doet wel niemand maar ik heb het toch maar mooi gezegd.
De aandachtige kijker ziet dadelijk de twee voetstukken met vaas aan de zijkanten, onze pa zei dat dit pseudo-pilasters zijn, het zal wel waar zijn zeker. Boven de datum zie ik bovenaan nog een vaas op een sokkel staan. Beneden duidt het gevelplaatje aan dat het hier vanaf 1977 om een beschermd monument gaat. De gevel werd gerestaureerd in 1912.
Vroeger bestond het pand uit twee woningen namelijk de nummers 25 en 27. Rond 1405 schonken Margaretha Bouds en haar echtgenoot Henricus van der Heiden het erfgoed, Den Witten Gekroonden Leeuw (25), gelegen hoek Milsenstraat en Overste straat (vroegere benaming van de Hoogstraat), aan Johannes Van Aken, een kleermaker. Later, in 1594, sprak men over een huis met een rommelzolder die zich uitstrekte boven dit pand op de hoek van de Milsenstraat (25) en het huis Den Spaerpot (27) in de Hoogstraat. Steven Verlinden, een bakker, werd in 1598 eigenaar van de twee huizen (25 & 27), en in 1632 huurde Henrick Somers het huis (25) op de hoek van de Milsenstraat en Cornelis Roost huurde dan “den Spaerpot” (27). In 1776 kregen de twee woningen een stenen gevel. We vernamen in het verslag van de stad dat in de zitting van 16 april 1912 besloten werd de oude merkwaardige gevel van de huizen 25 en 27 in de Hoogstraat in zijn oorspronkelijk stijl te laten herbouwen met geldelijke tussenkomst van Staat, Provincie en eigenaars. Door de Koninklijke Commissie van Kunstgebouwen werden de panden immers als monument van derde klas gerangschikt. Later kenden de twee panden volgende bewoners :
N° 25 De Witten Gekroonden Leeuw 1958 beenhouwerij Heremans Jean 1973 beenhouwerij Liekens Ingrid 1985 beenhouwerij Dockx Jan 2007 slagerij Dockx
N° 27 De Spaarpot 1958 elektricien Schoolmeesters Frans 1978 schoenmaker Ruiu Fr. 1985 doopsuiker en snoep Bellefroid 2007 slagerij Dockx
Zo dat weten we ook alweer. Tot de volgende keer, Sponske.
Het pand situeert zich in de Guldenstraat op het nummer 21. Een zeer mooie gevel destijds gebouwd omstreeks 1645, het kreeg de naam "Den Rooden Hond". In 1736 werd het herbouwd en vanaf dan verscheen de naam "Het Prinsen Hof, het woord staat mooi in het midden van de wit geschilderde lijstgevel. Ook het winkelpui kreeg een nieuwe beurt in de negentiende eeuw, en in 1986 werd het een beschermd monument. Gedurende ruim een halve eeuw was hier de kunsthandel van Albert Teyssen gevestigd.
We hebben het nog altijd over de Poelstraat en ons gesprekje met Maria. Zij toonde ons met trots een foto van een buurtfeest in 1935, het was een mosselfeest, en bijna de ganse Poelstraat deed mee, er waren rond de zestig feestvierders.
Maria vertelde verder dat ze altijd graag in haar straat heeft gewoond maar langzaamaan zag ze al de buren, waar ze regelmatig een praatje mee maakte, verdwijnen. Ja, en als er toen iemand vijftig jaar getrouwd was werd dat uitbundig gevierd en gingen de buren rond voor een geschenk. Achteraf werden die dan uitgenodigd op een drankje, het was een gezellige buurt, de jeugd speelde veel op straat, en de volwassenen sleurden hun stoelen buiten op de stoep om zo gezellig met elkaar te kunnen praten of wat te roddelen.
Spijtig genoeg is dat allemaal verleden tijd en kennen de mensen elkaar niet meer, ja ze verstaan zelfs elkaar niet meer.
