Als in een wazige spiegel

Enkele bedenkingen bij de nieuwste publicatie van Ludo Noens¹

Aflevering 2: “Het caleidoscopisch wereldruim”

Wat betreft de kosmos, werd de theorie van de oerknal met het 13,8 miljard jaar oude universum afgeleid uit een aantal natuurkundige waarnemingen waarvan sommige nu binnen de fysica zelf tegengesproken worden² en hetzelfde probleem duikt op in de biologie inzake de evolutietheorie die zonder de aanname van doelgerichtheid spaak lijkt te gaan lopen.³

De weerstand tegen [aangetoond, zij het beperkt significante] buitenzintuiglijke waarneming is groot vanwege haar onverenigbaarheid met de methode van het reductionistisch fysicalisme (het microreductionisme) dat domineert omdat daarover een gevierde consensus bestaat.⁴ Het bewustzijn wordt er beschouwd als (bij)werking van neurologische processen maar een causaal verband tussen (zenuw)stof en geest (bewustzijn) blijft achterwege. Wat gedaan met bijvoorbeeld de vaststelling dat identieke tweelingen 'telepathisch' elkaars pijn en besognes blijken te kunnen kennen? “Wat niet meetbaar is, bestaat niet. Meten is weten. Maar is dat wel zo?” Sciëntisten, skeptici of vrijdenkers blijken er een fanatieke en dogmatische ideologie op na te houden.⁵

Noens heeft het dan over Technologische Singulariteit: de wereldwijde alleenheerschappij van de Artificiële Intelligentie met de fabricatie van kunstmatige superintelligente 'mensen' zonder (zelf)bewustzijn zoals beschreven door Raymond Kurzweil die dan zijn hoop stelt op de microreductionistische wetenschap om zijn leven eeuwig te kunnen rekken.⁶

In een bestek van amper enkele bladzijden geeft Ludo Noens een bijzonder verhelderend overzicht van de discussie rond de wezenlijke status van de werkelijkheid. Volgens Kant kunnen we de dingen alleen kennen zoals ze aan onze zintuigen en ons verstand (ge-/ver-vormd) verschijnen. In het subjectief idealisme van Berkeley zit de hele wereld in feite in de geest van God en om de theorie van het primordiaal bewustzijn te illustreren, geeft de auteur Schopenhauers formulering: “'Het ene oog dat kijkt door de ogen van alle levende wezens.'”

Bernardo Kastrup heeft het over een 'consistente collectieve droom'. Descartes' dualisme plaatste het denkende subject tegenover de buitenwereld waarbij de twee elkaar op een niet-oorzakelijke manier beïnvloeden.⁷ Maar fysicalisten en sceptici gaan die fundamentele discussie die nog altijd aan de gang is, uit de weg.⁸

Edoch, waar fysicalisten het bewustzijn beschouwen als een product van de stof (de hersenwerking), wint de jongste jaren het tegenovergestelde Berkeleyaanse (en door Aldous Huxley als 'Mind at Large' verwoorde) standpunt veld: de natuurlijke wereld als emanatie van het bewustzijn (- niet te verwarren met de Simulatie Hypothese), waarbij de schrijver de mysticus Claude de Saint-Martin aanhaalt (“'Verklaar de Natuur vanuit de mens, niet de mens vanuit de Natuur.'”⁹) en hij waarschuwt voor een paradigmaverschuiving.¹⁰

De metafysische opvattingen worden op hun kop gezet door nieuwe natuurkundige theorieën zoals de relativiteitstheorie en de kwantummechanica waaraan enkele volgende hoofdstukken worden gewijd.¹¹ Na een sublieme synthese van Schrödingers golffunctie, merkt de auteur op: “De mens is in staat dergelijke mathematische krachttoeren uit zijn mouw te schudden, maar geen mens op deze aardbol weet of begrijpt welke feitelijke, processen zich hierachter afspelen.”¹² De in het micro-universum regerende wetten verbazen ons en de objectieve waarneming ervan blijkt onmogelijk.

De fysicus J.S. Bell spreekt over de verstrengeling van alle dingen met onze wil en deze vaststelling koppelt Noens nu aan wat de Amerikaanse filosoof M. Grosso over levitatie schrijft: “'Diepe bewustzijnsveranderingen bij sommige mystici lijken soms een metamorfose van de fysische realiteit te kunnen uitlokken.'”¹³

Volgt een uiteenzetting over hoe de kwantumveldentheorie de speciale relativiteitstheorie benut en de basis legde voor de Deeltjesfysica.¹⁴ Die wijst erop dat de kosmos niet voortkomt uit het Niets maar uit een 'embryo', een onvast vacuüm dat 'donkere energie' herbergt waaruit de zwaartekracht voortkomt samen met de elektromagnetische kracht en de zwakke en sterke kernkracht.

Kwanta verschijnen en verdwijnen in een oogwenk, er is de onzekerheidsrelatie (van Heisenberg) tussen de impuls en de plaats van kwantum maar ook tussen energie en tijd, waardoor het gebeuren heel even aan de wet van behoud van energie en massa ontsnapt zodat daar kennelijk elementaire deeltjes het levenslicht zien.¹⁵ “De Vlaamse astronoom/scheikundige Gerard Bodifée spreekt in dit verband over 'de apriori onwaarschijnlijke geschiktheid van het heelal voor het bestaan van levende wezens (…).'”¹⁶

Intelligent Design, want toeval lijkt in deze context absurd, het ontstaan van bewust leven lijkt de bedoeling van bij het begin. En ook het 'multiversum' is een mogelijkheid: “tussen die eindeloos vertakkende of parallel ontstane universums met verschillende natuurwetten zal er altijd wel eentje zitten (het onze) met precies de vereiste op elkaar afgestemde natuurconstanten.”¹⁷ En volgens het 'participatief antropisch principe' van J.A. Wheeler is bewustzijn een noodzaak voor het bestaan van de kosmos.¹⁸

(Wordt vervolgd)

(J.B., 20 oktober 2025)

Als in een wazige spiegel

Enkele bedenkingen bij de nieuwste publicatie van Ludo Noens¹

Aflevering 1: Inleidend

“Het is vandaag al rationaliteit, imponerende/verslavende technologie en dwangmatig, vaak misleidend gecijfer (en overdadige weergave in percentage) wat de klok slaat. Toch zou men kunnen zeggen dat natuurwetenschap op zich - met respect voor specifieke ethische regels - een boeiend, creatief en - helaas zeker niet altijd - heilzaam menselijk avontuur is.”² Ziedaar de kenschetsende openingszin van de inleiding tot een boek dat de werkelijkheidswaarde van die imponerende onderzoeksresultaten in vraag stelt alsook die werkelijkheid zelf: “(...) 'wat we tegenwoordig voor kennis aanzien,' zo meende [de door Ludo Noens bewonderde grote wijsgeer 'Against Method'³] Feyerabend, 'kan in de nabije toekomst veranderen in een sprookje, terwijl een hoogst grappige mythe finaal zou kunnen omslaan in een hecht stukje wetenschap.'”⁴ Frappant citaat ook van de visionaire Jules Verne: “'Al wat een mens zich in zijn verbeelding kan voorstellen, kunnen andere mensen tot werkelijkheid maken.'”⁵ En dan de mysterieuze evangelische zin: “Nu zien wij als in een wazige spiegel, maar straks staan we oog in oog.”⁶

(Wordt vervolgd)

(J.B., 20 oktober 2025)

Neokolonialisme, geld, slavernij en oorlog

Aflevering 3: Burgeroorlogen en voorrechten

In een burgeroorlog gaat het vaak om het behoud van voorrechten.

In een staat heerst vrede totdat er ruzie is en die ontstaat door de band omdat een zekere groep zich benadeeld weet tegenover een andere. Want meestal is het zo dat de goederen in een samenleving ongelijk verdeeld zijn, waarbij de sterkste groep meer rechten geniet dan de zwakkere en dat kan de meerderheid zijn (zoals in een democratie waar de politiek nog wat in de pap te brokken heeft) maar het kan ook de meest kapitaalkrachtige groep zijn (namelijk waar de economie de politiek domineert, zoals dat vandaag gangbaar is).

Gewoonlijk worden de sterkeren mettertijd nog sterker en de zwakkeren nog zwakker en dan heeft men het over de spreekwoordelijke groter wordende kloof tussen rijk en arm. Die kloof kan groter worden omdat de sterkeren sterker worden en dat doen zij doordat zij hun voorsprong op de zwakkeren in wetten vastleggen. In een (neo-)liberale samenleving bestaat dat systeem heel openlijk in het bankwezen, waar de bezittende klasse haar eigendommen, haar geld, zonder inspanningen te leveren kan laten renderen door het tegen rente uit te lenen aan wie tekorten lijden. Dat systeem, dat eigenlijk een systeem is van voorrechten, beantwoordt aan het zogenaamde Mattheüs-effect: “Aan wie heeft, zal nog meer gegeven worden en hij zal teveel hebben, maar aan wie niet heeft, zal ook het weinige dat hij nog heeft, ontnomen worden.”¹

Omdat eigendommen rechten zijn, bestaat dit effect niet alleen inzake het financiële: het geldt zonder meer alom in het juridische gebied en daarbij gaat het om de juridische verankering van voorrechten of dus om het legitimeren van het recht van de sterkste, het wettigen van de wet van de jungle, het wettigen van de wetteloosheid en is dat niet de perversiteit ten top gedreven? Toch is uitgerekend die perversie het oogmerk van het neoliberalisme. De rijken willen slapend nog rijker worden en zij willen zich ervan verzekeren dat hun slaap door niemand meer kan worden verstoord. Ja, zij willen zelfs dat de armen erover waken dat dit niet gebeurt.

Twee groepen staan tegenover elkaar: de werkenden (die arm blijven) en de rijken (die de armen voor zich laten werken) en dat heet polarisatie. Als de kloof onhoudbaar groot wordt, breekt protest uit: de armen komen op voor hun rechten, of dus tegen de voorrechten van de rijken en de rijken onderdrukken het protest om de eigen voorrechten te beschermen.

Een historisch voorbeeld dat zich momenteel zal herhalen, is de Amerikaanse Burgeroorlog die woedde van 1861 tot 1865 en die aan 700.000 burgers het leven kostte (met daar bovenop nog eens bijna evenveel gewonden). Toentertijd hadden de rijken hun rijkdom aan de slavernij te danken. Een deel van het volk (grosso modo de noordelijke staten van de V.S.) begon het onmenselijke daarvan in te zien en nam het op voor de slaven maar de rijken (in de zuidelijke staten) stelden hun veto; zij wilden hun rijkdom en derhalve hun voorrechten niet prijsgeven.

De liberalen van vandaag noemen 'vrijheid' wat in feite voorrechten zijn en zij hebben het over 'orde' waar zij dit aperte onrecht onaangetast willen houden. Degenen die opkomen voor de rechten van de onderdrukten en die in politieke taal 'links' worden genoemd, zijn zij die zich van het onrecht bewust worden, zij die wakker worden (vandaar de benaming 'awakening' of 'woke'). Maar de greep van de machthebbers op het door hen uitgebuite volk is dermate groot dat zij middels de media die zij bezitten, iedereen kunnen laten geloven dat de politieke linkerzijde staat voor ordeverstoring en terreur. Waar de armen op straat komen om ook voor zich het recht op voedsel, onderdak en onderwijs op te eisen, worden zij door de uitbuiters in maatpak die de cinema beheersen, afgeschilderd als criminelen die de maatschappij belagen en de algemene welvaart. Gewis, een grote burgeroorlog, maar deze keer wereldwijd, staat voor de deur.

(J.B., 19 oktober 2025)

Neokolonialisme, geld, slavernij en oorlog

Aflevering 2: Columbus, Bolívar, Marx en Trump

Vrede wordt niet bekomen middels wapens, zoals de huidige machthebbers in de V.S. dat door de wereld willen bevestigd zien: wapens kunnen hooguit met repressie het geweld institutionaliseren en dan gaat de oorlog zich nestelen in het leven van alledag. Wat wapens bewerkstelligen, is repressie, onderwerping, afpersing, chantage, slavernij. Met het buskruit heeft Europa sinds Christoffel Columbus in 1492 en ook nog gewapend met behulp van een pauselijk verzoekschrift tot onderwerping (het 'requierimento') het Amerikaanse continent aangevallen, de autochtone bevolking aldaar uitgemoord (al stierf een groot deel ingevolge pandemieën veroorzaakt door Europese microben), de grond in beslag genomen en er naderhand plantages opgericht voor de teelt van vooral thee, suikerriet en katoen. Teneinde die plantages te kunnen runnen, werd gedurende drie eeuwen het Afrikaanse continent leeggeroofd van zwarten die gelijk sardientjes in blik in het ruim van grote zeilschepen over de Atlantische Oceaan naar Noord-Amerika werden gebracht om daar de rest van hun (korte) leven in slavernij door te brengen en aldus de Europese grootgrondbezitters en beleggers rijk te maken. Ook Midden- en Zuid-Amerika deelden in dat lot en wanneer daar nu nog Spaans en Portugees de voertaal zijn, is dat omdat de genoemde mogendheden het zuidelijke stuk van dat werelddeel koloniseerden.

Tot de Latijns-Amerikaanse landen die aldus tot de slavernij veroordeeld werden, behoorde de Republica Bolivariana Venezuela, zo genoemd naar 'El Libertador' ('De Bevrijder') Simón Bolívar die naast Venezuela (in 1813) in het Amazonegebied in de daarop volgende jaren ook Panama, Colombia, Ecuador, Peru en het naar hem genoemde Bolivia bevrijdde van de Spaanse conquistadores. Het is niet verwonderlijk dat deze slaven naderhand de ideologie van hun overheersers niet deelden maar daarentegen de socialistische opvattingen meer genegen waren en meer bepaald die van Karl Marx die in 1818 het levenslicht zag en dus in de nadagen van de Franse Revolutie uit 1789. De bloedige Amerikaanse Burgeroorlog die woedde van 1861 tot 1865 ontstond n.a.v. de afschaffing van de slavernij tussen de voorstanders daarvan (in het Noorden van de V.S.) en de tegenstanders (in het Zuiden) - Das Kapital zou verschijnen in 1867; het Communistisch Manifest was er al sinds 1845.

En ook vandaag nog wordt door de Venezolanen en door al de andere bewoners van die regio uiteraard heel terecht absoluut geen heil verwacht van de V.S. die middels een lange muur van deze armen illegalen maken en derhalve nieuwe slaven want wie over de muur klauteren, komen weliswaar in de V.S. terecht maar zij missen papieren en derhalve rechten terwijl zij zoals iedereen moeten eten, wat erop uitdraait dat zij tegen een hongerloon door rijke opportunisten worden uitgebuit. Deze miskende vorm van kolonisering resulteert in het succes van het socialisme in de betrokken regio en vanzelfsprekend is dat een doorn in het oog van de V.S.: zij willen hun slaven blijven uitbuiten want uiteindelijk danken ze aan hen hun rijkdom, daar alle rijkdom ten langen leste alleen uit arbeid kan voortkomen.

Dictator Trump beschuldigt de Venezolaanse regering die zich wil onttrekken aan zijn dictatuur, van dictatuur; hij wil ze omverwerpen en pleegt daartoe terreurdaden. Dat hij gesteund wordt door het volk (die immers zijn kiezers zijn) is alleen mogelijk dankzij de algehele onwetendheid, wellicht het grootste kwaad in de geschiedenis van het mensdom.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 18 oktober 2025)

Neokolonialisme, geld, slavernij en oorlog

Aflevering 1: De bagatellisering van het leven

Iets bagatelliseren betekent het zodanig voorstellen alsof het onbeduidend, onbelangrijk is; het geringschatten, minimaliseren, kleiner maken dan het is en dan wel zo klein mogelijk, wat in feite betekent dat, als men dat maar even zou kunnen, men het zou vernietigen of doden. Omdat nu het leven uiteraard het allerbelangrijkste is van al het denkbare, zonder hetwelke helemaal niets kan bestaan, is de bagatellisering van het leven een bijzonder ernstige zaak, een zaak die aandacht verdient omdat zij onafgebroken, zij het vaak op zeer verborgen wijzen, aan de orde van de dag is.

Het leven bagatelliseren kan gebeuren door het als een futiliteit voor te stellen maar vaker voltrekt zich dat kwaad door futiliteiten belangrijk te gaan achten. Een bijzonder geval daarvan bestaat daar waar onbelangrijke zaken weliswaar op zichzelf onbelangrijk zijn maar tevens de mogelijkheidsvoorwaarden vormen voor het allerbelangrijkste en zo bijvoorbeeld is de dode stof op zich weliswaar onbelangrijk maar het leven is daaruit opgebouwd en dat wil zeggen dat de dode stof alsnog van levensbelang is voor het leven. En een sprekend voorbeeld (uit onze economie) is uiteraard het geld dat op zich niets betekent terwijl het in het spel van chantage, dat de wereld is, het verschil kan maken tussen leven en dood.

Eerst moet het leven gebagatelliseerd worden vooraleer men ermee kan gaan spelen want dat is wat potentaten beogen die gedreven worden door aanzien, macht en geld. Zij hebben soldaten nodig die voor hen de moordklus zullen opknappen want wie andermans goed wil inpalmen, kan rekenen op verzet en de onderdrukking daarvan vergt geweld en aan geweld maken potentaten de eigen handen niet vuil.

