Marion van San (criminologe ) brengt Belgische illegalen in kaart

• E-mail bericht
• Bookmarken/Delen

11/03/'08 Drie criminologen van de Erasmusuniversiteit, Masja van Meeteren, Marion van San en Godfried Engbersen brachten in opdracht van de liberale ministers Marino Keulen (Inburgering) en Patrick Dewael (Binnenlandse Zaken) de situatie van illegalen in België in kaart. Het rapport wordt binnenkort besproken in de Kamercommissie Binnenlandse Zaken. Volgens hun onderzoek hebben illegalen een criminaliteitsgraad die twee keer zo hoog is als die van legale vreemdelingen. De vorsers stellen ook vast dat de diefstallen en de geweldscriminaliteit bij illegalen de jongste jaren sneller stijgen dan bij hun legale collega's. De onderzoekers pleiten voor het herinvoeren van de gastarbeider, maar die mag slechts in fasen en pas na regelmatige bijdragen sociale rechten krijgen. Ze willen ook een rem op het aantal regularisaties zetten.

Marion van San is een Belgische criminologe, die in ons land furore maakte met haar studie over de criminaliteit van migranten, die zij voor het eerst vanuit culturele elementen duidde. Haar onderzoek deed veel stof opwaaien, maar veroorzaakte maar weinig verandering in het beleid. Van San en haar collega's komen nu met een nieuw onderzoek. Dit keer naar de situatie van illegalen, of zoals zij het zeggen: "irreguliere migranten". In die term zitten niet alleen de illegalen, maar ook de mensen die switchen tussen een legaal en een illegaal statuut, bv. doordat ze met een toeristenvisum naar hier komen, langer blijven en illegaal worden, weer vertrekken en dan de cyclus opnieuw starten.

Van San interviewde 120 illegalen: 30 Turken en 30 Bulgaren in Gent; 30 Marokkanen in Antwerpen en 30 Congolezen in Brussel. De illegalen werden gerecruteerd via sleutelfiguren en op café. Er is geen enkele garantie op representativiteit en er is ook geen garantie dat wat de illegalen verklaren ook de waarheid is, zo schrijven de auteurs zelf. Maar ze confronteerden die verklaringen met data uit de politiestatistieken en beweren daarom dat ze toch een vrij goed beeld geven.

Wat bleek uit de interviews?

* Waarom komen illegalen naar België? Doorgaans om economische redenen. Alleen bij de Congolezen is politiek doorslaggevend. De illegalen maakten geen systematische vergelijking tussen de landen waar ze naartoe wilden, ze kwamen meestal naar België omdat ze hier al familie of kennissen hadden. Een vijfde kwam om in een korte periode veel geld te verdienen en dan weer te vertrekken. De helft (vooral Marokkanen en Congolezen) wil hier blijven en streeft een wettig verblijf na. Nog een derde wil liever illegaal in ons land blijven en de helft hiervan denkt als illegaal een fatsoenlijk bestaan te kunnen opbouwen.

* Hoe komen ze? Het grootste deel steekt illegaal de grens over. Een tweede belangrijke groep komt met een toeristenvisum en blijft na afloop van dat visum illegaal hier. Voor acht op de tien was België het geplande einddoel. Bij twee op de drie van de geïnterviewden is al eerder een familielid of een vriend naar België gemigreerd. En één op de drie van deze illegalen ontving van de familie in het herkomstland steun om over te komen, bv. geld om een mensensmokkelaar te betalen.

* Bijna twee van de drie geïnterviewden had inkomsten uit arbeid. Dat gold vooral voor de Turken, minder voor Marokkanen en Congolezen. De meeste informanten werken binnen de eigen etnische gemeenschap. Ze krijgen een lager loon dan hun legale collega's. Marokkanen en Congolezen hebben een veel lager maandinkomen dan Turken en Bulgaren. Bij Marokkanen hangt dit samen met het type werk dat ze verrichten: zonder uitzondering is dat ongeschoolde arbeid. Ze hebben ook het minste vast werk.

Wat leren de officiële statistieken?

* In 2005 klopten in Vlaanderen 2.871 illegalen aan bij het Algemeen Welzijnswerk voor hulp en toen werden ook 568 illegale cliënten in begeleiding genomen. Ook de opvangstructuren van Fedasil worden voor meer dan de helft bevolkt met illegalen (meestal uitgeprocedeerde asielzoekers). De kosten voor dringende medische hulp aan illegalen swingen de pan uit.
(Uit een recent antwoord van minister van Maatschappelijke Integratie Christian Dupont (PS) op een vraag van Sabien Lahaye-Battheu (Open Vld) bleek dat de dringende medische hulp voor illegalen in 2005 30,9 miljoen euro kostte en in 2006 al 38,5 miljoen euro, nvdr).