De kinderen van Maria trokken er ook regelmatig op uit met de kameraadjes van de straat en de omgeving, dat was steeds een leuke bedoening en er werd daar heel wat gelachen en plezier gemaakt.
Ik moet er nu mee stoppen want uit de keuken galmt " het eten is klaar" en daarmee is het hoofdstuk Poelstraat afgerond, want de inwendige mens verdient ook de nodige aandacht is het niet ?
Het rijgent bloskeszei oma, wat gaan we doen,op wandel of thuisblijven ? Een goed moment om na te denken, antwoordde onze pa, dan kunnen we eens afspreken welke straat we de volgende keer gaan bezoeken. Het is geen lange straat, uitleg is er nergens te vinden, dus het zal vlug gedaan zijn met deze wandeling. De conclusie van onze pa viel echter niet in goede aarde bij mijn oma en ze schoot efkens uit haar krammen. Als ge geen goesting hebt zeg het dan gewoon, en zoek geen uitvluchten, want iedere straat heeft haar geschiedenis, en daarbij, ik heb deze keer mijn huiswerk alleen gemaakt.
Ik wist niet dat oma ook huiswerk moest maken, maar ja, ik zal het weer niet begrepen hebben zeker.
De Poelstraat, zei oma, die begint in de Veluwestraat en eindigt in de Korte Pennincstraat, en de grond waarop de straat werd aangelegd behoorde destijds tot de Capucinjenblijk. De naam Poelstraat kwam er vanaf september 1882.
Vele handelaars waren er niet in deze straat, er was de snoepwinkel bij Magriet en Ata (nr 14 ), en voor groenten kon men terecht in de groentewinkel van Filomeen (nr 32) die bijna alleen groenten verkocht uit eigen kweek. Filomeen was in de straat gekend omdat ze onder haar rokken altijd een open broek droeg, en voor de kleine boodschap ging ze aan haar deur over de rooster staan om geen tijd te verliezen als er veel klanten waren.
De dametjes gingen in de Poelstraat naar coiffeur Jean op het nummer 42.
Vergeet de loodgieter niet, zei opa, Rik De Mees woonde in nummer 44 en achter de groene poort, die bij mijn weten altijd groen is geweest, stond zijn moto met zijspan waarmee hij regelmatig met zijn vrouw op vakantie trok. Rik was ook lid van een moto club.
Het pand waarin hij woonde werd gebouwd, tussen 1800 en 1889 en was gekend door de opvallende vensteromluisting. Zijn werkhuis, gelegen aan de overkant op de hoek, was vroeger een café genoemd bij Net Hoepla, de bijnaam kreeg ze waarschijnlijk door haar activiteiten. Aan het werkhuis behoorde ook een garage, niet te hoog, niet te breed en niet te diep, zijn ladakemoest daardoor recht de garage binnenrijden zodat de buren aan de overkant hun hart vasthielden en hun gevel regelmatig eens controleerden. Maar Rik kon een stukje rijden, al werd er heel wat gemanoeuvreerd eer hij de poort achter zich kon sluiten.
In de Poelstraat waren er destijds veel thuiswerkers, zoals Pierke Emmerechts (nr 27) potendraaier, Cluytens Charles (nr 38 ) houtsculpteur en Jef De Rees (nr 36) koperslager, hij was de grootvader van maria in 2008 de oudste bewoonster van de Poelstraat.
Maria toen 86, vertelde oma, vertelde me dat haar grootvader thuis plaats nodig had om zijn machine te kunnen zetten, een werkhuis werd dus de eerste prioriteit. Bij Feremans, uit de Lange Pennincstraat, werd even geïnformeerd of hij geen lapje grond kwijt wou, het antwoord was positief en zo kon Jef aan zijn werkhuis beginnen bouwen. Maria, die de buurt op haar duimpje kende, woonde al 86 jaar in de Poelstraat, ze heeft heel wat mensen zien komen en gaan, ze woonde er destijds met haar grootouders en haar ouders samen. De machine van grootvader Jef werd ook al eens door haar bediend maar dat hield ze niet lang vol wegens te vermoeiend. Haar vader werkte bij de NMBS, evenals haar man die hoofdtreinwachter was. Zijzelf werkte vier jaar als tijdelijke bediende bij den ijzerwegvan 1942 tot 1946.