Soldaten zijn, precies zoals burgers, mensen van wie de menselijkheid ondergeschikt gemaakt werd aan hun bruikbaarheid: zogenaamde illegalen of sans-papiers krijgen voedsel noch onderdak omdat zij in de rekenkunde van dictatoriale staten niet bestaan, hun mens-zijn is immers voorwaardelijk, het volgt op hun burgerschap en er zijn warempel filosofische theorieën die de stelling verdedigen dat het mens-zijn pas ontstaat dankzij het samenleven in staatsvorm en dus niet vooraleer men burger is.

Waar het soldaten betreft gaat men nog een stapje verder en in feite is elke burger een slapende soldaat die kan opgeroepen worden van zodra het de heersers zint - komt hij niet opdagen naar het front om daar zijn leven in de waagschaal te gooien, dan krijgt hij wegens desertie de onmiddellijke dood met de kogel. Er is inderdaad een wet die gewetensbezwaarden spaart maar die bestaat alleen in vredestijd waar ze niet benut hoeft te worden: haar opheffing is een kwestie van luttele minuten, zoals ook de herinvoering van de legerdienst.

Burgers, soldaten, slaven. Slaven zijn meestal buitgemaakte soldaten van de vijand die niet gedood worden omdat zij voor de eigen kar gespannen meer opbrengen: zij leven derhalve onder voortdurende dooddreiging en voeren daarom zoals willoze wezens de bevelen uit van wie hen in de tang houden. Een variant van soldaten en slaven zijn arbeiders, die immers geduld worden omdat zij renderen, of beter gezegd: zolang zij renderen - getuige de actuele pensioenkwesties.

Honderden jaren aan een stuk heeft het Noorden het Zuiden geplunderd op vlak van grondstoffen en slaven en zoals historisch onderzoek het zonder tegenstand heeft bevestigd, is dat het geval kunnen zijn door de uitvinding van het buskruit of dus door wapenbezit, dat afdreiging mogelijk maakt: “Uw geld of uw leven!” Er zijn allerlei ontwikkelingen geweest om het tij te keren maar na de bloedige burgeroorlogen en de zogenaamde afschaffing van de slavernij is zij herboren in allerlei minder grijpbare vormen en in de eerste plaats als de loonslavernij.

Tegelijk blijft zij echter als rauwe slavernij bestaan in de derde en in de vierde wereld: men neemt aan (onder politieke druk en propaganda) dat het kolonialisme behoort tot een ver verleden maar zonder slag of stoot werd het gewoon getransformeerd in het neokolonialisme en kennen we vandaag een wereld waarin bijvoorbeeld Europa volkomen gekoloniseerd werd door de V.S., met opnieuw de wapenstok, momenteel het kernwapen getransporteerd door de snelst denkbare raket, als het actuele buskruit. De bewegingen én de schijnbewegingen die zich momenteel voordoen tussen de grootmachten hebben iets dat de spot drijft met de horror in de cinema van pakweg Alfred Hitchcock of Roman Polanski.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 18 oktober 2025)

Wat heeft Trump te zoeken in Venezuela?

Het is geen geheim: evenmin als de LGBTQ-perikelen, de Verenigde Naties en de Wereld Gezondheids Organisatie, deelt het regime van Donald Trump de wereldwijde klimaatbezorgdheid. Venezuela behoort tot de in 1813-1820 door Simon Bolivar uit de greep van de slavendrijvende Spanjaarden (onder koning Jozef Bonaparte) bevrijde gebieden in de Selva (dat is het Amazonegebied of het Regenwoud). Deze zogenaamde 'longen van de aarde' worden bedreigd door de houtkap ten voordele van soja- en palmoliegewin, de klimaatverandering, de dammen voor waterkrachtcentrales aldaar en de illegale winning van goud middels sterk vervuilend kwik. De Venezolaanse regering Maduro zou wel het leger inzetten om illegale, vervuilende mijnbouw (goudwinning) te bestrijden¹ doch geeft uiteindelijk de voorrang aan industrieel gewin ten koste van de natuur. Maar dat is wat ook de regering Trump doet en ongetwijfeld azen de V.S. op het goud van het Amazonegebied en laat de fatale ontbossing hen koud. Zij kunnen Maduro niet verwijten dat hij niet milieubewust handelt omdat ze dat zelf ook allerminst doen en vandaar richten ze hun pijlen op de drugshandel. Als Trump erin slaagt om via die weg zijn militaire aanval op het Amazonegebied te legitimeren, zal hij het inpalmen en zal zijn kassa gewis weer rinkelen.

(J.B., 18 oktober 2025)

Communisten, fascisten, nationalisten en Huzaren

Het is een bekend gegeven dat ook in de jongste jaren de communisten aan zekere Europese politici financiële en andere voordelen hebben bezorgd in ruil voor electorale en andere invloed in de continentale politiek en paradoxaal genoeg is vooral extreemrechts betrokken geweest in zekere onfrisse praktijken. Die vormen van corruptie zijn overigens niet alleen in Europa aan de orde, in de V.S. leidden deze verholen omkopingstactieken tot wat het Mccarthyisme heet, genoemd naar de republikeinse politicus uit Wisconsin Joseph Mccarthy, senator van 1947 tot 1957: het is de systematische verdachtmaking zonder bewijs van mensen met al dan niet vermeend communistische sympathieën. McCarthy had zijn succes te danken aan het proces tegen de voor spionage (onterecht?) veroordeelde Amerikaanse politicus Alger Hiss dat in 1950 plaatsvond.

Maar niet alleen communisten pogen politici om te kopen, ook fascisten doen dat en om het bij een enkel voorbeeld te houden: in onze contreien kennen wij uit de naziperiode het schandaal van VNV-leider Staf Declercq over wie in de jaren tachtig de onderzoeksjournalist Maurice De Wilde aan het licht bracht dat hij en zijn partijgenoten forse sommen ontvingen van de propagandamachine van de NSDAP van Adolf Hitler.

In de Tweede Wereldoorlog bevochten de communisten onder Stalin aan de kant van de V.S. en de overige geallieerden het naziregime van Hitler en zijn Japanse nationalistische bondgenoot. En vandaag veranderen de V.S. maar ook Europa om de haverklap van bondgenoten: het wordt niet langer weggemoffeld dat partijen er helemaal niet meer toe doen nu de politiek geregeerd wordt door de economie en alleen geld nog van tel is: Trump regelt zijn zaakjes zo dat hij zoveel mogelijk oorlogstuig kan slijten en dat doen overigens de Belgische wapenhandelaars van FN Herstal (Fabrique Nationale de Herstal) eveneens. Wie de politiek wil begrijpen, moet de geldstromen kennen en hetzelfde geldt trouwens ook (cf. o.m. Willy Claes) voor het begrip van de religie.

Waar de fascisten aan zet zijn, vormen de antifascisten ('antifa') een terreur-organisatie en waar de communisten de macht hebben, zijn de fascisten ('fa'?) terroristen. Het volstaat dat de dictatuur van Trump en zijn media de antifascisten enkele keren als criminelen afschilderen opdat de hele wereld bij het horen van de naam 'antifa' aan terreur zou denken en zo bestaat het dat op een nationale betoging in Brussel tegen de grote pensioenroof met 80.000 demonstranten, vijf personen een ruit ingooien opdat de kranten van de huidige extreemrechtse (quasi-fascistische) regering zouden suggereren dat nog maar eens de communisten onze hoofdstad vernield hebben.¹ Bijna gelijktijdig echter met de identificatie van communisme met antifascisme en terrorisme moeten ook de fascisten (bijvoorbeeld de Venezolanen in de logica van Trump maar ook de Oekraïners in de optiek van Poetin) als terroristen of als nazi's worden gebrandmerkt (en dan hebben we het nog niet gehad over Marxisten). Uiteindelijk moeten dan de Huzaren opgetrommeld worden om duizelingwekkende stukjes op te voeren die al die tegenspraken met elkaar moeten kunnen doen harmoniëren. 'Huzaar' betekent 'piraat' en dat begrip is verwant aan het begrip 'spion': concepten die alles te maken hebben met bedrog, wantrouwen, en verdachtmakingen en die thuis horen in 1984 dat intussen al 41 jaar achter de rug ligt: de wereld rond heeft de aldaar afgeschilderde dystopie geleid tot historische massaslachtingen.

(J.B., 16 oktober 2025)

De oude dag: worden de pensioenen onbetaalbaar?

(JB, Unamuno, potlood op papier)

Aflevering 7: Zo vernielt de rechtse politiek de samenleving

Er wordt jacht gemaakt op zieken.“Ze maken van artsen controleurs en van patiënten verdachten. (…) Vandenbroucke wil een kliklijn (…). Ons land telt een half miljoen langdurig zieken, dubbel zoveel als in 2010. (…) Langer werken, hogere werkdruk, superflexibiliteit... (…) Ze zijn opgewerkt. (...) De zieke moet zich aanpassen aan het werk - zelfs als dat werk de oorzaak van de ziekte is.”¹ Er is voldoende controle maar “de regering wil daar nog een laag bovenop doen: sancties, kliklijnen, financiële boetes voor ziekenfondsen die te weinig zieken activeren, controle op het voorschrijfgedrag van artsen. De boodschap is duidelijk: we vertrouwen u niet!”² Onderzoek bewijst dat dit averechts werkt maar de minister heeft daar geen oren naar. “'De maatregelen van de regering-De Wever zullen het probleem van langdurige ziekte nog verergeren'”, aldus arbeidssocioloog Maarten Hermans.³

Ook de werklozen moeten worden gestraft. Vanaf 2026 wordt werkloosheid beperkt tot twee jaar en samenwonenden verliezen dan ook nog het leefloon. De helft van de werklozen leeft in armoede. Onwil? “We hebben vandaag 330.000 werklozen. En er zijn 150.000 vaste arbeidsplaatsen vacant en 20.000 interim jobs. Dus, missen we 160.000 jobs.”⁴ Inzake discriminatie (van allochtonen, mensen met een beperking, ouderen en... langdurig werklozen) weigert men de onderzoeksresultaten bekend te maken.⁵ 180.000 'langdurige werklozen' zullen worden uitgesloten. Maar langdurige werkloosheid' betekent niet dat men niet werkt: om uit die categorie te ontsnappen moet men “12 maanden voltijds werken binnen de laatste 18 maanden. Dat lukt voor veel mensen niet door de superflexibiliteit en de wildgroei van de scharrelbanen en interimjobs. Ze werken, maar ze werken onvoldoende lang in een stabiele baan.”⁶ De aangekondigde maatregelen leiden niet tot meer werk maar tot armoede en psychisch lijden. De bedoeling? “[werklozen] worden gedwongen eender welke job te accepteren.”⁷ “De aanval op de werkloosheid zal leiden tot een verdere afbraak van de arbeidsvoorwaarden van de werkende klasse als geheel.”⁸

Alles moet sneller, flexibeler en goedkoper maar als we ons niet verzetten, gaan we Duitsland achterna: “'Zestien miljoen Duitsers hebben uitzicht op een wettelijk pensioen van minder dan 1200 euro per maand. Verdien je in Duitsland vandaag minder dan 17 euro per uur, dan val je onder deze grens van 1200 euro pensioen, zelfs na 45 jaar fulltime werk.”⁹ In het derde deel van het boek legt Kim De Witte ook uit hoe het anders kan.

(J.B., 15 oktober 2025)

De oude dag: worden de pensioenen onbetaalbaar?

(JB, Jozef M., pasteltekening)

Aflevering 6: De pensioenen zijn wél betaalbaar

De pensioenen worden onbetaalbaar geacht met twee drogredenen: het probleem van de vergrijzing en dat van de begroting. Men herhaalt alsmaar dat het aantal actieven vergeleken bij de niet actieven kleiner wordt maar dat argument snijdt geen hout: niet actieven vervullen essentiële taken in de samenleving en zij tellen naast gepensioneerden bijvoorbeeld ook kinderen, jongeren, studenten, vrijwillig niet-actieven, werklozen en zieken. “Het opmerkelijk is: de verhouding, de ratio, tussen al die niet-actieven samen versus de actieven gaat in de toekomst nauwelijks veranderen.”¹ Bovendien stijgt de productiviteit alsmaar. De doemscenario's zijn onterecht en vormen een alibi om te kunnen snoeien.

Het budgettaire argument is even vals. Een berekening toont dat de stijging van de pensioenlast over 25 jaar 0,08 procent van het bbp per jaar zal zijn. Vergelijk bijvoorbeeld met “de bankencrisis van 2008 die de sociale uitgaven van de overheid in één jaar met 3 procent van het bbp deed stijgen, dankzij de graaicultuur van de financiële wereld.”² “In de komende tien jaar wil de regering bijna dubbel zoveel meer uitgeven aan oorlogsmateriaal als de meeruitgaven voor onze pensioenen in de komende 50 jaar.”³ Dat alles afgezien van de gigantische pensioenroof. Werkgevers weigeren steeds vaker om dat derde deel van ons loon dat we afdragen voor het pensioen, door te storten naar de sociale zekerheid en dat met de medewerking van de regering. Onder meer door vrijstellingen van bijdragen voor topverdieners, zogezegd om het land voor hen aantrekkelijker te maken. De vraag is waarom de regering de vergrijzing onbetaalbaar wil maken.⁴

(J.B., 14 oktober 2025)>

De oude dag: worden de pensioenen onbetaalbaar?

(JB, Zuster Emmanuelle, potlood op papier)

Aflevering 5: De gepensioneerden betalen de bommen

Volgens Francken “staat de sociale zekerheid te vet” en ook Rutte wil dat sociaal geld naar bewapening gaat, dus vooral pensioengeld. Feit is dat in België het pensioen gemiddeld 415 euro lager is dan in de ons omringende landen en de argumenten die de regering aanbrengt om dat goed te praten (de schuld wordt gegeven aan de slachtoffers), kloppen niet. Het zijn mensen met royale pensioenen die deze leugens verspreiden, en mensen met 'graaipensioenen' zoals, naast alle parlementsleden, Siegfried Bracke (met maandelijks 3000 euro extra) en Herman De Croo (met 5000 euro extra): die illegale pensioengelden bovenop het maximumbedrag (8.129 euro) kwamen pas in 2023 aan het licht. Durf je dat te zeggen? Dat is dan laster en eerroof en ze spannen een zaak tegen je aan! Die verliezen ze dan wel maar terugvorderingen worden 'juridisch te lastig' genoemd, en dat terwijl de laatste vijf jaar van 130.000 werkmensen pensioengelden ter waarde van 300 miljoen euro teruggevorderd werden. Alle voorrechten blijven onaangetast. En de door Trump afgedwongen bewapening, die veel meer kost, is wél betaalbaar. Kim De Witte: “Als je vrede wil, bereid dan oorlog voor, vertelt Bart De Wever aan onze kinderen op Karrewiet. Dat was de leuze waarmee het Romeinse rijk zich voorbereidde om (…) Europa en Noord-Afrika te veroveren. Bewapenen voor vrede? De geschiedenis heeft het tegenovergestelde ten overvloede bewezen. (…) Bewapening brengt oorlog dichterbij.” Zoals ook voor W.O.II het geval was, moet ook nu de arbeidersbeweging de sterkste vredeskracht tegen militarisering zijn.¹

(J.B., 14 oktober 2025)

De oude dag: worden de pensioenen onbetaalbaar?

(JB, Pierre De Geyter, potlood op papier)

Aflevering 4: Vervalsing van gegevens

“70 is het nieuwe 50”, aldus het Internationaal Muntfonds in haar rapport van april van dit jaar en de auteur repliceert: “De bubbel waarin veel beleidsmakers leven [want wie heeft een job zoals de hunne?] is zo groot dat de eigen werkelijkheid hen als de enige werkelijkheid verschijnt.” De pensioenleeftijd wordt gekoppeld aan de levensverwachting, maar “het is de bevolking die ouder wordt” - het gemiddelde dus, onder meer door de daling van de kindersterfte - “en niet de mens.” Het feit dat ons lichaam rond 65 jaar fors aftakelt, bleef ongewijzigd. “Twee, wij zijn niet gelijk voor de dood.” Mannen uit de hogere inkomensklasse leven 9,3 jaar langer en blijven 25 jaar (!) langer gezond dan de armen. “En drie, op een bepaald moment zegt ieders lichaam 'Stop!'” Het aantal langdurig zieken is verdubbeld vergeleken bij 2010: een gevolg van te lang werken. Er is gewoon geen respect voor werkmensen.¹

(J.B., 13 oktober 2025)

De droeve boodschap

Na Zelensky verkondigt nu ook Trump voor de hele wereld, de Tv-kijkende kinderen incluis, dat vrede bereikt wordt dankzij de wapens en voor de slechte verstaander voegt hij daar aan toe dat de V.S. beschikken over de beste (de meest dodelijke) wapens.

De wapenhandel is de meest winstgevende aller tijden, de V.S. zijn wereldleiders op dat vlak en zij leveren aan Israël, aan Oekraïne en aan alle regimes die aan hun kant staan - die met andere woorden hun waarheid verdedigen.

Edoch, gesteld dat de bewering van Trump, dat vrede bekomen wordt met wapens, waar is, dan moet hieruit een bijzonder onthutsende conclusie getrokken worden want dan zijn al degenen die pleiten voor ontwapening, oorlogsstokers.

In de eerste plaats krijgt aldus de katholieke kerk de volle lading, al moet hier volledigheidshalve worden aan toegevoegd dat als de recente verklaringen van gewezen NAVO-baas Willy Claes ernstig mogen genomen worden, de onlangs heilig verklaarde paus aan dit verwijt ontsnapt en wel omdat hij (volgens Claes) een wapenhandelaar was, hij zou gezorgd hebben voor de bewapening van het regime van Mobutu.