In sommige gemeenten, zoals Brussel, is men heel laks: illegalen kunnen gewoon naar een huisarts gaan en die eerste consultatie wordt automatisch door het OCMW terugbetaald. Het systeem is te zwaar belast en kan het zeker niet lang meer houden, schrijven de onderzoekers. Ze wijzen bovendien op de problemen van hulpverleners, die geen hulp willen bieden aan mensen die misschien altijd illegaal zullen blijven. Maar de hulpverleners weten door de lange procedures niet meer waar ze aan toe zijn.

* Van San maakte ook een analyse van de politiestatistieken. Tussen 2001 en einde 2005 werden 82.838 aanhoudingen voor illegaal verblijf verricht door de politie en die hadden betrekking op 68.072 personen. Jaarlijks werden gemiddeld 13.000 illegalen aangehouden. Ze komen uit 162 verschillende landen, het zijn voor 80% mannen in de leeftijdsgroep tussen 25 en 44 jaar. Een groot deel van de aangehoudenen komt uit ex-Joegoslavië, Marokko, Roemenië, India, Algerije.
Bijna 43.000 illegalen hebben een woonadres in België. Er werden 532 verschillende postcodes geregistreerd, er zijn 589 gemeentes. Hieruit moet worden besloten dat illegalen overal zitten, tot in de kleinste gemeenten.

Illegalen plegen - volgens de registratie van de politiediensten - twee keer zoveel criminele feiten als legale vreemdelingen: hun criminaliteitsgraad loopt op tot 4,8%, tegen slechts 2,1% voor legale vreemdelingen. (Als de onderzoekers het hier over “aanhoudingen” hebben, dan bedoelen ze dat de politie mensen heeft gevat voor deze feiten; ze doelen niet op gerechtelijke aanhoudingen door een onderzoeksrechter. De criminaliteitsgraad van illegalen is volgens de onderzoekers: het aantal aangehouden illegalen voor criminele feiten gedeeld door het totaal aantal aangehouden illegalen. Deze criminaliteitsgraad kan moeilijk anders berekend worden, omdat men het volledige aantal illegalen natuurlijk niet kent. Deze berekening kan een vertekening geven. De criminaliteitsgraad van een legale groep vreemdelingen wordt berekend door het totaal aantal aanhoudingen voor criminele feiten van de bewuste groep legale vreemdelingen te delen door het aantal legale vreemdelingen in dat jaar, nvdr.)

In de 82.838 politie-aanhoudingen tussen 2001 en einde 2005 zitten 57.967 aanhoudingen voor onwettig verblijf en 24.871 aanhoudingen voor gewone misdrijven (diefstal, zwart werk e.d.). Het aantal aangehouden personen is evenwel anders: er werden 57.967 personen aangehouden voor illegaal verblijf, maar slechts 13.628 voor andere misdrijven. Dat betekent dus dat de illegalen die voor diefstal e.d. werden aangehouden in de bewuste periode van vijf jaar meerdere keren voor die feiten werden aangehouden. Zo waren er 3.269 aanhoudingen voor gewone diefstal, maar toch slechts 1.976 aangehouden illegale dieven. Bij zware diefstal is het verschil nog groter: 2.656 aanhoudingen tegen slechts 1.156 aangehoudenen. Dit betekent in ieder geval dat het uitwijzingsbeleid niet behoorlijk functioneert.

De top-5 van de misdrijven waarvoor illegalen werden aangehouden bestaat uit: gewone diefstal (13%), gebruik van valse stukken (12%), zware diefstal (10,7%), aanmatiging van titels (9,9%), schriftvervalsing (9,4%).
Ruim een derde van alle misdrijven komt voort uit de onwettige verblijfsstatus (schriftvervalsing, gebruik van valse stukken, aanmatiging van titels, weerspannigheid), maar ook een derde heeft hier nauwelijks verband mee.

Over de hele periode van vijf jaar bekeken valt op dat illegalen niet vaker dan legale vreemdelingen worden aangehouden voor vermogensdelicten. Het aantal aanhoudingen voor gewone diefstal is verhoudingsgewijs gelijk voor beide groepen. Illegalen worden wel veel meer aangehouden voor gebruik van valse stukken en zwart werk. Hieruit kan blijken dat illegalen om hun brood te verdienen wel stelselmatig meer naar het zwart werk gaan, maar niet meer dan gewone burgers naar diefstallen.

De onderzoekers gingen ook na of er grote verschillen op het vlak van criminaliteit waren per etnische bevolkingsgroep tussen legale en illegale vreemdelingen. Daaruit bleek dat de illegale Marokkanen en Turken vijf keer zoveel aangehouden worden voor criminele feiten dan de legale, de illegale Congolezen zes keer zoveel, de illegale Algerijnen vier keer zoveel. Over het algemeen volgt de criminaliteit van het illegale deel van een bevolkingsgroep het legale deel van diezelfde groep, vermenigvuldigd met een bepaalde factor. Er is ook een duidelijk verband tussen de nationaliteit en de aard van de criminaliteit.