Den ijzerweg, wat is dat oma ? Dat zeiden de Mechelaars vroeger tegen de NMBS jongen. Dat weten we dan ook alweer.
In haar Poelstraat woonden ook op (nr 16 ) de ouders van de latere burgemeester Antoon Spinoy (burgemeester te Mechelen van 1945 tot 1967). Daar hebben we al over geleerd op school, want het was in 1950 dat we dank zij deze burgervader ons Opsinjoorke terugkregen van de Antwerpse studenten die hem op 7 december 1949 geroofd hadden.
Dat heb je goed onthouden jongen. Ik was zo fier als ne gieter met de opmerking van oma. Vader Spinoy werd in de straat "klein tweetje" genoemd maar Maria wist niet meer waarom, klein was hij wel, maar hoe hij aan die "twee" kwam wist ze niet te vertellen. Regelmatig ging hij op de hoek van de straat kijken naar de paterskerk om te zien hoe de haan op de toren stond, zo wist hij welk weder hij kon verwachten.
Zou de weervrouw dat ook doen oma ? Ik zou het niet weten maar ik denk van niet.
ALS DE BENEN NIET MEER WILLEN GAAN EN AF EN TOE VOOR EEN UITSTALRAAM BLIJVEN STAAN OF IS HET ER NIET MEER VOOR WILLEN GAAN EN NIET LANGER OP DE BARRICADE KUNNEN STAAN
ALS DE TANDEN MET DE TIJD VERDWIJNEN EN ER VAN DIE NAGEMAAKTE VERSCHIJNEN OF IS HET NIET MEER OP DE TANDEN KUNNEN BIJTEN EN ALLES AAN HET OUD-ZIJN WIJTEN
ALS DE OGEN WAT MINDER SCHERP GAAN ZIEN EN EEN BRILLETJE DAT EUVEL MOET HERZIEN OF IS HET DAT MEN AL EENS IETS ONTZIET EN SOMS MEER DINGEN DOOR DE VINGERS ZIET
ALS HET GEHOOR WAT TE WENSEN OVERLAAT EN EEN APPARAATJE DIENT ALS SURROGAAT OF IS HET OMDAT MEN VOELT ER NIET LANGER BIJ TE HOREN EN ANDEREN U NIET MEER WILLEN AANHOREN
ALS DIE ARM OF DIE HAND AL EENS MEER GAAN TRILLEN EN IEMAND ANDERS IETS VOOR U OP WIL TILLEN OF IS HET DAT MEN MINDER EEN VUIST WIL MAKEN EN AAN HET VOORTDUREND DEBATTEREN WIL VERZAKEN
ALS MEN OP TREIN OF TRAM VOOR U RECHTSTAAT EN U ZICH AFVRAAGT OF DAT NU NOG WEL BESTAAT OF IS HET ALS U HET SOMS NIET MEER ZIET ZITTEN EN EEN SCHOUDERKLOPJE U WAT OP KAN KRIKKEN
ALS U WEET DAT SOMS WORDT BEDOELD DAT MEN SLECHTS ZO OUD IS ALS MEN ZICH VOELT EN DAT VOOR JONG EN OUD HET GEZEGDE TELT DAT MEN ALLEEN NA DE LAATSTE ADEM IS UITGETELD
Ne goeie pekelharing dat zou me wel smaken, liet ik me doelbewust ontvallen toen ons ma de menu voor de dag aan het samenstellen was. Gij zijt ne straffe, antwoordde ze, ik kom juist van de winkel, ge denkt zeker dat het maar over de deur is, kunt ge dat niet vroeger zeggen. Sorry ma, maar ik heb nu goesting. Ja, allemaal goed en wel, vroeger kon je daarvoor terecht in de Adegemstraat, maar nu het is wel wat verder lopen.