Alle gekheid op een stokje, maar de droeve boodschap is dat in de huidige heruitgave van het nazisme de zelfverklaarde verkondigers van de blijde boodschap andermaal niet thuis geven: de duivel verkondigt nu openlijk wereldwijd de boodschap dat de weg naar vrede via de wapens gaat - de wapens, uiteraard bij hem te bekomen. Maar de droeve boodschap in dezer is ongetwijfeld dat zoals gewoonlijk als hij spreken moet, de paus zwijgt als een graf.

(J.B., 14 oktober 2025)

Over feiten en feiten

Vruchteloos tracht men oplossingen te vinden,

maar er komen steeds nieuwe problemen bij.

In juni 2020, ter gelegenheid van de beginfase van de coronapandemie, legde de toenmalige prins en huidige koning Charles van Engeland samen met Klaus Schwab (professor en stichter van het World Economic Forum) een plan op tafel dat laatstgenoemde al sinds 1971 koesterde, een plan om de wereld te verbeteren, een project voor een bezitsloos bestaan zonder privacy. Volgens de Deense politica Ida Auken dé utopie van de machthebbers, gekenschetst door het motto: “Welcome To 2030: I Own Nothing, Have No Privacy And Life Has Never Been Better”.¹ De prins toonde zich daarmee een groot voortrekker van de reguliere geneeskunde die in het kader van dat plan met zijn mondiale vaccinatiecampagnes een belangrijke functie had.² Verbazingwekkend was dan ook het bericht dat toen in de loop van 2024 bekend werd dat Charles aan kanker leed, hij de supervisie over zijn gezondheid in handen bleek te hebben gelegd van een homeopaat.³ Immers, de homeopathie wordt beschouwd als pseudowetenschappelijk daar zij steunt op negentiende-eeuwse beginselen die inmiddels zijn ontkracht.⁴

Dit historisch voorbeeld m.b.t. een ongetwijfeld bijzonder goed gedocumenteerd persoon ondersteunt de stelling dat de reguliere geneeskunde die in onze contreien de enige is die aanspraak kan maken op wetenschappelijkheid en daarom ook de wetenschappelijkheid als zodanig, niet zo vast in haar schoenen staat als men ons wil laten geloven - waarmee meteen gezegd is dat ook wetenschappelijkheid een geloofszaak blijkt te zijn.

Dat iets waar is, moet men ook kunnen aantonen - zo wil het de redelijkheid - maar iets aantonen of bewijzen bestaat erin dat men het zodanig plaatst in een context van zaken die reeds bewezen zijn, dat het aannemelijk wordt dat het eruit volgt. Die definitie komt van Aristoteles⁵ en houdt voor de goede verstaander in dat waar wij inzake bewijzen denken aan wiskundige striktheid, er in feite een 'kunst' in het spel is, meer bepaald de kunst om de dingen zodanig te plaatsen dat het aannemelijk wordt dat, dat het lijkt alsof. Het aannemelijk maken van dingen is niet een vaststelling van feiten, het is een interpreteren van dingen met het oog op het scheppen van (nieuwe) feiten.

(J.B., 13 oktober 2025)

De oude dag: worden de pensioenen onbetaalbaar?

(JB Pasteltekening, Bejaarde vrouw)

Aflevering 3: De alternatieve werkelijkheid die vrouwen uitsluit

Het kernkabinet van de regering De Wever telt geen enkele vrouw en die genderongelijkheid weerspiegelt zich ook in het pensioenstelsel dat zij voorstaan: vrouwen leveren gemiddeld een kwart van hun pensioen in omdat zij als moeders met onbezoldigde huishoudelijke taken achterop geraken: “ze betalen hun zwangerschap cash.”¹ De kostwinner voor een gezin met 45 jaar een vaste baan en een vast loon bestaat niet meer, drie op vier 65-plussers komen daar niet aan toe, bij de vrouwen vier op vijf. De regering negeert de realiteit om te kunnen snoeien.² “'Zie je een verpleegster van 67 nog mensen optillen'”, zo blokte onlangs een krant.³

De malus treft de helft van de vrouwen, de NVA noemt dat onzin en zegt daarmee alleen de profiteurs te treffen.⁴ Kim De Witte: “'Alternatieve feiten', noemt Ico Maly dat. Ico Maly is professor aan de Universiteit van Tilburg. Hij beschrijft hoe we in een tijdperk leven waarbij de feiten steeds minder van belang zijn. Er wordt een alternatieve werkelijkheid gecreëerd. De NVA is heer en meester op dat vlak.”⁵

Ook de afschaffing van het overlevingspensioen treft vooral vrouwen, het is “de afschaffing van de gezinsdimensie van het pensioen.”⁶ De zorg wordt afgebouwd vanuit een onmenselijke kijk op de samenleving en de pensioenhervorming maakt nu ook de ouderen tot slachtoffer. ⁷

(Wordt vervolgd)

(J.B., 12 oktober 2025)

De oude dag: worden de pensioenen onbetaalbaar?

(JB, Arlette M., pasteltekening)

Aflevering 2: De pensioendiefstal

Dat aan verworven rechten niet wordt geraakt, is een tweede leugen. Kim De Witte doctoreerde op het thema 'recht op pensioen' en het besluit luidt: “Pensioen is niet meer, zoals vroeger, een gunst of vrijgevigheid: het is nu een tegenprestatie voor arbeid.”¹

Vroeger was er voor de ouderen het familiale vangnet of de godshuizen en soms een aalmoes van de werkgever: liefdadigheid dus, geen recht. De arbeiders zelf maakten soms een kas voor hulp aan zieken en ouderen maar dat geleek op een vakbond en die werd door de werkgevers verboden. In de crisis eind negentiende eeuw voerde Bismarck in Duitsland een beschermingssysteem in bij arbeidsongeval, ziekte en ouderdom en dat was in feite uitgesteld loon maar het werd voorgesteld als een gedeeltelijke werkgeverstegemoetkoming om te verhinderen dat het gebruikt werd om stakingen te financieren. Het systeem was zo dat het verdeeldheid zaaide onder de werknemers.

Een kwarteeuw later was België aan de beurt met de ASLK waar elkeen spaarde voor zijn eigen pensioentje. In de crisis van de jaren 1930 devalueerde echter de inhoud van de kas.² Na W.O.II kwam dan de sociale zekerheid, dit keer gefinancierd uit bijdragen van de werkenden ('repartitiestelsel' in plaats van elk zijn spaarpotje) aan wie de belofte dat in de toekomst ook hun pensioen zou betaald worden door de dan werkenden.

Ten tijde van de babyboomers werden grote overschotten van 30 miljard frank opgebouwd. Echter, in 1995 stal de regering Dehaene dit geld (omgerekend naar nu: 2 miljard euro) om daarmee putten te dempen in zijn begroting. Hetzelfde gebeurt vandaag.³

De regering De Wever pleegt pensioendiefstal. Het gebeurde ook elders en in Spanje en in Servië werden de regeringen voor de rechter gedaagd en kregen hun slachtoffers gelijk. In België vernietigde het Grondwettelijk Hof de vervanging van het overlevingspensioen door een tijdelijke uitkering maar de regering De Wever wil dat onrecht opnieuw invoeren alsook de malus, wat diefstal is. Wie begint te werken onder zekere beloften m.b.t. zijn pensioen, moet er kunnen op rekenen dat die nagekomen worden.⁴

(Wordt vervolgd)

(J.B., 11 oktober 2025)

De oude dag: worden de pensioenen onbetaalbaar?

[Oude man (Jan Bauwens, pasteltekening, vrij naar Rembrandt)]

Ik weet niet of het u kan troosten, zo zegde hij,

maar gij weet toch dat de doden hun voortbestaan

aan het verdriet te danken hebben?

Aflevering 1: De eerste leugen

“De leugen is eindeloos”, aldus de openingszin op de achterflap van Kim De Witte's boek, Werk, zwijg en sterf. Het pensioengevecht van de eeuw.¹ De auteur is jurist, economist en politicus en publiceerde eerder over het onderwerp. In twaalf hoofdstukken analyseert hij het bedrog waarmee men dit land probeert te veranderen in een werkkamp dat aan niemand nog ademruimte laat en dat de ouderen middels overwerk een snelle dood bezorgt. “Gepensioneerden hebben geen waarde meer op de arbeidsmarkt, maar o zo veel waarde voor onze samenleving”², zo schrijft hij in zijn dankwoord maar hij waarschuwt: “De regering wil iedereen verdelen om onze pensioenen af te breken, oud tegen jong, ziek tegen gezond, werkloos tegen werkend. We gaan dat niet laten passeren.”³ De auteur spreekt over een “doolhof van bedrog”⁴ en over het te heroveren recht op pensioen.⁵

Vergeleken bij Jaap Kruithofs werk over het Neoliberalisme is dit boekje uiteraard slechts een pamflet (met bovendien elf coauteurs) maar het is goed leesbaar, overzichtelijk en actueel. De eerste zes hoofdstukken beschrijven elk een leugen van politici over de oude dag, te beginnen met het fabeltje dat we het pensioen van onze kinderen moeten redden. Langer werken voor minder pensioen “omdat we vinden dat onze kinderen en kleinkinderen ook een pensioen verdienen”, aldus de redenering van Jambon.⁶ De idee komt van de werkgevers, het VBO, en de grotevermogensbeheerders.

Er komt een pensioenmalus: wie niet tot 67 jaar kan werken, riskeert een vierde van zijn pensioen te verliezen.”⁷ Weinigen zullen nog met vervroegd pensioen kunnen gaan. En “het overlevingspensioen wordt vervangen door een overgangsuitkering van maximum twee jaar.”⁸

De politici vinden dat er geen zware beroepen zijn, alleen zwakke lichamen. Bij tijdelijke werkloosheid wordt het pensioen berekend op een beperkt minimumloon. En het minimumpensioen wordt afgeschaft, men denkt aan privatisering.⁹ Ook de ambtenaren leveren fiks in. Wat de regering een reddingsoperatie noemt, is sociale afbraak.¹⁰

Men houdt er helemaal geen rekening mee dat acht op de tien mensen zeggen dat ze (wegens gezondheid, familiale omstandigheden...) niet kùnnen werken tot 67.¹¹ De malus wordt redelijk genoemd maar de cijfers bewijzen dat hij oneerlijk is¹² en dat heel veel mensen er niet kunnen aan ontsnappen, onder meer de helft van de vrouwen (die ook onbetaalde huishoudelijke taken hebben) en wie het ongeluk hebben ziek te vallen.¹³

Men spreekt gewis over de avond van het leven

maar eigenlijk is de oude dag

de ochtend van de dood.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 11 oktober 2025)

De rede verliest terrein

Aflevering 5: Meten met mate

Enerzijds is het te betreuren dat de rede terrein verliest, anderzijds lijkt het een goede zaak dat zij aan banden wordt gelegd. Dat redelijkheid ontbreekt in een betoog van een premier die retor is, valt uiteraard te betreuren want het is het ene of het andere: men mag de rede laken maar niet als men ze zelf aanwendt en men beweert ze te verdedigen want dan eet men van twee walletjes. Eenzijdige argumenten, het weglaten van gegevens of het niet laten luiden van àlle klokken resulteren in een inconsistent of leugenachtig betoog.

Een tekort aan redelijkheid geeft ruimte aan angst, hebzucht en nog andere ondeugden, waardoor de rede als een deugd verschijnt. Maar een overmaat aan rationaliteit kan de rede verstikken en in haar tegendeel doen overgaan en zo bijvoorbeeld vergt een op winst gerichte economie een hoge mate aan intellect en aan rationaliteit maar zij is op de keper beschouwd onredelijk want suïcidaal.

Zo wordt waanzin allerminst gekenmerkt door een tekort aan rede maar wel door het onvermogen om zich van het labyrint van de rede te bevrijden. En in dat geval is de rede niet langer een instrument van mensen maar, haast andersom, worden mensen door de rede gedomineerd.

Zo staan de wetten in dienst van het gemeenschapsleven en waar zij niet naar de geest maar naar de letter worden gevolgd, leiden zij tot absurditeiten. Voor een rood licht dat op rood blijft hangen door een of ander technisch defect kan men niet blijven wachten tot men honderd wordt. Een economie (en economie betekent huishoudkunde) die principieel een evenwichtige verdeling van de goederen beoogt in functie van het best mogelijke leven, verdient die naam niet langer waar zij het leven onmogelijk maakt. Vaklui zijn hun gewicht in goud waard maar vakidioten worden geschuwd, zij kunnen de grenzen van hun bezigheid niet in kaart brengen en zij vergaan erin. Winst is een zeer positief klinkende term maar waar winst zich beperkt tot het financiële, is niet langer sprake van bezit of van rijkdom maar van een curieuze bezetenheid en van een reële armoede. Waar men de werkweek almaar wil verkorten ten bate van de vrije tijd, gaat op den duur verveling optreden, wat dan zelfs spontaan aanleiding zal geven tot een herwaardering van de arbeid.

Het is derhalve niet de rede als zodanig die moet worden nagestreefd, zij moet niet met een hoofdletter worden geschreven als een onaantastbare heiligheid waaraan elkeen altijd voorrang moet verlenen. Redelijkheid is de naam die wordt gegeven aan matigheid en dus aan het meten maar ook het meten moet met mate gebeuren, men meet de dingen af met het oog op wat men ermee kan doen. Eenmaal de meting achter de rug, heeft men een idee waarmee men verder kan en dan houdt men met meten op, men heeft dan immers een idee van hoe mateloos men kan zijn zonder dat het echt schadelijk wordt.

Want de mateloosheid of de redeloosheid, of beter nog: de bevrijding van de enge rede, is wat de dichters nastreven en de schilders, de componisten en de muzikanten in de fanfare. Redelijkheid en mateloosheid wisselen elkander af zoals de dag en de nacht dat doen, de zomer en de winter; ze vullen ook elkander aan zoals de geslachten alsook de levende wezens in het algemeen: het afval van de planten (zoals de zuurstof die zij uitstoten en de woekeringen aan de gewassen) zijn de levensadem en het voedsel van de dieren en het afval van de dieren (zoals koolstofdioxide en mest) wordt door de planten opgenomen.

Sommigen durven te beweren dat de oorlog een goede zaak is omdat zij de vrede mogelijk maakt maar die stellingname is bijzonder wankel en hetzelfde geldt voor wie denken dat bewapening een must is om zich te vrijwaren van geweld. Dat zijn overtuigingen die hun overleving danken aan het negeren van wezenlijke aspecten van de werkelijkheid zoals de schaarste en de kwetsbaarheid van alle dingen. Vandaag bestaan er wapens die, als zij worden ingezet, er zullen voor zorgen dat het zal zijn alsof het onvolprezen paradijs dat onze aarde is, er nooit geweest was.

(J.B., 10 oktober 2025)

De rede verliest terrein

Aflevering 4: Rationaliteit versus humaniteit

Trump wil(de) de Nobelprijs voor de vrede en hij beaamt dat ook zelf, waardoor hij wel eerlijk lijkt maar aan die eerlijkheid is een geurtje: als er een Nobelprijs voor de eerlijkheid bestond, zou hij daar wellicht ook kunnen op azen.

De oneigenlijkheid die zich tentoonspreidt in dit gebeuren is vrij algemeen en het is een onvermijdelijke consequentie van de algemeen gangbare maatschappelijke tactiek van de conditionering. Aan ons werk zijn namelijk twee zaken gekoppeld: enerzijds is er het eigenlijke doel van de job en voor een arts bijvoorbeeld is dat zijn patiënt genezen, wat voor de vakman de allergrootste beloning is. Maar de gezondheid van zijn patiënt houdt de arts vanzelfsprekend niet in leven: daartoe is een loon vereist.

Er zijn artsen (“zonder grenzen”) die genezen terwijl zij in plaats van een loon, een hoop ellende krijgen en er zijn er ook die zich specialiseren in de plastische chirurgie, (wat principieel bijzonder belangrijk is, denk maar aan het verhelpen van misvormingen bij kinderen) terwijl zij daar buiten alle verhoudingen schatrijk van worden. Dat is weliswaar helemaal niet verboden, kunstenaars worden vaak rijk buiten hun streven en verwachtingen, maar het doet wel de twee genoemde zaken die aan arbeid gekoppeld zijn, met elkaar contrasteren.

Toen wij nog behoorden tot de zogenaamde 'primitieve volkeren' bestond die opsplitsing helemaal niet: de tovenaar genas de zieke en zijn loon bestond naast de gezondmaking van zijn stamlid ook nog uit het spontane respect van zijn medemensen. Een restant van die wijze van beloning was er nog bij de Oude Grieken die voor bewezen diensten aan de gemeenschap gratis mochten eten in de Atheense stadskeuken. En een verre restant zijn de eretekenen die men altruïsten of filantropen somtijds opspeldt of ook nog de medailles voor de verplicht amateuristische winnende deelnemers aan de Olympische Spelen. Die gaan geleidelijk maar zeker ter ziele, getuige bijvoorbeeld ook nog de flinke zak geld die de Nobelprijs begeleidt, en het feit dat, jammer genoeg, 'amateurisme' vandaag synoniem is geworden voor 'niet professionaliteit' of 'knulligheid'.