Dat was in de goede, oude tijd zeker ?
Ja, snotaap, en dan, in die tijd waren er in de Adegemstraat twee cafékes (67 en 69) en in nummer 67 stond een grote kom voor het venster waar de pekelharing tussen de ajuin rustig op potentiële klanten lag te wachten. Die kwamen er geregeld want de pekelharing was er uitstekend en werd regelmatig aangevuld. Toen ik er aan dacht kwam het water me in de mond want ne lekkere pekelharing met wat ajuin gaat er altijd binnen. Toen ben ik eens links en rechts mijn licht gaan opsteken over de Adegemstraat en die twee cafékes, en dit is het resultaat.
Destijds ging het wel degelijk over de nummers 67 gekend onder de naam “De Drij Bijlen en 69 waren “De Trappekes”. We hebben het hier over twee panden uit de 16de -17de eeuw met twee puntgevels uit de 18de eeuw, en als we nog verder in de tijd teruggaan vinden we dat er in de 67 rond 1864 een bakkerij was met naam “De Valk”. Het is maar in 1919 dat er een herberg kwam, “De Werkersbond” genoemd, een naam die later veranderde in “In de Grote Pint”. Het andere café (69) heette in 1956 “In de Kroon”. Allebei bouwperiode (1500-1599) met een winkelpui met Lodewijk XV inslag (1750-1799) bij nummer 67. In 1986 werden de twee panden een beschermd monument en in 2005 werden de gevels gerestaureerd.
En ma, kunt ge daar nu nog altijd pekelharing krijgen ? Natuurlijk niet slimmeke, dat was vroeger. In de winkel toch wel hé ma, en gij en onze pa eten toch ook graag pekelharing met witte bonen. Een zucht volgde en ons ma deed haar jas aan. Lief hé !
Dat de top van de gevel de vorm van een klok aanneemt kan je zo zien maar wat een diephuis betekent is misschien toch voor enkelen een raadsel.
Vandaar een woordje uitleg : het is het type huis waarvan de nok loodrecht op de voorgevel staat, dus de afstand tussen de zijmuren is hier kleiner dan die tussen de voor– en achtergevel.
Het zoldervenster is geflankeerd met twee ronde vensters.
De onderste gedeelten van de stijlen van de houten steekboogdeur staan op neuten, dit om vochtopstijging te voorkomen.
Een steekboog is een boog die kleiner is dan een halve cirkel, dit even ter verduidelijking.
Boven de deur zien we een gebeeldhouwde os met de melding Den Bonten Os en het jaartal 1774. In de jaren stillekes zou hier een herberg zijn geweest en later een kruidenierswinkel tot het een gesloten burgerhuis is geworden.
In 1977 werd het pand in late barok een beschermd monument.
Een prachtig stijlvol herenhuis (n°33) met een eigenzinnige gevel en hardstenen balkon uit de periode 1850-1899.
In 1750 zwaaide barones van Spangen hier de plak, ze was de weduwe van Albert Pimental Ludron de Guevara. Ge hebt er waarschijnlijk nog nooit van gehoord maar de familie Ludron de Guevara was van Mechelen afkomstig. Vincent Jerome Pimental Ludron de Guevara was kapitein van de Cavalerie en gehuwd met Antoinette Margueritte Baert . Ze werden begraven in de St.-Romboutskerk. De geschiedenis leert ons dat wie in de kerk wordt begraven geen arme drommel is. Dus onze barones zat er waarschijnlijk warmpjes in. Vanaf de zeventiende eeuw werden de grafstenen nogal eens verplaatst en bij de laatste bevloering in 1936 als decoratief element gebruikt.
De Keulse Kar, ( n°31) was in 1604 een grote afspanning. Samen vormden de twee panden rond de vijftiende eeuw het Munthuis, van 1485 tot 1489 werden hier enorme hoeveelheden geldspeciën geslagen. Wie in het archief eens gaat rondsnuffelen kan u vertellen dat er nog een schepenbrief is gevonden die dateert van 15 april 1491 en die zegt : “dat de genaamde Claes Schoof aan zijn broer Jan Schoof, vermoedelijk een burgemeester van Mechelen, het pand heeft overgedragen samen met de erve, hove, plaatsen, stallen en grond”. Achter het huis waren er destijds twee poortjes die uitkwamen in een straatje.