Het principe van de financiële vergoedingen is niet meer weg te denken uit het hedendaagse maatschappelijke leven maar een uitwas van die werkwijze toont zich in een daaraan inherente, oncontroleerbare woekering van conditionering en zo bestaat het dat een kinderpsychiater op Tv getuigt dat vandaag tieners, meestal tegen beter weten in, meedoen aan drugstrafieken omwille van de verloning. Een mens leeft weliswaar niet van brood alleen maar waar voorrechten beschermd worden terwijl het recht op sociale zekerheid het laat afweten, hebben de genoemde tieners in feite weinig keuze als het criminele circuit hen de opportuniteit biedt om bijvoorbeeld gezinsarmoede te verlichten.

Dat geld in hoge mate conditionerend kan werken is mede te wijten aan het feit dat er geen naam op staat en ook dat is een verschil met vroegere beschavingen want aan de oorsprong van het geld liggen schuldbewijzen op naam: “Ik, Jan, ben aan Piet een kip schuldig en die kan hij komen opeisen van zodra ik weer kippen heb.” Anonieme schuldbewijzen zijn uiteraard een gedroomde beloning voor dieven en het geld als zodanig is op die manier een van de meest onmisbare peilers waarop het kapitalisme rust. De huzarenstukjeskermis van de zwarte markt maakt van alle pogingen om kapitalen terug aan hun (rechtmatige) bezitters te koppelen een lachertje omdat niemand het alternatief wenst van de perfect gecontroleerde handel die immers alle menselijkheid onmogelijk maakt want als Jan aan Piet een kip wil schenken, kan dat helaas niet langer: alleen kopen en verkopen bestaan dan nog.

Kopen en verkopen zijn rationeel geleide handelingen, het is het in kaart gebrachte maar tevens het verminkte van de pracht van het menselijke geven en nemen. De universaliteit van de kennis lijkt rationeel en wenselijk maar dat bastion als zodanig is allerminst immuun voor usurpatie en sinds vele jaren moet men met lede ogen aanzien hoe farmareuzen, grote bouwondernemingen, bankiers en noem maar op, aan universiteiten restricties opleggen waardoor zij hen dwingen tot een dienstbetoon dat ten langen leste hun 'kennis' te kijk stelt en aanvechtbaar maakt zelfs door jan met de pet: bruggen storten in, suïcidaal gedrag piekt en uiteindelijk klopt een derde wereldoorlog aan de deur.

(J.B., 10 oktober 2025)

De rede verliest terrein

Aflevering 3: Ontmaskering

Zoals het ontzag voor mythen grondt in de opvatting dat de werkelijkheid een verhalende structuur heeft, zoals het ontzag voor de Bijbel grondt in de opvatting dat de werkelijkheid een goddelijke schepping is, zoals het ontzag voor tovenaars zijn oorsprong vindt in de opvatting dat de realiteit een magische dimensie heeft, zo ook volgt het ontzag voor de rede, dat vooral sinds de Verlichting ingang vond, uit de opvatting dat de werkelijkheid een redelijke structuur heeft. Maar u raadt wellicht al dat die verbanden eigenlijk niets anders kunnen zijn dan pure projectie.

Wiskundigen zien in de grondslag van de wereld alleen maar getallen, dichters zeggen dat bloemen en kleuren een soort van verzen zijn en componisten vinden overal muziek, zij spreken over levenschenkende trillingen en over resonantie. Commerçanten zullen ongetwijfeld op alles een prijskaartje plakken, zij identificeren alle dingen met hun ruilwaarde. Het is allemaal projectie. Elke vogel zingt zoals hij gebekt is maar elke toehoorder van zijn lied hoort wat hij graag hoort. Hij hoort meer en hij hoort minder. Niet meer en niet minder.

Redelijkheid heeft te maken met openbaarheid en daarom met rechtspraak: iets is redelijk als het de toets van het publiek doorstaat, als principieel iedereen de gelegenheid gehad heeft om het tegendeel aan te tonen. Eenmaal, andermaal, verkocht. En het is ook niet meer dan dat. Niet minder maar ook niet meer.

Sommigen kennen aan de dingen meer redelijkheid of rationaliteit toe naarmate ze wiskundiger van aard zijn, naarmate ze meer op de wiskunde gelijken. Alsof de dingen tot getallen te herleiden waren. Maar dat is niet het geval. Zoals de dingen ook niet tot hun marktwaarde te herleiden zijn. De marktwaarde is een fictie in een spel. Zo ook is de wiskunde een spook uit een spel. Een aantal aannames en bewerkingen volstaan om dat spel te spelen maar er komt helemaal niets uit voort dat met de werkelijkheid in betrekking staat. Ooit werd naar een tiende planeet gezocht omdat tien een redelijk getal leek terwijl aan het heelal een redelijke structuur werd toegedicht. Het heelal is zoals wij denken dat het moet zijn - dat was de daar achter liggende overtuiging. En het denken waarvan sprake is de verinnerlijkte dialoog, de ingezwolgen openbaarheid, de tot geweten geworden wet en rechtspraak. In een democratie is de waarheid het resultaat van een stemming. De waarheid wordt gesproken door wie het luidste roepen.

Redelijkheid, zo menen sommigen, heeft te maken met causaliteit, met kennis van de oorzaken, en dus met de mogelijkheid om te anticiperen op gebeurtenissen en dat is het uitoefenen van macht. Als ik weet dat B veroorzaakt wordt door A, kan ik A uitschakelen en aldus verhinderen dat B er komt. Het punt is nu dat niemand in staat is om vast te stellen dat A, B veroorzaakt. We zien alleen dat B op A volgt, één keer, twee keer, vele keren. En daaruit besluiten we dat B door A wordt voortgebracht. “A veroorzaakt B” is een gedachte in ons hoofd die wij op de dingen in de wereld plakken. Wij geloven dat wij redelijk handelen door dat te doen maar in wezen doen wij niets anders dan veralgemenen: onze waarnemingen zijn beperkt doch wij houden ze voor volledig; we denken dat de dingen zijn zoals wij die in ons hoofd hebben. Maar uiteraard is dat de omgekeerde wereld. De werkelijkheid is niet zoals wij die in ons hoofd hebben maar ons hoofd is zoals de werkelijkheid het wil.

Als wij redeneren, geloven wij dat wij redenen aangeven om uitspraken te staven. Wij zeggen: “Y is het geval omdat X het geval is.” Maar eigenlijk is Y het geval omdat wij afgesproken hebben dat Y het geval is omdat X het geval is. Het zaakje wordt circulair, het gaat dol draaien maar wij zien het niet. Nog complexer wordt het waar wij zeggen dat het verband tussen X en Y bestaat op grond van een afspraak terwijl het verband tussen A en B in de vorige paragraaf volgt uit projectie of dus uit het feit dat we onze doldraaiende afspraken op de dingen plakken.

De redelijkheid blijkt een fictie en de kunst van het liegen of de retorica baseert zich op dit inzicht, evenwel zonder het te verklappen. De realiteit splitst zich op in redenen en drijfveren waarvan de eerstgenoemde openbaar zijn, de laatst genoemde verborgen. Maar de openbare zijn vals, de verborgene zijn waarachtig. De openbare, of dus de valse, heten redelijk. Rationaliteit is zoet bedrog. Met een bittere nasmaak maar het berouw komt na de zonde. En deze zaken worden door de oorlog aan het licht gebracht.

(J.B., 9 oktober 2025)

De rede verliest terrein

Aflevering 2: De verklaringen en het onverklaarbare

Waar oorlog woedt of dreigt, heerst angst maar het gezegde dat angst een slechte raadgever is, is niet uit de lucht gegrepen want angst vertekent de feiten. En dat is niet ongevaarlijk omdat uit angst, wantrouwen volgt; wantrouwen leidt tot demonisering en demonisering zet aan tot agressie. Wat defensie had moeten zijn, wordt aldus agressie maar zelfs defensie is onnodig waar helemaal geen aanval is. Omtrent het conflict in Oekraïne is het Westen dermate onwetend dat het alleen maar olie op het vuur weet te gooien.

Het ontstaan van oorlogen is vaak te wijten aan de creatie van vijanden, waarna ze zich uiteraard ook effectief gaan ontwikkelen. En de creatie van vijanden volgt uit de nood daaraan, die ontstaat waar men op zoek gaat naar zondebokken voor problemen die ofwel noodlottig zijn of die men zelf veroorzaakt heeft. Meestal gaat het om interne problemen waarvoor men externe entiteiten gaat beschuldigen.

Zo neemt de oorlogsdreiging toe waar de welvaart stagneert maar dat betekent niet dat vrede aan welvaart te danken is: welvaart verwent uiteindelijk en dan begint het verhaal van nooit genoeg en dat is de ontevredenheid, de onvrede of de strijd om steeds meer. Maar welvaart is een te verdelen taart...

Politici die er niet in slagen hun land van de neergang te redden omdat zij op eigen gewin uit zijn, trachten de argusogen van het eigen volk van zich af te wenden door de schuld te geven aan meestal zwakkere groepen, niet omdat die ook schuldig zouden zijn maar omdat zij makkelijke prooien vormen voor de wraakzucht van de massa die in de eerste plaats gekoeld wil worden.

De door politici gehanteerde tactieken om de schuld van zich af te schuiven op anderen (vaak 'vreemden') die dan uiteindelijk moeten aangevallen worden, zogezegd om erger te voorkomen, zijn welbedacht en derhalve niet van rede verstoken maar het betreft dan wel een leugenachtige rede, een rationaliteit in dienst van het verbergen van de waarheid. Leugens zijn echter niet in staat om de tijd te trotseren omdat liegen berekening vergt en geen berekening, hoe vernuftig ook, is in staat om de factoren in haar rekensommetje te bevriezen zodat de verandering als zodanig quasi spontaan de waarheid aan het licht brengt.

Waar derden onterecht worden aangevallen, ontstaat oorlog: burgeroorlog waar zwakkere bevolkingsgroepen in eigen land de zwarte piet krijgen doorgeschoven en als beschuldigden andere landen zijn, ontstaan gewapende conflicten met vaak desastreuze gevolgen. Die ontwikkelingen lijken rationeel maar dan alleen zoals het betoog van de advocaten van de duivel. De rationaliteit die zich in de openbaarheid situeert, gaat dienen als excuus voor verborgen, volstrekt irrationele beweegredenen zoals hebzucht en egoïsme. Het paard en de kar, de mooie woorden en de afzichtelijke daden, de rede en het onverklaarbare.

Het onverklaarbare neemt in omvang toe en wel gelijklopend met een toename van rationaliteit - ziedaar de paradox. Die tegenspraak is inderdaad slechts schijn omdat het voortbrengen van de uitvluchten die de waarheid moeten maskeren, een grote bedrevenheid vergt in de redenaarskunsten. De uitvluchten brengen de massa van de wijs die dan misleid wordt en uiteindelijk geconfronteerd met wat alleen maar 'onverklaarbaar' lijkt: het geweld van de burgeroorlog of de oorlog.

(J.B., 8 oktober 2025)

De rede verliest terrein

In tijden van leugen is de vrede het eerste slachtoffer

(Bart De Wever destijds)

De Belgische premier in levenden lijve illustreert nog maar eens dat de redelijkheid ver zoek is waar hij in zijn openingscollege van vandaag aan de politicologen van de Gentse Universiteit enerzijds klaagt dat er geen geld overblijft om beleid te voeren door de afbetaling van stijgende overheidsschulden terwijl hij anderzijds zijn antipathie exposeert voor Karl Marx met uitgerekend dit punt als as van het marxistische betoog. Iedereen weet of zou moeten weten dat waar het geld aan de macht is, en dat zijn de banken, zij er middels corrupte politici (!) voor zorgen dat alle burgers, en dat zijn u en ik, bij hen middels gigantische leningen een schuld opbouwen waardoor zij zich middels rentekosten tot in de eeuwigheid ervan verzekeren de staat eindeloos te zullen kunnen uitmelken.

De oorzaak van het aperte gebrek aan redelijkheid in dit actuele voorbeeld heeft uiteraard te maken met het feit dat onze premier de (neo)liberale zaak te verdedigen heeft die hem aan de macht bracht en hij wordt hierin bijgestaan door de retorica die, zoals alle advocaten weten, een eufemisme is voor de leugenaarskunst waarvoor heden grof geld wordt betaald want “in tijden van oorlog is de waarheid het eerste slachtoffer.”¹

Volgens welke principes handelen mensen en wordt er sowieso gehandeld volgens principes of worden mensen gestuurd door blinde krachten? In de openbaarheid moet gehandeld worden volgens de rede die naar men zegt door iedereen gevolgd kan worden omdat geen mens het betwijfelt dat twee opgeteld bij twee gelijk is aan vier. Alleen blijkt de rede die de optelling regelt niet dezelfde als die welke aan zet is waar bijvoorbeeld de vraag rijst hoe een dronken chauffeur die een ongeval veroorzaakte, bestraft moet worden. In het eerste geval zijn enkel getallen aan de orde en de bewerking van de optelling, in het laatste geval zijn de factoren die kunnen meespelen in het hele gebeuren gewoon niet te tellen.

Niemand kan het ouders kwalijk nemen dat ze het eigen kroost een warmer hart toedragen dan dat van een ander maar voor een rechter die in de openbaarheid de redelijkheid moet vertegenwoordigen, zijn alle ouders en kinderen burgers die allemaal even gelijk zijn voor de wet. De rede kan weliswaar begrip opbrengen voor voorliefde en voor preferenties die 'des mensen' zijn maar de eerlijkheid gebied dat deze, als puntje bij paaltje komt, niet in rekening worden gebracht voor de vorming van een rechtmatig oordeel omdat voorrechten uit den boze zijn.

In deze tijd zijn openbaarheid en rechtvaardigheid zaken geworden van mondiale en van historische omvang: het snijdt niet langer hout om te gaan pleiten voor het behoud van een staat die zich een rechtsstaat blijft noemen waar haar existentie steunt op de historische peilers van slavernij en onrecht. Dat van die zaken gewoon abstractie gemaakt wordt in openbare toespraken van bestuurders aangaande het lot van hun land, is vandaag zonder meer misdadig.

Het zijn deze kortzichtigheid, het denken op korte termijn en het denken in kleine lapjes ('wettig begrensde') grond (het nationalisme) die de redelijkheid in weg blijven staan en daarmee uiteraard ook het internationalisme of de wereldsolidariteit. Het eigen volk, het eigen huishouden en het eigen persoontje verdienen begrip maar niet ten koste van alle anderen. Een premier kan in zijn toespraken van die anderen abstractie maken maar de waarheid haalt die leugens in en de confrontatie ermee toont zich in de gedaante van de oorlog, zodat de gevleugelde uitspraak dat in tijden van oorlog de waarheid het eerste slachtoffer is, omkeerbaar blijkt omdat in tijden van leugen, de vrede het eerste slachtoffer is.

(J.B., 7 oktober 2025)

Robotisering en de druk van de norm

Aflevering 10: Corruptie, de ultieme norm

Wetenschappelijk onderzoek met enquêtes toonde destijds aan dat stemgedrag zich quasi niet laat beïnvloeden door partijprogramma's en rationele argumenten maar wel voor een groot deel door de sociale omgeving¹: mensen hangen die partijen aan die van thuis uit aangehangen worden en dat zijn dan uiteindelijk die partijen die wat in de pap te brokken hebben inzake materiële voordelen met als belangrijkste troef de werkgelegenheid of dus het 'vaste' inkomen, zeg maar de bestaanszekerheid. Dat ingrediënt wordt mettertijd steeds belangrijker wegens enerzijds de onstabiliteit van de economie en van de politiek en anderzijds de drastische verrechtsing die, om het zacht uit te drukken, dictatoriale trekjes krijgt want kennelijk gesterkt door het voorbeeld van de ondergraving van de democratie in de V.S. duikt nu ook hier in België een minister op die de arrogantie tentoonspreidt om rechterlijke beslissingen gewoon naast zich neer te leggen waarmee zij de rechtsstaat verwerpt die immers volstrekt onbestaande is zonder de scheiding der machten. Kwalijke precedenten worden gecreëerd en dat voorbeeldgedrag doet bij de bevolking het onzekerheidsgevoel én de onzekerheid als zodanig enorm toenemen want nu moet iedereen getuigen hoe uiteindelijk willekeur de doorslag geeft in de lotsbepaling van jan met de pet en het laatste greintje vertrouwen verzwindt, het wordt “Jeder für sich und Gott gegen alle.”

Wantrouwen in de (klassieke) autoriteiten en toenemende onzekerheid hebben populisten aan de macht geholpen die de hemel op aarde weliswaar beloven maar eenmaal zij de touwtjes in handen hebben, verschijnt het narrenschip van Plato: met veel tamtam gaat het de kust af, gedoemd om voorgoed in de baren te verdwijnen.

Als volgende lichting oplichters is de categorie der predikers aan zet: per definitie hoeven zij zich niet aan de rede te houden, zij leven van volksopium en van wanen, krijgen gewis de massa op de hand en zijn in staat om de jeugd het hoofd dermate op hol te brengen dat die zich massaal naar het oorlogsfront spoedt voor een of andere 'goede zaak'. Een edele zaak, die beloond zal worden met medailles, monumenten, staatsbegrafenissen en jaarlijkse herdenkingsmomenten met als enige aanwezigen de naaste familie en de politieke verantwoordelijken die voor de oplichting van de edelmoedige jeugd grof geld ontvingen.

Een voorbeeld van bij ons zijn de oostfrontstrijders - vrijwilligers die door helleprekers in katholieke Vlaamse kerken werden opgetrommeld om te gaan vechten tegen 'de communisten': in elk dorp geraakten er in amper een uur tijd altijd wel een aantal gehersenspoeld (in totaal enkele tienduizenden) die dan vertrokken om nooit meer terug te keren - zij waren de geradicaliseerden avant la lettre en zij vochten bij de SS onder Hitler.² In Vlaanderen werden zij opgehitst door priester-dichter Cyriel Verschaeve en zij belandden in de klauwen van Staf Declercq, over wie onderzoeksjournalist Maurice De Wilde middels getuigenissen en documenten onthulde dat hij voor zijn 'diensten' van het nazi-regime aanzienlijke geldsommen ontving.³

Waarmee andermaal gezegd is dat stemgedrag zich laat sturen door bestaanszekerheid die zich - uiteindelijk - vertaalt in geld. Want dat is de gedaante waarin de normloosheid verschijnt in volle glorie: openlijke corruptie.

(J.B., 4 oktober 2025)

Robotisering en de druk van de norm

Aflevering 9: Voorrechten, burgeroorlogen en oorlogen

De actuele normloosheid is niet de afwezigheid van normen: het gaat om het verheffen van de normloosheid tot norm: het recht van de sterkste wordt ingeschreven als de nieuwe, alles overheersende wet. De wet van de jungle wordt bijgetreden door het juridische apparaat en zo zei Hitler over de bouw van zijn uitroeiingskampen: “Wij moeten de natuur een handje helpen”.

Dat de rechteloosheid tot wet verheven wordt, houdt in dat mensenrechten van het programma worden geschrapt als zogenaamd tegenstrijdig met de natuur die niet zou omzien naar de zwakkeren. Maar het tegendeel is waar: natuurlijkerwijze beijveren zich de ouderen voor hun jongen en in een school vissen vormen de volwassenen een levend schild omheen hun 'kinderen'. Daarentegen: in de wereld van extreemrechts sturen de 'senioren' de kinderen naar het oorlogsfront.

De beschaving is geen resultaat van de wil om wat door extreemrechts als de natuur bestempeld wordt, een handje toe te steken. Die 'natuur' werd erbij gesleurd om de voorrechten van sommigen te beschermen. Een mooi voorbeeld is de strijd tegen het abolitionisme die leidde tot de Amerikaanse Burgeroorlog van 1860-1864. Het volstaat niet meer voor de dief dat hij de arme kan bestelen: hij wil zijn diefstal bovendien ongestraft kunnen plegen, hij wil ze ingeschreven zien als zijn recht en dat heet 'voorrecht'. De zogenaamde strijd voor de herwaardering van het natuurlijke is in wezen het (opnieuw) opeisen van de voorrechten die dreigden te verdwijnen ingevolge het proces van humanisering.

Onder de invloed van extreemrechts gaat de actuele evolutie richting ontmenselijking. Onder het voorwendsel van een herstel van de beschaving zetten schoften alle middelen in om het civilisatieproces te decimeren teneinde zich te kunnen verzekeren van het blijvende genot van zekere voorrechten. De afschaffing van mensenrechten verkapt het opnieuw instellen van voorrechten.

Dat crimineel proces is uiteraard niet rationeel verdedigbaar en om die reden zijn haast en tumult nodig, waarbij erop gerekend wordt dat het nadenkende segment van de samenleving aldus zal beroofd worden van de mogelijkheid om de aan de gang zijnde machtsgreep tijdig in kaart te brengen en aan het volk diets te maken wat er aan de hand is. De verdediging van de zwakkere groepen in de samenleving is in wezen een strijd tegen de nieuwe vorm van slavernij die zijn slachtoffers uit de zogenaamde 'vierde wereld' (die door extreemrechts quasi onzichtbaar wordt gehouden) rekruteert. Op die manier herhaalt zich vandaag de strijd die de abolitionisten toentertijd te voeren hadden en die ook een strijd was tegen het behoud van voorrechten.

Het ligt daarom in de lijn van de verwachtingen dat ook dit keer de polarisering dienaangaande alleen maar kan toenemen en onvermijdelijk zal leiden tot een nieuwe burgeroorlog. Wellicht is dat ook steeds vaker een reden waarom naties alom met oorlogen en schermutselingen de aandacht trachten af te leiden van wat er intern gaande is.

(J.B., 3 oktober 2025)

Robotisering en de druk van de norm

Aflevering 8: Leven onder normloosheid

De betekenis van de 'nieuwe norm' voor migranten, kleurlingen, leden van de LGBTQ-gemeenschap, invaliden, langdurig zieken, werklozen en nog andere groepen van mensen die minder sterk zijn in aantal en die daardoor afhankelijk zijn van de goodwill van de gemeenschap, is niet min. Er heerst een sfeer van onzekerheid en algemene onveiligheid onder een groot deel van de bevolking, een malaise die niet onderschat mag worden omdat daar waar mensen in hun voortbestaan bedreigd worden, zij de overlevingsmodus in gaan en als dat gebeurt, wordt al de rest bijzaak: leven, geluk, studies, carrière, reputatie, vrienden enzoverder. De toestand zorgt voor stress en houdt die stress lang aan, dan zijn daaraan gerelateerde ziektebeelden niet ver weg.

Als groepen van mensen worden aangevallen, zijn mensen nog altijd niet alleen, ze hebben medestanders en in het getto dat zich noodgedwongen vormt, kunnen zij gebeurlijk nog hun angsten en hun ellende delen maar waar dit overgaat in pesterijen die, waar zondebokken worden geviseerd, altijd van de partij zijn, worden individuen geviseerd die dan worden aangevallen zonder dat de pesters gekend zijn en houdt de belaging aan, dan richten zich de frustraties bij gebrek aan kennis over de oorsprong ervan, op het slachtoffer zelf en leiden zij niet zelden tot suïcide als ultiem middel om de folteringen te beëindigen en slachtoffers die getuigen over de wanhoopsdaadpoging, zeggen: “Dit moest ophouden. Alles was beter dan dit.” Bij de daders, die zich sowieso verbergen, is geen spoor van spijt, laat staan van wroeging of gewetenlast te bekennen en dat komt doordat zij handelen onder autoriteiten die de onmenselijkheid goedkeuren en aanmoedigen. Het geweten immers, blijkt vaak niets anders dan de interiorisering van de opgelegde wetten en normen.

Die toestanden zijn ons bekend van getuigenissen uit de eerste hand onder het regime van Nicolae Ceaușescu van Roemenië die daar onder de ogen van de hele wereld een horrorbewind voerde van 1974 tot 1989. Onder die dictatuur verraadden familieleden elkaar bij de staat en het vertrouwen van alle burgers onderling verdween volkomen. De hel van het onderlinge wantrouwen vormde de motor van de volkerenmoorden in Rwanda in 1994 die uitgebreid bestudeerd werden door de Nederlandse socioloog Abram de Swaan¹ en uiteraard was er de Jodenvervolging onder het Duitse naziregime voorafgaand aan en tijdens de Tweede Wereldoorlog - om maar enkele voorbeelden te noemen.

Het respect voor mensen die behoren tot de geviseerde groepen, verdwijnt en gaat over in haat. De gevolgen laten niet lang op zich wachten: stigmatisering en demonisering, afdankingen, massale deportaties en uiteindelijk het onderbrengen van de menigten in kampen, eerst werkkampen, daarna concentratiekampen of kampen gericht op het ombrengen van de ongelukkigen - voor grootscheepse sterilisatieprogramma's ontbreekt dan immers allang de tijd. De angst ten tijde van de pandemie dat de vaccins weleens sterilisatiemiddelen konden bevatten, kwam overigens niet uit de lucht vallen aangezien aan het licht kwam dat het onvruchtbaar maken van massa's mensen buiten hun medeweten in het verleden onder velerlei regimes aan de orde was.²

(J.B., 2 oktober 2025)

Robotisering en de druk van de norm

Aflevering 7: Over 'policor'

Politieke correctheid is een begrip dat werd ingevoerd met het oog op het bestrijden van discriminatie en dat in de loop der jaren steeds wisselende invullingen kreeg zodat critici gingen spreken over een 'eufemismetredmolen'. Policor wordt door extreemrechts geschuwd waar dit de vrijheid van meningsuiting zou beknotten maar dat neigt dan weer naar de goedkeuring van bijvoorbeeld beledigend taalgebruik. Die goedkeuring verkapt echter de kaduke mening dat woorden geen daden zouden zijn.

De huidige discussie rond policor en de morele omslag daaromtrent in de V.S., vooral sinds de nieuwe instructies van de oorlogsminister aan het leger¹, heeft dus te maken met een metafysisch vraagstuk en meer bepaald met de kwestie of er ofwel twee werelden zijn, namelijk de echte wereld van de daden en daarnaast de quasi pseudowereld van de woorden, ofwel één enkele wereld waarin woorden wél meetellen. Maar dat is zeer kort door de bocht gesteld.

Het taalgebruik is aan het leven inherent en in het bijzonder aan het menselijke samenleven maar de woorden van een ongedwongen gesprek hebben niet hetzelfde gewicht als die waarmee een contract wordt opgesteld en ook hun betekenis verschilt niet weinig. Contracten zetten samenlevingsmechanismen in gang zoals computertaal doet met pc-programma's maar inzake gesprekken onder mensen moet men verwijzen naar een zin uit de Tractatus Logica-Philosophicus van Ludwig Wittgenstein: “Die stillschweigende Abmachungen zum Verständnis der Umgangssprache sind enorm kompliziert.”² Hiermee wordt verwezen naar de complexiteit van het onuitgesprokene in het levende taalgebruik dat tevens het ondergedefinieerde is, naar het in superpositie verkeren van (mogelijke) betekenissen, naar het ongezegde en het onzegbare en naar de muziek die zich (naar de woorden van de componist Claude Debussy³) tussen de noten schrijft.

Policor wordt een bijzonder penibele zaak in het licht van de realiteit van de interpretatie of dus de subjectieve component inzake communicatie. Maar als policor veronachtzaamd wordt, bestaat het gevaar dat het kind met het badwater wordt buitengegooid en dat men gaat geloven dat wellevendheid, tact, beleefdheid of beschaafdheid niet langer van tel zijn. Waar men denkt dat woorden er niet toe doen, kan men met de diplomatie de Verenigde Naties opdoeken en rest alleen nog bruut geweld en dat is rechteloosheid, jungle.

Uitgerekend dat is wat figuren zoals de huidige Amerikaanse oorlogsminister geloven: zij polariseren de hele wereld in brave burgers (dat zijn dan zijzelf en de aanhangers van hun partij) en slechteriken en wie dat weigeren te doen, noemen zij naïef, links of verwijfd. Zij stellen hun militair optreden in vreemde streken niet in vraag en geloven dat zij de vrijheid dienen met het gebruik van geweld. Zij geloven niet in vrede en in menselijke samenwerking maar alleen in concurrentie en in strijd want zo werden zij opgevoed in een kapitalisme dat zij menen te moeten verdedigen. Zij geloven dat wij gered worden dankzij hun oorlogen en tegelijk noemen ze zich volgelingen van de Sint-Salvator die de vrede predikte maar als zij christenen zijn, dan is Donald Trump de paus van Rome. Ja, er is een wereld denkbaar waarin Trump zichzelf tot keizer troont, zoals ooit Napoleon Bonaparte deed en dat ongetwijfeld uniek historisch gebeuren is warempel niet ver meer af.

(J.B., 1 oktober 2025)

Robotisering en de druk van de norm

Aflevering 5: “Der Wille zum System ist ein Mangel an Rechtschaffenheit”¹

Niet toevallig komt uitgerekend in deze tijd (aan de vooravond van W.O.III) de prediker Franklin Graham (zoon van prediker Billie Graham (1918-2018)) naar uitgerekend deze plaats (de ING Arena in Brussel) om een massa van dertienduizend zielen toe te spreken.

De massapredikers zijn een Amerikaans fenomeen dat bijzonder succesvol is voor het bijeenbrengen en hersenspoelen van grote massa's mensen en die zijn nodig om in een democratische samenleving aan een politieke meerderheid te komen, waarbij uiteraard gedacht moet worden aan de huidige politieke teneur in het land van oorsprong van de prediker in kwestie.

Bovendien is religie sinds oudsher het middel bij uitstek voor de rechtvaardiging van misdaden. Religie maar ook ideologieën en nog andere systemen waar men zich kan achter wegsteken. Vandaar schrijft Friedrich Nietzsche:“Der Wille zum System ist ein Mangel an Rechtschaffenheit.” Mensen ontvluchten hun verantwoordelijkheid door zich weg te steken achter 'het systeem'.

Het is immers een bekend gegeven dat de druk van het geweten afneemt waar mensen handelen onder een autoriteit, die ook die van de groep kan zijn (“de anderen doen het ook”), waar zij met andere woorden samenzweren en dat is in het bijzonder het geval waar de samenzwering een meerderheid gaat vormen, zoals bij uitstek het geval is in democratieën. Dit herinnert aan wat Augustinus van Hippo daaromtrent schreef, namelijk: “Als er geen gerechtigheid is, wat zijn koninkrijken dan anders dan grote roversbenden? Wat zijn roversbenden anders dan kleine koninkrijken?”²

Het tijdstip waarop het gebeurt is cruciaal maar ook de plek van samenkomst want het massagebeuren voltrekt zich in een arena welke toebehoort aan Mammon, de geldgod, de absolute monarch van heden die immers een pact heeft met de massa, het 'Neutrum'³ van Heidegger, het 'legioen' dat sinds tweeduizend jaar met de satan wordt geïdentificeerd⁴ alsook met de religie. Het geschiedt in de openbaarheid en derhalve onttrokken aan het oog van allen, zoals in "The Purloined Letter", een verhaal uit 1844 van E.A. Poe en het betreft de samenzwering van de twee grootste wereldlijke machten, die van enerzijds het geld, de economie en de politiek en anderzijds de religie, een samenzwering met als oogmerk uiteraard de zielen of dus het bezit van de massa.

Zoals ontelbare keren het geval was in de loop van de geschiedenis neemt ook nu de politiek de religie te baat in haar strijd om het monopolie en heden aan zet is de bedrieglijke stroming van de 'christelijke suprematie', wat in feite een contradictio in terminis is omdat Christus een dienaar wenste te zijn en dus alles behalve een superieur. De stroming is nationalistisch (in dit geval Amerikaans, wat nu zelfs betekent vijandig tegenover alle andere naties ter wereld (cf. de VN-vijandigheid d.d. 25 september l.l.⁵) en vaak ook Bijbels met een sterke neiging naar theonomie (door God of uit de Bijbel opgelegde wetten), gangbaar in een theocratie en met als islamitisch evenbeeld de sharia. De Nieuwe Apostolische Reformatie, een extreemrechtse beweging verwant aan de Pinkstertheologie en de Kingdom Now-beweging doet het integralisme uit het katholicisme van destijds⁶ heropleven waarin de kerk als “enige ware” niet alleen islamofoob is maar ook haat aanwakkert tegen vrouwen, homo's en vreemdelingen, alsook de Ku Klux Klan (gesticht in 1865 en dus na de Amerikaanse Burgeroorlog, uit haat jegens de vrij verklaarde uitgebuite zwarten bij de toen beëindigde slavernij) en de Christian Identity-beweging waar men gelooft dat Kelten en Germanen of dus het Arische ras de ware erfgenamen van het christendom zijn (met destijds de Führer⁷ als heraut van een nieuwe openbaring⁸), gekoppeld aan het natavisme, de ideologie dat alleen de inboorlingen meetellen, een bron van vreemdelingenhaat, paradoxaal genoeg aangehangen door de slavendrijvers met uiteraard hun allochtone slaven.

Figuren zoals Graham drammen het nieuwe normaal er bij de massa in die zich in extase overgeeft aan onzin maar in het licht van de oorlog waarvoor zij worden klaargestoomd is het onvervalste waanzin.

(J.B., 29 september 2025.)

Robotisering en de druk van de norm

Aflevering 4: “Die Öffentlichkeit verdunkelt alles”¹

Geheim en identiteit (artikel d.d. 16 juni 2008 - herhaling)

Het verdwijnen van zijn geheimen betekent het verdwijnen van de mens. Immers, de mens bestaat bij de gratie van de uniciteit van de persoon zonder dewelke elkeen eender is en vervangbaar net zoals het vee vervangbaar is, dat slechts functioneel is en nimmer een doel op zich, een eindwaarde. Precies zijn geheimen maken een mens uniek, en in het met elkaar delen van geheimen, vormen zich hechte gemeenschappen die, teneinde te kunnen bestaan, zich moeten kunnen onderscheiden van de collectiviteit die slechts welbepaalde eigenschappen van de mensheid kan betreffen, echter nooit het unieke, dat het persoonlijke is. Gemeenschapsvorming ontstaat pas door het delen van geheimen omdat alleen op die wijze zich het vertrouwen manifesteert dat voor de vorming van een gemeenschap onontbeerlijk is. Het verdwijnen van geheimen betekent daarom niet alleen de teloorgang van de persoon, maar onvermijdelijk luidt dit evenzeer het einde in van elk op persoonlijke relaties gebouwd samenzijn.

Het verdwijnen van geheimen is een proces dat direct voortkomt uit de houding van het wantrouwen: het wantrouwen werkt het verdwijnen van het respect voor de persoon in de hand, precies omdat dit respect onafscheidelijk is van het respect voor elkaars geheimen. De persoon bestaat bij de gratie van zijn geheimen; de teleurgang van het respect voor elkaars geheimen gaat hand in hand met het verdwijnen van het respect voor de ander als persoon; en het respect voor de geheimen van de ander verdwijnt uiteraard van zodra andermans geheimen niet langer als menselijke rijkdom en als potentiëel voor gemeenschapsvorming worden beschouwd, doch daarentegen als een bedreiging.