Om niet direct met de grote kanonnen te beginnen vond ik het beter eerst de kleintjes onder de loep te nemen. Vandaar dat de keuze gevallen is op het Sleutelstraatje.
Een straatje waarvan onze pa dacht het met twee regeltjes te kunnen omvatten, maar hij had zich duchtig mispakt aan dat Sleutelstraatje.
Hij merkte wel dadelijk op dat het straatje zo smal is dat iemand met een pint teveel al moeite moet doen om te kunnen vallen.
Een klein onooglijk smal straatje dus, en toch zoveel over te vertellen, hoe legt ge dat uit ?
Oma had natuurlijk haar antwoordje op de lippen en verklaarde dat de grote huizen aan de Adegemstraat en de Dijle er immers in uitkwamen.
Het straatje veranderde in de loop der tijden zo vaak van naam als ons ma naar de kapper gaat, zei onze pa.
Waarop die antwoordde dat het dan toch niet teveel zal zijn. Ah nee ? zei onze pa daarop, nee, zei ons ma en daarbij … Is het nu gedaan, riep oma, we zijn hier toch voor andere dingen dacht ik.
De eerste naam die we tegenkomen is Schernierstraat. Ah nee, pruttelde onze pa tegen, verleden maand hebt ge verteld dat de Kraanstraat zo werd genoemd. Ge moet wachten en luisteren, berispte oma, zeg, wat is dat hier vandaag ?
De familie waarover we toen spraken was de familie Schernier, en die had op deze plaats eigendommen en magazijnen die zich uitstrekten van het Sleutelstraatje tot aan de Kraanstraat, vandaar dat de twee straten een tijdje zo werden genoemd. Gesnopen ?
Jan Schernier was in het begin van de 14 de eeuw één van de belangrijkste reders van Mechelen, zijn driemasters voerden geregeld naar Engeland.
In 1452 werd de straatnaam dan Donkerstraatje en dan ging het vlug, want in 1453 sprak men van Truyenstraetken, om dan in 1467 omgevormd te worden in Saussierstraetken ( saussier = sauspot) , dus de naam werd gegeven aan hetgeen men er destijds heeft opgegraven.
Nog twee oude benamingen waren het Tumulusstraetken en Schutteveestraetken. Deze twee benamingen vergen wel enige uitleg, zei opa. Tumulusstraetken wijst immers op het feit dat er vroeger een tumulus (= heuvel) was, wat tevens inhoudt dat er hier dus Romeinen gevestigd waren. Ge kunt het nu nog gaan controleren want vanuit de Adegemstraat gaat het straatje tot in de helft tamelijk steil naar omhoog ( hoger dus dan de Adegemstraat) om dan naar de Dijle toe af te dalen. Toen ik opa vroeg waar dan de naam Schuttevee vandaan kwam vervolgde hij. Vroeger liepen de zwijnen, schapen, geiten en soms al eens een verdwaalde koe in de straten vrij rond. Proper was dat niet want die beesten lieten al eens iets vallen en omdat ze de voetgangers in de weg liepen, en de arbeiders die naar hun werk gingen niet zouden uitschuiven, werd door het toenmalige stadsbestuur ( XV de eeuw) besloten om plaatsen te creëren waar het vee kon verblijven. Die plaatsen noemde men dan Schuttevee.
Onze pa had dan nog iets gehoord van een legende, en we luisterden allemaal gespannen. Er zou een ondergrondse gang bestaan die begon aan de kelders van het oude huis De Ster (naast het overschotje aan de Hoogbrug) in de Guldenstraat, en die zou doorlopen onder het Tumulusstraetken tot aan de Winketpoort (Winketbrug).
De legende wijst ook op het bestaan van oude begraafplaatsen in de omtrek. Nog enkele benamingen moeten we vermelden wou oma vervolledigen, in 1596 woonde men dan in het Wittebolstraetken en daarna kon met gezellig lameren vanuit de respectievelijke vensters aan beide kanten van het Molenstraetken.
In die tijd zou je je hartje nogal eens kunnen ophalen, hé oma.? Oma antwoordde niet op deze opmerking en vervolgde onverstoord met de melding dat ze zelfs nog een naam van dit straatje had gevonden.
In de loop van de 16de eeuw sprak men immers ook nog van het Lekpotstraetken (lekpot = pot die lekt, dus niet waterdicht is).
Het was eindelijk na 1677 dat de naam Sleutelstraatje op de proppen kwam. Ik ben eigenlijk content dat we eindelijk aan de naam Sleutelstraatje gekomen zijn want het begon al duchtig op mijn zenuwen te werken.
Voor een uitleg over deze benaming moet ge natuurlijk bij onze pa zijn want hij wist te vertellen dat die naam komt van de brouwerij “De Sleutel” die zich in 1647 aan de Dijle had gevestigd met een uitgang in dit straatje.
Vroeger noemde men de bewoners van deze straat en de aanpalende straten het “streutjesvolk” wegens hun aangenaam en levendig dialect, en hun gevoel voor humor. Iedereen verstaat immers : “ pjeirepoeten onder de paut “ of “Stront int teuske”.
Toch waren deze mensen verontwaardigd als men sprak over hun “streutje” en ze noemden hun fortje of steegje met de volkse humor “Den Bruul” , en het door veertien woningen omgeven binnenpleintje noemden ze de “Botermarkt”.
Daar woonden onder meer : “ Jommeke stijf in ‘t nief” en “ Zotte Astrid” die meer dan eens haar inboedel op straat smeet. De vervallen huisjes verdwenen met de tijd, en ‘s nachts werd het steegje met houten poorten afgesloten. De gronden werden aangekocht door de eigenaars van de aanpalende huizen, en een nieuwe bestrating zorgde voor een propere doorgang.
Ondertussen weet iedereen natuurlijk wat een “Fortje “ is, maar ik wil wel eens laten zien dat ook ik van die wandelingen iets heb opgestoken.
Fortjes waren immers kleine huisjes verzameld rond een tuin, ze hadden twee plaatsen beneden en twee boven met één gezamenlijk toilet, meestal een plank met een gat erin.
Het waren huisjes zonder water en verlichting, ze hadden wel een petroleumlamp die echter meer rook dan licht gaf. Daarnaast beschikten ze ook over een schapraai, een spinneke, een kwispedoor en een gezellige Mechelse of Leuvense stoof.
Zeg pa, weet gij wat dat allemaal is ? Tis al goe manneke we horen dat ge het weet.
Ik weet zeker dat hij niet weet, maar je mag je ouders nooit tegenspreken dus…
Samen met ons ma, onze pa, oma en opa trek ik regelmatig eens onze wijk rond. Het is de wijk Heihoek die in de boekskes nogal stiefmoederlijk behandeld wordt. Ik ben niet in de wijk geboren maar ben er wel getogen en mijn naam is “Sponske”. Ik hoor jullie al zeggen “ Wa ne stomme naam is da”. Ten eerste heb ik die niet zelf gekozen, dat waren ons ma en onze pa, en ten tweede is die niet zo onnozel als ge wel denkt, want achter deze naam zit een hele filosofie. Sorry voor dat moeilijke woord maar ik heb het juist in de klas geleerd, ge moet weten dat ik eigenlijk nog maar ne snotneus ben van twaalf en nog heel veel moet leren. Luister, om een lang verhaal kort te maken, wat een spons doet met water doe ik zo een beetje met informatie, gesnopen ?, anders vraagt ge het maar eens aan een ander. Genoeg “ gescheurpt’, actie !