Het op het eerste gezicht zo mooi klinkende ideaal van de transparantie dat zich als een vanzelfsprekendheid aan het vestigen is, is zelf allerminst een geheim en mag daarom met argwaan worden bekeken. Het transparant maken van de mens zelf is, behalve een fantastische illusie en een grove leugen, tevens een van de meest gesofisticeerde aanslagen op de menselijke persoon als zodanig.

Het wantrouwen nu, heeft geen natuurlijke oorzaken, doch wereldlijke. Natuurlijke relaties berusten immers op een welhaast ingeboren vertrouwen dat zich in al zijn manifestaties zelfs als een natuurlijke noodzaak profileert. Het jong is voor zijn overleving afhankelijk van zijn moeder, het koppel dat samen een nest bouwt, vertrouwt elkaar. Er is onderling vertrouwen in de roedel, de bende, de troep, de school en zo meer, omdat dit ook levensnoodzakelijk is. En het vertrouwen blijft, zolang er geen reden is om te gaan wantrouwen.

In de wereld gaat het er net andersom aan toe: het wantrouwen is het fundament van alle wereldlijke relaties, en dat wantrouwen blijft zolang er geen reden is tot vertrouwen; tevens zal in de wereld de mate van het te schenken 'vertrouwen' nooit de mate van het 'redelijke' overtreffen, waarmee gezegd wil zijn dat men een ander daar niet méér zal vertrouwen dan strikt noodzakelijk is, want in de wereld geldt het vertrouwen als een noodzakelijk kwaad.

Waar het vertrouwen wordt beschouwd als een (noodzakelijk) kwaad, tracht men het overbodig te maken, en wel door ervoor te zorgen dat de wederzijdse controle van mensen op elkaar op de limiet waterdicht is. Uiteraard kan dit 'ideaal' pas worden gerealiseerd als mensen voor elkaar volledig transparant worden gemaakt. Daartoe is het absoluut noodzakelijk dat zij van hun geheimen worden ontdaan en dit proces, waarin mensen van hun eigenheid worden beroofd, betreft zowel het verleden als de toekomst van de individuen.

Inzake de transparantie van het persoonlijke verleden, moeten burgers van de hedendaagse maatschappijen zich geen illusies meer maken: alle prestaties van alle burgers dienen immers geboekstaafd te worden met het oog op bijvoorbeeld het eventuele genieten van een pensioen. Maar dat geldt evenzeer in de negatieve zin, en ook het ziekteverzuim, de ziekten zelf en hun prognose dienen te worden gekend en opgetekend. Alle individuen dienen zich te bewegen binnen de door wetteksten uitgetekende lijnen, en de controlemechanismen die dit ook in de gaten houden worden nog elke dag gesofisticeerder. Dit alles neemt geenszins weg dat ook hier, en misschien wel meer dan elders, misdaad of fraude mogelijk en feitelijk is: records verdwijnen of worden geprepareerd, politieke tegenstanders belanden op elkaars zwarte lijsten, boekhoudingen worden vernietigd en vervalst.

Maar ook de toekomst dient transparant te worden gemaakt, en hier schuilt een dubbel probleem voor de wereldse maatschappijen. Van de kant van de maatschappijen, vereist het transparant maken van wat mensen in de toekomst zullen doen, vooreerst het programmeren van alle menselijke handelingen die er kunnen toe doen. Ter compensatie van die fundamentele vrijheidsbeperking en dus met het oog op het mogelijk maken daarvan, worden handelingen die er niet toe doen bevrijd van alle bestaande beperkingen. We kennen in dat verband nu bijvoorbeeld de nieuwe wetten inzake abortus en euthanasie, maar ook alle wetten die betrekking hebben op de zogenaamde 'vrijheid' van elk individu dat mag doen wat het wil, zolang het handelingen betreft die naar wereldse maatstaven als een (voor de maatschappij onschuldig) 'spel' kunnen worden beschouwd.

Een tweede en ernstiger probleem duikt echter op van de kant van het individu, dat immers als reactie tegen het transparant geworden verleden, een 'vreemde' neiging gaat ontwikkelen tot volstrekt onvoorspelbaar gedrag. Het vergt slechts een relatief eenvoudige, redelijke analyse om te kunnen komen tot een begrip van bepaalde nieuwe vormen van criminaliteit, waarbij bijvoorbeeld iemand op straat wild in het rond gaat schieten, als men in acht neemt dat onvoorspelbaarheid uiteindelijk het enig resterende wapen blijkt van personen waar zij zich willen verdedigen tegen de beschreven vernietiging van hun persoonlijkheid ingevolge controle, doorlichtingsmechanismen en programmering. De mens wil immers niet geprogrammeerd worden; hij wil niet herleid worden tot een radertje in een machine; hij wil uniek zijn en creatief, want alleen zo kan hij mens zijn. De paradox wil dat de menselijke persoon dermate weerstandig is tegen zijn vernietiging van buitenaf, dat hij desnoods middels extreme wandaden de erkenning voor zijn uniciteit afdwingt.

Transparantie is een goede zaak, een noodzaak zelfs waar het handelingen, instellingen of planningen betreft welke het openbaar en gemeenschappelijk goed van burgers betreffen. Transparantie is daar een kostbaar wapen tegen samenzwering, corruptie en verduistering allerhande. Volstrekt misplaats echter is de zich bijna als een vanzelfsprekendheid profilerende eis tot zogenaamde transparantie waar het de menselijke persoon betreft.

De kampioen der transparantie is het geld, precies omdat geld enkel een kwantiteit voorstelt en voor de rest volstrekt zonder inhoud is. Omwille van het geld, dat de media heeft verziekt, wordt jacht gemaakt op het laatste geheim, op de allerlaatste inhoud, en worden mensen gedwongen om in het spoor van de hen opgedrongen voorbeelden (BV's, popsterren, politici, acteurs...), al hun inhouden voor de voeten te gooien van een anoniem en zelfs ongeïnteresseerd publiek. Het publiek interesseert zich immers slechts voor geheimen tot op het ogenblik dat het die kent: op die manier doet het de facto niets anders dan personen afschieten alsof het slechts ging om vogels op de hoge wip, trofeeën, scalpen. In werkelijkheid jaagt aldus de anonieme massa op de zielen van de laatst overgebleven mensen, alleen om die te doden, en zij rust niet zolang de laatste mens leeft.

In het woord 'geheim' herkent men het woord 'heim' of 'heem', wat 'huis' en 'thuis' betekent: geheimen zijn derhalve letterlijk dingen die thuis thuishoren, dingen die van thuis zijn, en waarmee vreemden geen zaken hebben. Het taboe om nog geheimen te hebben, is daarom vergelijkbaar met de absurde verplichting om open deur te houden voor jan en alleman. Door de deuren van het huis voor elkeen open te zetten, verliezen ook de muren hun functie, en bestaat het huis niet meer, en zo is ook de thuis verdwenen. Wie er wonen zijn niet gastvrij, doch ontheemd, want op de vlucht voor indringers. Want de gastvrijheid vereist dat de gastheer een huis heeft waar men thuis kan zijn, dat wil zeggen: een huis met deuren die men kan openen maar waarmee men het huis ook kan afsluiten om zijn bewoners te beschermen.

Het verdwijnen van zijn geheimen betekent het verdwijnen van de mens. Op straffe van definitief identiteitsverlies, verplicht de jacht op de laatste geheimen, mensen er daarom toe, zich steeds verder te gaan verbergen en zich in te kapselen. Dit kan vele vormen aannemen. Spontaan ontstaan op die manier bijvoorbeeld maatschappelijke subgroepen met elk een eigen taal, eigen gedragscodes, idealen en plannen. Zij stellen zich uiteraard allerminst open voor elkaar, veroordelen elkaar om elkaar nimmer te begrijpen, laten geen buitenstaanders toe, nemen afstand van alle algemene maatschappelijke gewoonten en tendenzen, en doen verder al het nodige, enkel met het oog op het vrijwaren van de eigen groeps-identiteit. Als de identiteit van het individu voorgoed verloren is, rest als laatste compensatie de identiteit van de 'roedel': zijn leden ontsnappen aan de doorlichting van een op zielen jagende wereld, maar uiteraard ontsnappen zij niet aan de eigen doorlichting, die nog onverbiddelijker is dan de stoutste George Orwell kon dromen.

Het geloof dat andersmans geheimen een bedreiging zijn, is het beschouwen van de ander zelf als een bedreiging, en het ontnemen van zijn geheimen aan de ander, is gelijk aan de vernietiging van de ander, omdat de ander met zijn geheimen samenvalt. Het wantrouwen vernietigt zodoende de ander maar, paradoxaal genoeg, is het niet zozeer uit wantrouwen dat men geheimen koestert.

Wie de ander wantrouwt, verdraagt niet dat de ander geheimen heeft, maar wie de ander vertrouwt, verdraagt zijn geheimen wel. Tegelijk verlangt men van de ander hetzelfde, wat inhoudt dat men verlangt dat de ander duldt dat men zelf geheimen bewaart. Dit verlangen is een verlangen naar vertrouwen vanwege de ander, en de geheimen zijn bijgevolg niets anders dan de mogelijkheidsvoorwaarden voor het zich manifesteren van het vertrouwen zelf. Het doet er op de keper beschouwd niet toe wat de genoemde geheimen inhouden: het volstaat dat ze er zijn, en ze hebben geen andere functie dan geheim te zijn en dat ook te blijven, want alleen zo zijn ze werkzaam. Op dezelfde manier functioneert trouwens ook onze vrijheid om het goede te doen: die bestaat pas als tevens de mogelijkheid tot het maken van een andere keuze gegeven is. Het is niet de bedoeling dat we voor het kwaad kiezen, maar we moeten dat principieel wel kunnen doen, anders waren we niet vrij in het doen van het goede. Op dezelfde manier functioneren geheimen enkel als mogelijkheidsvoorwaarden: ze maken het mogelijk dat zich het vertrouwen manifesteert.

De jacht op geheimen ontspringt aan het wantrouwen: de wantrouwige vraagt aan de ander of hij dan iets te verbergen heeft, aangezien hij bepaalde dingen geheim houdt, en hij dwingt de ander zijn geheimen prijs te geven, op straffe van de beschuldiging een bedreiging te vormen voor hem. Geeft hij geen gevolg aan het bevel om zijn geheimen prijs te geven, dan ziet de wantrouwige daarin het bewijs van het bedreigende karakter van die geheimen en tevens de rechtvaardiging om de ander te overmeesteren en hem zijn geheimen afhandig te maken. Maar zodoende wordt de ander, als ander, ook vernietigd. Immers, wie geen geheimen meer heeft, beschikt ook niet langer over de mogelijkheid om die met anderen te delen; hij kan derhalve geen persoonlijke gemeenschap meer vormen met anderen, hij is gedoemd om te vereenzamen.

Om mens te kunnen zijn, moet men met anderen verbanden kunnen aangaan op grond van vertrouwen, en om vertrouwen te kunnen schenken, moet men geheimen hebben, welke men met die anderen die men vertrouwt, kan delen. Het schenken van vertrouwen is derhalve gelijk aan het wegschenken van geheimen. Men geniet het vertrouwen van de ander als men diens geheimen tot de zijne maakt, en men beschaamt het door die geheimen te verklappen. In het verklappen van geheimen, wordt, met die geheimen, het vertrouwen vernietigd, en de band, en tenslotte ook de identiteit van de betrokkenen. Vandaar functioneren geheimen, ook als het er helemaal niet toe doet wat ze inhouden, als reële middelen, hetzij ter verrijking, hetzij ter vernietiging van de daarop betrokken personen.

Het geheim en de identiteit: ze zijn beiden tegelijk even onwerkelijk en werkelijk. Onwerkelijk is het geheim omdat het er op de keper beschouwd principieel niet toe doet wat het inhoudt teneinde functioneel te kunnen zijn als 'thuis' voor de identiteit, de persoon. Tegelijk is het geheim ook echt omdat er zonder het geheim, of de 'thuis', helemaal geen identiteit, geen persoon kan bestaan. En hoe reëel is dan de identiteit? Hoe echt is het dat iemand met zichzelf samenvalt en alleen met zichzelf? Hoe waar is het te zeggen dat elke mens uniek is? En is het met de unieke mens dan net zo gesteld als met het geheim: doet het er met andere woorden niet toe wie een persoon is, zoals het er ook niet toe doet wat een geheim dan inhoudt, terwijl het volstaat dàt het er is opdat de manifestatie van het vertrouwen mogelijk zou zijn? Doet het er met betrekking tot een persoon helemaal niet toe wie hij is, en volstaat het dàt hij er is... opdat wat dan mogelijk zou zijn?

Het geheim, de identiteit, en tenslotte het leven zelf: allen delen ze een karakter van opperste onwerkelijkheid en opperste werkelijkheid tegelijk. Want wat is het leven anders dan een efemere beweging die heel even door de dode dingen gaat zoals een wind die waait in de kleuren van het linnen aan een waslijn? En tegelijk het enige wat er is.

J.B., 16 juni 2008

Geheim en identiteit (deel 2)

Ik heb nooit een grotere onzin gehoord dan in de uitspraak dat de mens samenvalt met zijn geheimen. Het verdwijnen van zijn geheimen betekent het verdwijnen van de mens, zo wordt beweerd, maar kan iemand mij misschien eens duidelijk maken over welke geheimen het dan gaat? Ach, hoe makkelijk vinden zij niet de instemming van de lezers, die artikels die een beetje stug en onleesbaar zijn door hun slecht gevormde zinnen, halfgare redeneringen en citaten of zinspelingen op zogenaamde grote geesten die dan nog het liefst schrijven in vreemde talen! In alle ernst: ik weet echt niet wat ik me bij die 'geheimen' moet gaan voorstellen, laat staan dat ik mijn identiteit, het bestaan van mijn zelf, daaraan zou ontlenen!

In alle eerlijkheid moet ik daarentegen bekennen dat zelfs die identiteit waarover allen de mond vol hebben alsof het de meest voor de hand liggende werkelijkheid betrof, mij alleen maar opzadelt met een ongemakkelijk gevoel, want ik voel geen eigen identiteit, geen samenvallen met mezelf, geen ondeelbaar centrum, geen persoon: alles wat ik voel is wat mijn zenuwuiteinden aan mijn hersenen doorspelen, en verder ook wat mijn hersenen bedenken naar aanleiding van vroegere prikkels. Dat laatste overtreft in de meeste gevallen overigens niet eens het niveau van het eindeloze gepieker, en ik maak er het liefst een eind aan door een dutje te doen of door mij te storten op een of andere bezigheid die aan de geest of aan het lichaam genoeg afleiding biedt om dan toch voor de duur van enkele minuten - en in het beste geval zijn dat enkele uren - met piekeren op te houden.

Meer bepaald dat terugkerende piekeren baart me zorgen, want het onderwerp van het gepieker is uitgerekend het volstrekt ontbreken van een 'zelf', een identiteit of een eigen geest, laat staan dat daarin geheimen zouden schuilen welke een reserve vormden voor het geval zich een ontmoeting voordeed waarbij deze geheimen dan met anderen gedeeld zouden kunnen worden ter bekrachtiging van het vertrouwen. Wat een onzin! Neen, andermaal: ik heb geen geheimen, ik beschik zelfs niet over een eigen 'zelf' dat ze zou kunnen herbergen, en van anderen verwacht ik evenmin dat zij geheimen hebben. Meer zelfs: als anderen mij over hun geheimen reppen, dan activeert zulks een vreemde allergie ergens in mijn ingewanden, en moet ik er als een hazewind vandoor.

De allereerste herinneringen uit mijn vroegste kindertijd bevatten geen enkele notie van een eigen identiteit: ik zie daar alleen maar geurige bloemen waaraan men mij laat ruiken, bloemen waarvan de vele kleuren dieper zijn en echter dan die van de andere dingen uit de omgeving. Ik hoor bijen zoemen die deze bloemen bezoeken, die er hun honing halen en die dan tevreden verder vliegen,

van bloem

naar bloem.

Ik zie hoe zij landen op de geurige kelkbladen in hun donzige vacht en met hun wollen pootjes en hoe zij hun slurf diep in de gaten der bloemen boren om er de nectar uit te zuigen. Ik herinner me vlinders die zich aan eenzelfde passie overgeven: vlinders bij wie ik het wonder van de vliegkunst met vleugels ontdek en ook dat van de symmetrie welke de aquarellen op hun vleugels schilderen. Bloemen, bijen, vlinders, bomen ook, en de warme zomerwind, het zoete van de vruchten uit het woud, het spreken van zwarte vogels in de takken van de bomen, de dans van de kat en het hijgen van de aanhankelijke hond.

Al deze dingen herinner ik me uit mijn vroegste kindertijd, maar géén eigen identiteit. Nooit immers was ik bij mezelf, altijd was ik uitzinnig, altijd viel ik samen met wat ik rook, proefde, hoorde, voelde of zag. Alleen als ik buikpijn kreeg, en huilde, waren ogen op mij gericht, werd mijn naam genoemd, en restte mij geen andere keuze dan die naam te associëren met ongemak en met pijn: het 'zelf' was slechts een storing welke zo snel mogelijk diende opgeheven te worden.