Oma kent eigenlijk het meeste over de wijk, en onze pa die denkt dat hij er veel van weet, maar stiekem gaat hij dan rondneuzen en rondvragen en zo komt hij toch ook tot een goed resultaat. Opa gaat regelmatig eens zijn pintje drinken in Den Deigem, in de Karmelietenstraat 13, ik vroeg hem dan ook hoe het allemaal begonnen is. En als opa vertelt over zijn uitstapje dan is het luisteren geblazen. Zijn verhaal gaat als volgt : Iedere woensdagnamiddag komen in Den Deigem mensen uit de buurt Heihoek samen om tussen pot en pint, water of cola het wel en wee van de buurt te bespreken en dit onder het waakzaam oog van wijkagent Luc die zo het reilen en zeilen in wijk kon volgen en hen tot de orde roepen als de discussie te hoog oploopt, zijn zitdag in de namiddag ging dan ook in één moeite door. Het oog van Luc, werd nog versterkt door de erevoorzitter Jean die met zijn 92 jaar ervaring en een heuse voorzittershamer aan de ronde tafel het nodige respect afdwong. Geen wereldschokkende gebeurtenis voor de Heihoek, en voor de Stad Mechelen, het was gewoon een feit dat de idee “van effekes binnen te springen in Den Deigem” uitgegroeid was tot een vaste stek in de week en dat allemaal aan de vaste ronde tafel. Wat lachen, zagen en zeveren was al wat daar gebeurd, hoor ik u denken. Toegegeven, voor een klein gedeelte was dat nog waar ook, maar een groot filosoof heeft eens gezegd dat ieder mens, om goed te functioneren, tien minuten per dag het zotteke moet uithangen, waarom zou er dan geen lach of wat gezever mogen bijkomen en daarbij, een mopje op zijn tijd doet soms de hevigste discussies wat blussen. Voor het grootste stuk ging het er evenwel ernstig aan toe en komen de problemen en feiten zowel van de Heihoek, als van Mechelen en de wereld aan de orde. Ze worden geanalyseerd, becommentarieerd, ja, en er komen zelfs oplossingen uit de bus waar grote en slimme koppen niet aan denken omdat ze zo voor de hand liggen en té eenvoudig zijn. Door dat denken en parlementeren kregen we in Den Deigem al vlug de naam van “ 't Parlement van den Deigem” wat tot hiertoe nog altijd het geval is en waarmee we waarschijnlijk ook de geschiedenis zullen ingaan. Uiteraard zijn we ons wel bewust dat de technische bagage zeker niet altijd volstaat voor sommige zaken, dat alles “ stiel en vakmanschap” is, en dat de beste stuurlui nog altijd aan wal staan. In deze gesprekken komen ook vele typische Mechelse woorden aan het daglicht. Zoeken naar de betekenis en het willen begrijpen is dan ook een bezigheid die de nodige tijd in beslag neemt, of zijn pottafeir, pottentaat en gernoten dan zo eenvoudig ? Voor sommige woorden “ is ma verstand te klaan veu”, maar Myriam, de toenmalige animatrice en rasechte Mecheles was daar dan de reddende engel voor, want “ za kan eur goe int mechels verexplikeire”.
Zover mijn eerste verhaal vertelt door mijn opa, de tijden veranderen en de klok staat niet stil en dat was ook het geval in Den Deigem, maar aan de ronde tafel van ‘t parlement van Den Deigem wordt nog steeds duchtig gediscuteerd. Ondertussen kwam een nieuwe wijkmanager op de proppen, verscheen er een andere animatrice, de nieuwe centrumleider werd een vrouw en ook wijkagent Luc ging met pensioen en werd opgevolgd door Tina. En wij, wij blijven ons best doen en dat met de hulp van computers, gsm en ipads, “ne mens moet immers mee goan me sanen taad”. Ja beste mensen, dit is zowat de aanloop tot een hele reeks verhalen van Sponske over de straten in de wijk Heihoek, de gebouwen vroeger en nu, en de kunstenaars die te Mechelen leefden en werkten. Afspraak dus in een van de volgende artikeltjes, ik hoop dat jullie er zullen van houden.