J.B., 16 juni 2008

Robotisering en de druk van de norm

Aflevering 3: De norm en de dictatuur van 'das Man'

Honderd jaar geleden schreef Martin Heidegger Sein und Zeit¹ waarin een belangrijke paragraaf over wat hij noemt 'das Man' of het 'men', het onpersoonlijke. Wij onderscheiden ons van de anderen, die dermate ongespecificeerd, neutraal en verwisselbaar zijn, dat ze eigenlijk verdwijnen, zo zegt Heidegger, en daar vestigt zich de dictatuur van 'das Man'.² In alles wat men doet, denkt en voelt, voegt men zich naar dat onpersoonlijke, de doorsnee, de nivellering, die wij kennen als... de openbaarheid. Het is de openbaarheid die alles verduistert en het dan voorstelt als het bekende en het voor iedereen toegankelijke.³ De verantwoordelijkheid verdampt omdat men zich op het 'men' beroept.⁴ Elkeen is de ander en niemand is zichzelf. Iedereen heeft zich overgeleverd aan niemand.⁵ Tot daar Martin Heidegger.

Als het onpersoonlijke in betrekking staat tot personen, verwijst het uiteraard naar de reputatie of dus datgene wat in de openbaarheid ligt maar Heidegger verklapt ons de paradox van de openbaarheid waar hij er op wijst dat die alles verduistert terwijl het wordt voorgesteld als bekend en voor allen toegankelijk. De idee doet warempel denken aan het spook van Descartes: het 'wiskonstige', het voor iedereen kenbare, dat wat op ieders instemming kan rekenen, in casu de meetkunde maar in extenso de Rede tout court alsook het zogenaamde 'gezond verstand', zijn algemeen bekend en voor iedereen toegankelijk maar op de keper beschouwd volstrekt inhoudsloos. De som van de hoeken van een driehoek is honderdtachtig graden en dat is zo waar dat het zelfs in dromen (of dus in de onwerkelijkheid) geldt want men kan niet dromen van een andere driehoek. Maar dat betekent dat het onderscheid tussen werkelijkheid en droom de meetkunde volstrekt koud laat, met andere woorden: dat de meetkunde niet in betrekking staat tot de werkelijkheid of dus dat de meetkundige stellingen met betrekking tot de werkelijkheid nietszeggend zijn. Ze zijn helemaal niet 'waar' maar slechts 'geldig' binnen hun eigen spel, de meetkunde. En zoals de meetkunde een louter spel is, is ook al het andere wat de Rede aangaat een spel: de 'waarheden' die eruit resulteren, vloeien voort uit de axioma's en de afleidingsregels zodat dit spel volledig gedetermineerd is en derhalve nietszeggend: er komt uit wat er is ingestopt, niets meer en niets minder.

En dat geldt ook voor de reputatie van personen: zij betreft eigenschappen die aan de betrokken personen worden toegeschreven maar ze houden er helemaal geen verband mee. Ofschoon het de kortste en de zekerste weg is om daaromtrent uitsluitsel te krijgen, wordt niet aan iemand gevraagd wie zij of hij is, wat hij doet, hoe zij erover denkt en voelt: men kijkt hoe er over gedacht wordt of dus wat 'men' erover denkt en 'men' is iedereen en derhalve niemand. Maar niemand draagt verantwoordelijkheid voor wat gezegd wordt of voor een reputatie, niemand staat er borg voor en nochtans is het de reputatie waarop mensen afgerekend worden. Dat is de dictatuur van het 'men', de dictatuur van Niemand. In een kapitalistische wereld, waarin iemand is wat hij heeft, is bijgevolg die 'niemand' het kapitaal zelf, de geldgod, datgene wat verschijnt en ontzag opeist maar volstrekt zonder inhoud is. Geld zou ongeacht welke inhoud hebben als men dacht dat men er alles kon mee kopen maar het wezenlijke is niet te koop, geld blijft zonder inhoud.

Onze economie is een spel dat alles overheerst en waarin gespeeld wordt met het leven, met de mensheid, die moet plooien naar dat spel. Aan het hoofd daarvan staat een leeghoofd dat verpersoonlijkt wat hij beheert: het niets dat allen in de ban houdt. Pure fictie zijn de afspraken die iemands bezit (lees: iemands rechten) constitueren ('illegale mensen bestaan niet!') maar iedereen plooit zich ernaar en door die lafheid worden ze werkzaam, beschikken ze over tastbare macht die het leven kan chanteren. Dat blijkt waar de economie in de oorlog overgaat, die het verlengstuk ervan is. Of beter: de kapitalistische economie is het ei, de oorlog het kuiken. Het kuiken leeft en het ei symboliseert Pasen maar de mammon perverteert dat alles en maakt van economie en politiek een huishouding van de dood.

(J.B., 28 september 2025)

Robotisering en de druk van de norm

Aflevering 2: Kerberos

Het is de druk van de norm die ons tot robots maakt, die ons berooft van wie wij zijn, die ons onze eigenheid ontneemt, die ons herschept tot eenheidsworst. De angst om af te wijken van de norm grondt in de angst voor uitstoting, verbanning, minachting, ontmenselijking. De norm is de machine die robots produceert, de norm is een guillotine, hij onthoofdt ons, maakt ons willoos. De norm wordt aan het volk opgelegd zoals het virus dat op het volk wordt losgelaten en zoals het virus ziek maakt, doet ook de norm dat; zoals het virus kadert in een biologische oorlog, maakt de norm van een psychosociale aanslag deel uit. De norm ontneemt ons onze vrijheid en daardoor ook ons bestaan zelf. De norm steekt onze wil de loef af, hij verlamt ons, neemt bezit van ons zoals een ziekte dat doet, die ons aan een bed ketent. De afkondiging van de norm is een openbaar gebeuren dat meteen van alle ogen argusogen maakt: mensen worden elkaars verklikkers, stellen zich spontaan in dienst van de norm om te beschuldigen wie hem niet ernstig nemen. Niets is nog belangrijk dan het volgen van de norm omdat elke afwijking gezien wordt, aangegeven en gesanctioneerd. Vergissen normovertreders zich als zij geloven aldus de vrijheid te herwinnen? Immers, het negeren van de norm is contraproductief want sowieso suïcidaal. Betreft de norm niet langer de menselijke handelingen maar hun zijn, dan stigmatiseert en polariseert hij en in het zog van dit gebeuren worden wie niet beantwoorden aan de norm veroordeeld tot het overleven van zichzelf, een toestand die vaak erger is nog dan de dood, die men alsnog niet zoekt om zijn beminden te sparen.

De zaak wordt wel bijzonder ernstig waar blijkt dat de norm niet uit de lucht komt vallen of aan de bomen groeit: hij wordt opgelegd door wie daartoe de macht hebben en derhalve volledig arbitrair. Wat betekent dat een machtswissel volstaat om de normaliteit volledig om te gooien. Zo bijvoorbeeld - en driewerf helaas is dit niet zomaar een voorbeeld in de marge maar het actuele toonbeeld zelf - waar een toespraak¹ van Volodymyr Zelensky voor de V.N. en dus voor de ogen en de oren van de hele huidige wereld, aan het moeizaam opgebouwde vertrouwen in de diplomatie, de vredesonderhandelingen, de logica, de wetenschap of het Woord tout court, een spijtige vergissing noemt en gaat zweren bij het recht van de sterkste als ultieme toeverlaat. De wereld moet nu onthouden dat de Verenigde Naties - en dat zijn quasi alle (erkende, onafhankelijke) landen van de wereld - een waardeloze institutie zijn en dat iedereen zich voortaan moet onderwerpen aan de U.S.A. of tenminste aan de T.S.A., de Trump States, die deze neo-Nero uiteraard niet zullen overleven. Dat de genoemde normveranderaar (die weliswaar slechts een tentakel is van zijn baas) dit doet in een vergadering van de V.N. welke hij toespreekt, is de arrogantie ten top gedreven en verraadt de onverschrokkenheid van het demonische dat immers niets te verliezen heeft daar het wezenlijks niets is dan het gebrek aan alles. Het leven is voor de zwaarst bewapenden, zo verklaart hij en alle kinderen kijken mee, de moordenaar van Charlie Kirk kon meegekeken hebben. Het leven aan de oorlog! - zo bazuint hij uit, met op de achtergrond de collage met John Heartfields hellehond: “Krieg und Leichen, die letzste Hoffnung der Reichen.”²

(J.B., 27 september 2025)

Robotisering en de druk van de norm

Robotisering is een goede zaak waar zij mensen van eentonige werkzaamheden verlost op voorwaarde dat de bedienaar van de robot daar zelf geen onderdeel van wordt zoals men zich herinnert van de beelden uit Charlie Chaplins Modern Times waar arbeiders veroordeeld worden om levenslang vijzen aan te draaien in het zogenaamde bandwerk.

Echter, waar de robot gigantische afmetingen heeft aangenomen zoals dat het geval is met de robot die de maatschappij is, blijkt dit laatste euvel onvermijdelijk: mensen verworden tot radertjes in een machine die niet alleen autonoom draait maar die tevens aan de greep van elk individu ontsnapt. Behalve aan de greep van die ene persoon die erin geslaagd is om op te klimmen naar de absolute top van waaruit hij als enig overgebleven levend wezen deze machine kan (en moet) bedienen of besturen?

Vraagteken. Het personage in kwestie - noem het voor mijn part de president - heeft weliswaar een entourage maar als iemand uit die entourage ook maar een vinger durft uit te steken naar het stuurwiel, slaat hij op hun handen zoals paus Franciscus deed met de handen van een vrouw die haar leven lang gespaard had om uit verre streken af te reizen naar het plein in Rome van Sint-Pieter die uit de handen van Onze-Lieve-Heer de sleutels tot de hemelpoort ontving teneinde een blik te kunnen opvangen van Zijne Heiligheid in levenden lijve.

Vraagteken? Het wegslaan van mededingers is uiteraard een automatisme geworden na een leven lang carrière jagen en moet derhalve worden vergeven aan de voor het overige bijzonder goddelijke man in smetteloos witte gewaden maar het toont toch aan dat ook hij niet ontsnapt aan de ultieme bijwerking van de machine die er, nogmaals, in bestaat dat zij weliswaar bedoeld is om mensen te verlossen van automatenwerk terwijl zij de facto in het tegendeel resulteert en zij iedereen, incluis haar hoogste bedienaar, aan zich onderwerpt waardoor, begrijpelijkerwijze, de meest gevreesde nachtmerrie in de werkelijkheid naar binnen treedt: Jaap Kruithofs 'Wereld zonder stuurman'.

In de aanloop naar de oorlog zijn betrouwbare troepen nodig en gehoorzaamheid wordt dan de hoogste deugd, een kritische blik de meest versmade zonde. Soldaten moeten zo gehoorzaam zijn als robots en derhalve worden alle rekruten geautomatiseerd. Het begint al op de werkvloer: zelfs het onderwijzend personeel dat werkt met levende mensen in de klas, wordt gereduceerd tot loutere uitvoerders van door de overheid opgelegde programma's en die overheid, nota bene, mist zelf een kop daar zij zich zoals de windhaan richten moet - de windhaan die, zoals elkeen weet, op een goed gesmeerde as moet staan want immer draait, bijna zoals een tandwiel doolt in een machine.

Een rotor heet dat: robots zijn rotoren aangedreven door motoren die hun huik¹ zetten naar de wind en deze laatste waait zoals de beurs draait, dus het geld, de munten of het goud en dezer dagen is dat klatergoud, het blinkt maar heeft geen waarde want geen zwaarte, geen gewicht, het geld is licht zoals de lichtekooien, het dwarrelt door de wind en elkeen scharrelt er gezwind doorheen en tracht aldus zijn levensmiddelen uit de lucht te plukken.

Betrouwbare troepen dus, gehoorzaamheid aan één bevel voor de unificatie van de stervelingen nog vooraleer de dood ons allen compleet gelijk maakt. Die wordt verkregen bij de gratie van de norm welke wordt opgelegd door een bijzondere wet die deze is van het fascisme dat heden opnieuw heilig wordt verklaard en vleugels krijgt zoals een mannetjesbij die heeft, een dar, waarvoor nu de Amerikaanse benaming wordt verplicht: een drone en dus een onbemande vliegende bom.

De norm is een onbemande vliegende bom die treft wie zich eraan onttrekken wil, nu de president, gestuurd door de machine zonder kop, elkeen die ervan afwijkt in een vakje propt en ziek verklaart terwijl de zieken alsnog de werkvloer op worden gesleurd omdat zij veel te duur geworden zijn voor de machine die schoon schip wil maken met het afval, die wil opkuisen wat vuil is en die, zoals destijds de zelfverklaarde mensenvriend die Adolf Schicklgruber heette, de rotte appels weg wil uit de mand. Schicklgruber komt van Shecklegruber en betekent 'geldwolf'.

Alleen de president is normaal, hij immers is de norm en hij alleen, de enig zaligmakende, alle beschuldigingen van het Epstein-genre ten spijt, zoals destijds de kerk zei van zichzelf, de ene heilige katholieke en apostolische kerk met haar verborgen begraafplaatsen van ketters en misbruikte kinderen die wezen waren: ben ik dan mijn broeders hoeder? - aldus de woorden van Kaïn die na de moord op Abel de stamvader van de mensheid werd.

Zoals gezegd: de norm is een onbemande vliegende bom, men ziet hem loeren in de vorm van camera's, zo groot als een speldenkop maar zij zien alles, ze bombarderen weliswaar met enige vertraging maar zij missen nooit doel nu alles in handen van de gigantische machine is. Meneer X vertelt dat zijn betaalkaart geblokkeerd is - so what? Mevrouw Y krijgt geen ticket naar de States - so what? Aan meneer Z wordt verteld dat alle plaatsen zeer helaas volzet zijn zodat hij moet rechtstaan en moet wachten, bijvoorbeeld op werk, waarvoor hij ook nog eens beschuldigd en gestraft wordt.

So what, so what, so what: dat is de onverschilligheid waarover Primo Lévi schrijft dat zij nog erger is dan genocide en als hij in het lab met proefeekhoorntjes de stekker uittrekt van een molentje waarin een exemplaar van deze prachtige ratten zich lazarus loopt, riskeert ook hij geschrapt te zullen worden door de gigantische machine. Wij kunnen mensen missen die de norm niet respecteren, klinkt het en daar zwaait de zeis, zijn kop eraf, de volgende, totdat alleen nog microcephalen overschieten of mensen geheel zonder hoofd, naar het voorbeeld van de gigantische machine. Welcome to the Machine is een protestsong van Pink Floyd uit 1975 maar een halve eeuw later nog actueler geworden dan destijds.

(J.B., 25 september 2025)

Als de vos de passie preekt

Politiek rechts heeft zijn succes te danken aan de misdaad van sociale uitsluiting. In een kapitalistisch georiënteerde maatschappij is niet hard werken de bron van rijkdom, vaak integendeel: de hardst werkende mensen worden onderbetaald, zij zijn vaker ziek, worden afgedankt, missen de tijd die nodig is om zich te ontwikkelen, te oriënteren en orde op zaken te stellen, ze worden vroeger werkonbekwaam en sterven jonger. Werkmensen worden met opzet onderbetaald om aan de slag te moeten blijven om den brode. Rijken brengen rijken voort en slaven, slaven en zo is in het sociaal werk de vicieuze cirkel van de kansarmoede een gekend probleem.

Toen in de V.S. na de Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865) de slavernij werd afgeschaft, werd zij meteen heringevoerd in de gedaante van de loonslavernij: onwetende armen van overal ter wereld werden naar Amerika gelokt, zogezegd om daar carrière te maken en rijk te worden. In werkelijkheid werden zij uitgebuit via vernuftige chantage: hun reis naar de V.S. werd door hun werkgevers betaald waardoor zij schulden maakten en het loon dat zij ontvingen zou nooit volstaan om die afbetaald te krijgen, zodat zij aan de slag moesten blijven, letterlijk totdat ze erbij neervielen.

Bijvoorbeeld in de Chinatown-districten leven nog de nazaten van de Chinese loonslaven uit die tijd - in de V.S. zijn er een zestal maar er zijn er ook elders ter wereld. In eigen land leven zoals her in der in heel Europa de loonslaven van na het 'opdoeken' van het kolonialisme in eigen stadswijken die een beetje aan getto's doen denken. De zogenaamde gastarbeiders (waarover destijds de heden tweeëntachtigjarige undercoverjournalist Günter Wallraff met Ganz Unten een spraakmakend boek schreef) of hun nakomelingen zijn intussen zowat gesetteld en vaker ziet men dat zij op hun beurt nieuwe generaties slaven tegen een hongerloon tewerkstellen: de vluchtelingen, de illegalen, de sans-papiers.

Dat zij dat doen wordt hen vergeven omdat zij aldus niet anders handelen dan hun eigen vroegere bazen maar dat autochtonen zich aan die praktijken bezondigen, is wel onvergeeflijk en meestal gaat het niet om doordeweekse landgenoten maar om grote firma's, multinationals, nationale instellingen, kortom gefortuneerde bedrijven die advocaten inhuren die wel weten hoe zij de wet kunnen omzeilen en via onderaanneming en een quasi onnaspeurbare carrousel schaamteloos het schandaal van de zogenaamde 'vierde wereld' creëren en in stand houden, alleen maar met de bedoeling om daar zelf schatrijk van te worden en dan verder met hun fortuinen op de beurs te kunnen spelen.

De leden van deze dievenbendes bekleden niet zelden de hoogste bestuurlijke posten, zij staan bovenaan op de sociale ladder, delen de lakens uit en met als hoofdkarakteristiek een teugelloze aanmatiging spellen zij anderen de les.

(J.B., 24 september 2025)

De ultieme oorlogspartijen

Wie de onthullingen omtrent het Belgisch koloniaal verleden een beetje gevolgd heeft, zal weten dat de Zaïrese president Mobutu de hand boven het hoofd gehouden werd: niet alleen door de Belgische en de Amerikaanse regeringen die met deze stroman hun belangen vrijwaarden, vooral dan met betrekking tot de kostbare bodemschatten van dat sinds Leopold II uitgebuite land met zijn half uitgemoorde bevolking, maar ook door het Vaticaan, meer bepaald vooral onder de heilig verklaarde paus Joannes-Paulus II, die onder meer de wapenleveringen aan Mobutu garandeerde in de financiering van oorlogen met communistische tegenstanders die bijvoorbeeld aan het licht kwamen door de moord op Patrice Lumumba. Het kapitaal en de kerk, twee handen op één buik, zoals het oude gezegde het uitdrukt, is een politieke tandem die tot op heden met bijzonder veel succes de (loon)slavernij van de volkeren in stand weet te houden en die de macht en de voorrechten van de adel en van de hogere standen bijzonder kort op de bal spelend bewaakt.

Een voornaamgenoot van de genoemde Afrikaanse dictator, tevens een van de grootste romanciers uit het Angelsaksische taalgebied, Joseph Conrad, heeft ten tijde van de kolonisering van Afrika door het Westen goed begrepen dat wat beschaving wil heten, een zich onder zogenaamde christianisering verkappende voortzetting is van de rechteloosheid van de jungle die met de sterkste sympathiseert en die de zwakke genadeloos afstraft. In dat licht stuit het bijzonder hard tegen de borst dat uitgerekend zij die zich de vertegenwoordigers van Christus op aarde laten noemen, achter de schermen samenzweren met de handhavers van het neoliberalisme, de ideologie bij uitstek die de wetteloosheid van de jungle tot de wet bij uitstek weet te maken en die haar aldus aan de wereldbevolking oplegt zodat wie het daar niet mee eens zijn, kunnen bestempeld worden als criminelen en als terroristen, waardoor zich een van de allergrootste politieke paradoxen ooit op wereldschaal realiseert. Met populisme en nog andere huzarenstukjes weten deze usurpators het volk zelfs daarvan te overtuigen dat zij aan de kant van de gewone mensen staan.

De opstand tegen de uitbuiting van het volk werd in de loop van de geschiedenis herhaaldelijke keren ontketend en de bekendste poging is uiteraard de marxistische omdat zij de enige is die erin geslaagd is om politieke veranderingen te verwezenlijken in een groot deel van de wereld. In de wereldoorlogen die worden uitgevochten zijn het niet zomaar twee contrasterende ideologieën die de overgang maken van bekvechten naar vechten: de werkelijke strijd is deze tussen enerzijds de handhavers van een gigantisch humanitair onrecht die zich verschuilen achter religie en beschaving en anderzijds opstandelingen daartegen die, vanuit een oprechte humane of christelijke inborst, dit door paus en wereldheerser gecreëerde kardinale onrecht aanklagen en uit de wereld willen helpen.

(J.B., 24 september 2025)

Waanzinnigen aan de macht

De kans dat iemand in een leidinggevende functie trekken heeft van een psychopaat is even groot als voor iemand die in de gevangenis zit en dat is 21 percent. Dat is significant meer dan de 1 percent psychopaten elders. Onderzoeker Nathan Brooks zegt: “"Voor psychopaten is zakelijk succes een spel. Het maakt ze niet uit of ze grenzen overschrijden. Het gaat ze alleen om het bereiken van hun doelen en het domineren van anderen."” Het zijn niet noodzakelijk messentrekkers maar wel vaak opscheppers, en manipulators die diepgang missen en die, paradoxaal genoeg, onverantwoordelijk handelen.¹

Er lijkt waarheid te zitten in het gezegde dat de wereld aan de 'durvers' is en uitgerekend deze categorie van mensen schrikken er dan ook niet voor terug om het monopolie te verkrijgen over het starten van een nucleaire oorlog: een enorme verantwoordelijkheid maar zij voelen het niet echt omdat het voor hen een spel lijkt.

Uiteraard zijn er graden van waanzin, ook onder onze leiders en politici maar blijkbaar jagen zij de mensen zoveel angst aan dat zij tijdens hun bewind door het volk en door hun tegenstanders vaak ontzien worden, zelfs als ze van de macht af zijn of allang overleden. De grote Vlaamse dramaturg Dirk Biddeloo schreef met betrekking tot die lui dat als hun misdaden maar groot genoeg zijn, men hen er gaat om eren. Zo blijken de grootste massamoordenaars die de geschiedenis opgeleverd heeft, op de sympathie van het volk te kunnen rekenen: Nero verrijst als stripfiguur en naar Napoleon Bonaparte worden bonbons genoemd, likeuren en tavernes.

Nero kreeg onderricht van de grote filosoof Seneca nadat hij werd geadopteerd door keizer Claudius die hij als achttienjarige opvolgde toen hij zijn rivaal Britannicus vergiftigd had. In feite regeerden Nero's leermeesters die hem aldus een godenstatus bezorgden maar hijzelf gaf zich over aan zijn passies: drank, seks, oorlog. Hij hield zichzelf voor een genie (onder meer als dichter), zag overal complotten tegen hem en moordde erop los, stak Rome in brand en gaf de schuld daarvoor aan de christenen die hij later in teer doopte en als levende fakkels gebruikte. Hij liet een luxe paleis bouwen en een 35 meter hoog standbeeld van zichzelf.

Dictator Napoleon Bonaparte stond op ten tijde van de Franse Revolutie die nog maar net de dictatuur van het Ancien Régime had neergeslagen met de absolute monarchen, de adel en de clerus die hem een usurpator noemden. Hij hervormde het recht en was tuk op oorlogen. Bij zijn veldtocht naar Rusland verloor hij vrijwel al zijn manschappen en hij eindigde als banneling. Napoleon gebruikte de religie om het volk eronder te houden. Voor hij zichzelf tot keizer uitriep (in aanwezigheid van Pius VII - die hem later in de ban sloeg), sloot hij een concordaat met de paus waarbij de eigendommen van de kerk werden aangeslagen en in ruil ging de clerus in loondienst bij de staat.

De Spaanse dictator en massamoordenaar Francisco Franco liet zich “leider van Spanje bij de Gratie Gods” noemen. Hij dronk noch rookte maar richtte een vreemdelingenlegioen op en ging zich te buiten aan moordpartijen en terreur, onder meer in de Spaanse Burgeroorlog. Hij smeedde samen met Mussolini en met Hitler, nog twee waanzinnigen met goddelijke status. En niet toevallig gaat het telkenmale om nationalisten. Dan zijn er nog Stalin, Mao, Pol Pot, Bouterse, Ceaușescu, Pinochet, Leopold II, Mobutu, Kagame en vele anderen.

Macht en waanzin, zij walsen met elkaar op de dansvloer van de geschiedenis, zij spelen met eenieders leven, verpersoonlijkt in monsters die er nooit genoeg kunnen van krijgen. Vroeger en nu.

(J.B., 24 september 2025)

Dit schrijven ze vandaag in Sri Lanka in de krant over Trump:

NB:  Mccarthyisme :

https://nl.wikipedia.org/wiki/Mccarthyisme

Het Kerstekind en het badwater

Aflevering 4: het Kerstekind en koffie

Het maakt niet uit of de god met wie men een relatie heeft, al dan niet bestaat, ongeacht of hij zich geopenbaard heeft. Onze vermogens tot herinnering en verwachting maken het ons ook mogelijk om relaties te onderhouden met personen die niet meer of nog niet bestaan. Ook kunnen wij ons vergissen inzake degene met wie wij een relatie onderhouden in de zin dat wij dan zeggen dat iemand niet degene was die men dacht dat hij of zij was, terwijl er toch die relatie was. Dit brengt het probleem van de fictieve identiteiten naar voren en dat van de artificiële intelligentie. Uiteraard kan een robot geen bewustzijn hebben en blijft hij een louter instrument, een werktuig dat uiteindelijk door mensen bestuurd wordt. Maar uitgerekend dit feit roept de vraag op naar de echtheid van de mens zelf die immers in het kader van het geloof beschouwd moet worden als onbestaande zonder God en derhalve als een instrument in Gods handen. Met andere woorden: voor wie in een god geloven, is de mens even onzelfstandig als de robot dat in onze ogen is. Zoals de robot alles wat hij is, ontleent aan mensen en het ding dus altijd een ding blijft, zo ontleent voor wie geloven ook de mens zijn hele zijn aan God die hem in leven houdt en die hem bestuurt. Wie in een god geloven en derhalve aannemen dat zij alles wat zij zijn aan die god te danken hebben, zullen, als zij consequent zijn, de relatie tussen mens en god moeten vergelijken met die tussen robot en mens. Dat houdt in dat zij hetzij de mens degraderen tot een robot Gods, hetzij de robot verheffen tot een bewuste en zelfbewuste entiteit. Echter, omdat dat laatste onmogelijk is, lijkt ook het eerste niet te kunnen. Uit eigen ervaring weten wij dat wij, mensen, beschikken over bewustzijn en over zelfbewustzijn. Tegelijk echter moeten wij ervaren dat dit feit niet te danken is aan onze eigen wil omdat die eigenschappen ons op elk willekeurig ogenblik kunnen ontnomen worden door wat wij beschouwen als het lot. Ons bewustzijn en ons zelfbewustzijn geven ons het gevoel dat wij in onszelf gegrondvest zijn, ja, dat we zelf goden zijn, zoals dat beleden wordt in het Hindoeïsme en in nog andere religies. Is dat een zekerheid, dan is de dood een illusie. Maar is de dood een zekerheid, dan zijn het bewustzijn en het zelfbewustzijn illusoir zoals ook dromen dat zijn. De zaak is nu dat het niet lijkt uit te maken of het hier om illusies gaat ofwel om waarheden omdat vanaf dat punt elk mogelijk criterium ontbreekt om daaromtrent beslissingen te kunnen nemen.

Het geloof is derhalve een eindeloos wendbaar ding, op zich oneindig onbepaald maar niet onschuldig omdat religie functioneren kan zoals de verliefdheid en de liefde (die overigens ook nog eens zeer verschillende dingen zijn). Zoals liefde en verliefdheid de wereld van wie daaraan onderhevig zijn, kleuren, zo ook geeft religie een lading aan de dingen die zij op zichzelf niet hadden. Zoals verliefden hun verliefdheid uiteindelijk niet zelf beheren doch ontlenen aan fysiologische alsook psychosociale toestanden waaraan zij onderhevig zijn, is ook religie werkzaam in een onbepaalde richting. Haar essentie zit derhalve in haar uitwerking op ons: religie kleurt onze wereld precies zoals hormonen dat doen of - om maar iets te zeggen - koffie.

(J.B., 22 september 2025)

Het Kerstekind en het badwater

Aflevering 3: Puur badwater

Zoals hoger gezegd zijn er maar weinig historische gegevens over de figuur van Jezus van Nazareth, al acht men het bijzonder onwaarschijnlijk dat Hij helemaal niet zou bestaan hebben. Maar laat ons dat nu eens veronderstellen en laat ons dus vertrekken van de hypothese dat Jezus van Nazareth helemaal niet bestaan heeft, dat het een fictief personage betreft, iemand die enkel leeft in de fantasie van welhaast de gehele wereldbevolking.

De veronderstelling is allerminst absurd want zij wordt door menigeen gemaakt met betrekking tot 'God'. In dat laatste geval is sprake van theïsme: God is een idee waarvan men al dan niet gelooft dat er iets of iemand aan beantwoordt in de werkelijkheid. Maar het christendom is - overigens samen met het jodendom en de islam - een openbaringsgodsdienst: het godsbegrip steunt daar niet op een idee maar op getuigenissen van de openbaring van God en derhalve is de vraag daar niet langer of er aan de idee 'God' een werkelijkheid beantwoordt maar wel of Gods getuigen de waarheid spreken. Zijn de mensen die zeggen dat ze Jezus over het water hebben zien lopen, geloofwaardig? Hebben zij gezonde ogen? Moeten hun beweringen letterlijk opgevat worden of spreken zij veeleer in beelden? En als het aannemelijk is dat zij een man ontmoet hebben die over zichzelf zegde dat hij de zoon van god was, sprak die man dan wel de waarheid? En als de mirakels die iemand verricht hem geloofwaardig maken, wat dan gezegd van getuigenissen over de vele andere wonderdoeners in de verhalen die ons ter ore komen?

Veronderstellen we dus dat Jezus helemaal niet bestaan heeft en dat hij een product is van de menselijke fantasie zoals ook de duivel, de engelen en al die andere sprookjesfiguren waarmee wij van kindsbeen af kennis maken. En stellen wij ons dan de vraag of het zin kan hebben om alsnog in zo'n fictief personage te geloven. En we maken onze veronderstelling met betrekking tot het bestaan van een geopenbaarde god aannemelijk door haar hetzelfde recht toe te kennen als de godsidee in het theïsme: de theïst gelooft in God op grond van eigen redeneringen en affecten en wie geloven in een geopenbaarde god doen op de keper beschouwd precies hetzelfde.

Onmiddellijk kan men inzien dat het helemaal geen verschil uitmaakt of Jezus van Nazareth al dan niet echt bestaan heeft. Dat er geen echt harde historische bewijzen zijn voor zijn bestaan, doet uiteindelijk niet ter zake omdat geloof hoe dan ook vereist wordt. Met andere woorden heeft het geloof op de keper beschouwd helemaal geen behoefte aan bewijzen en, meer nog dan dat, zijn bewijzen in geloofszaken totaal irrelevant want sowieso volstrekt krachteloos. En in dat opzicht is godsgeloof volkomen vergelijkbaar met bijvoorbeeld de trouw tussen geliefden. Er bestaat geen diepere grond voor de trouw dan de belijdenis zelf en zo ook is het geloof in wezen trouw en bevindt het zich in een domein waarin de waarheid alleen voor zichzelf kan spreken.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 21 september 2025)

Het Kerstekind en het badwater

Aflevering 2: Ambivalent christendom

Theologen, historici en nog andere onderzoekers zijn het er bijna allemaal over eens dat er nauwelijks geschiedkundige gegevens bestaan over Jezus van Nazareth en men is pas tientallen jaren na zijn dood over Hem beginnen te schrijven. Dat Hij gekruisigd werd zoals het misdadigers betaamt, wordt in de interpretatie van Paulus¹ gezien als door de Voorzienigheid zo bedoeld en op die manier is men gaan geloven dat Hij precies met die kruisdood de zonden van de mensheid heeft uitgeboet waardoor wij allen verlost worden ('Christus' betekent 'Verlosser'), op voorwaarde dat wij dat ook voor waar aannemen of belijden.

Als respons op de zondeval wordt de mensheid aldus door Christus vrijgekocht tegen de prijs van zijn (menselijk) leven dat dus geëist wordt door de duivel die de mens in zijn macht heeft sinds hij hem tot ongehoorzaamheid aan de Schepper heeft verleid.

Die idee kan vreemd lijken maar ze stamt uit de tijd van de slavernij waar lijfeigenen die bijvoorbeeld buit gemaakt werden in oorlogen, konden gekocht worden en dus ook konden vrijgekocht worden. De mens was door de duivel buit gemaakt in de oorlog tussen God en de duivel en kon pas terug vrij worden als hij vrijgekocht werd door God, wat gebeurde middels de tol van het leven van Gods Zoon, Christus, die daarom geldt als de Verlosser van de mensheid.

Jezus was een jood en de joden verwierpen uiteraard zijn optreden, Hij noemde de joodse Schriftgeleerden immers 'witgekalkte graven' en zijn kruisiging werd geëist door de joden die liever de moordenaar Barabbas de vrijheid gaven dan de door Pontius Pilatus onschuldig bevonden Jezus. Hij had wel volgelingen onder de joden maar terwijl de joodse christenen zich als uitverkoren volk de nieuwe religie toe-eigenden, verkondigt Paulus dat Christus er is voor alle mensen, waardoor het christendom een wereldreligie kon worden, een universele religie: katholiek betekent namelijk universeel; het katholicisme is het Paulinische christendom.

Het christendom was weliswaar rebels maar wat het katholicisme daarvan gemaakt heeft, is dat allerminst en dat zal wel de reden zijn waarom deze godsdienst door de Romeinse bezetter vrij snel als staatsgodsdienst werd uitgekozen. In de interpretatie van Friedrich Wilhelm Nietzsche² vertegenwoordigt het christendom de slavenmoraal, die allereerst moet beschouwd worden als een overlevingsstrategie: de slaaf dient zijn heer, niet uit liefde maar omwille van zelfbehoud. De in de slavenmoraal verkondigde altruïstische waarden zorgen ervoor dat de slaaf zich als het ware ongevoelig kan maken voor de belediging die zijn onderwerping betekent, met name door zichzelf voor te spiegelen dat hij zich uit vrije wil onderwerpt: hij heeft de dienstbaarheid aan anderen tot zijn edelste principe gemaakt en zo lijkt het alsof hij alleen maar het eigen principe volgt waar hij zonder tegenstand de bevelen van zijn overheersers uitvoert.

Die visie op het christendom is uiteraard die van de overheerser die de religie aldus te baat neemt maar het is niet noodzakelijk de visie van de gelovige en in geen geval die van Jezus zelf, die volgens Nietzsche de enige ware christen was. Deze ambivalentie is nogal complex, waar vandaan dan ook onze titel die er voor waarschuwt het Kerstekind niet met het badwater buiten te gooien.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 21 september 2025)