De evolutie in de tijd is verontrustend. Het aandeel van de verblijfscriminaliteit (die samenhangt met het statuut van illegaal) neemt tussen 2001 en 2006 af en dat van de bestaanscriminaliteit (de gewone misdrijven) neemt toe. Zo is het aantal aanhoudingen voor schriftvervalsing tussen 2001 en einde 2005 gedaald met 59%, maar dat voor gewone diefstallen steeg met 52%, dat voor geweldsmisdrijven met 157% en dat voor drugsmisdrijven zelfs met 173%. En dat is des te verontrustender omdat in dezelfde periode het aantal aanhoudingen van legale vreemdelingen voor gewone diestallen is gedaald met 14%, voor drugsmisdrijven met 10%, terwijl het aantal aanhoudingen voor geweldsmisdrijven 'slechts' steeg met 46%.

Kortom: het illegale deel van de vreemdelingenbevolking wordt geleidelijk aan crimineler. Maar er moet zeker niet gedramatiseerd worden. De illegalen blijven een braaf volkje, want het gaat in al deze gevallen bij de illegalen om erg lage absolute cijfers. Het aantal politieaanhoudingen van illegalen voor geweldsmisdrijven mocht dan al enorm gestegen zijn in vijf jaar tijd, het bedroeg in 2005 nog maar 390, tegen 7.098 voor legale vreemdelingen en 54.719 voor alle legaal verblijvende personen in België.

Hoeveel illegalen zijn er?

Dat is natuurlijk erg moeilijk te zeggen. Van San schat het aantal illegalen in België op 110.000, een minimale schatting, schrijft ze zelf. En ze relativeert ze ook voortdurend. Het lage cijfer verbaast, omdat begin jaren negentig het aantal illegalen al op 150.000 werd geschat door Koninklijk Commissaris voor het Migrantenbeleid Paula D'Hondt.

Ondertussen waren er natuurlijk wel de regularisaties van de binnenlandministers Duquesne en Dewael, maar precies door het aanzuigeffect op België van die voortdurende hoge aantallen regularisaties, verwacht je een veel hoger cijfer.

Hoe komt van San aan haar berekening? Ze heeft twee methoden: ze wéét hoeveel illegalen in een bepaald jaar gevat zijn voor criminele feiten door de politie. Dan gaat ze na hoeveel procent van de 120 illegalen uit haar steekproef zeggen dat ze criminele feiten hebben gepleegd. Ze past dit percentage vervolgens toe op het aantal gearresteerde illegalen. Deze methode vindt ze zelf niet echt betrouwbaar, want te afhankelijk van de acties die de politie onderneemt en het aantal acties rond illegalen is de voorbije jaren gedaald, schrijven de onderzoekers zelf. Bovendien geven ze toe dat de 120 uitgeselecteerde illegalen alles konden vertellen, terwijl de onderzoekers dat niet echt konden verifiëren.

Een tweede berekeningsmethode vertrekt van het aantal illegalen dat in 2004 dringende medische hulp kreeg (7.252). Dan gaat van San opnieuw na hoeveel illegalen in haar steekproef van 120 personen naar eigen zeggen dringende medische hulp kregen, ze berekent dit percentage en past dit toe op het cijfer van 7.252. Omdat de illegalen uit haar steekproef uit 2005 en 2006 gemiddeld drie jaar en 110 dagen in België verblijven, past ze het cijfer aan dit gegeven aan. Het probleem hierbij is dat in de twee jaren van haar steekproef (2005 en 2006) het aantal illegalen dat een beroep deed op dringende medische hulp veel hoger was dan in 2004, nl. 19.541 in 2005 en liefst 23.726 in 2006, waardoor de totale eindsom dus misschien wel eerder 219.076 of nog hoger zal bedragen dan 111.000. De schatting van het aantal illegalen die van San maakt kan dus een indicatie geven, maar in dit geval zeker een veel te lage.

Nederland en België

Van San geeft meerdere goede redenen op waarom Nederland minder illegalen heeft dan België. De informele economie (het zwart werk) bedraagt in België 21,5% van de totale economie, in Nederland slechts 12,8%. Omdat illegalen vooral in het zwarte circuit werken, ligt het voor de hand dat er meer illegalen in België zijn dan in Nederland.

Tweede reden: het huisvestingsbeleid is heel anders in beide landen. In België is het veel meer in handen van de private sector, waardoor het makkelijker is voor illegalen om een verblijfplaats te vinden.

Derde reden: het Belgische beleid is veel illegaalvriendelijker. Er was nog maar pas in 1999 een collectieve regularisatie met groot aanzuigeffect, ook nu (onder minister Dewael) wordt veel meer geregulariseerd dan in Nederland; bovendien vangt de Vlaamse Gemeenschap illegalen uitdrukkelijk op terwijl de Nederlandse regering dat uitdrukelijk verbiedt; en tenslotte kan een illegaal in België veel makkelijker medische hulp terugbetaald krijgen dan in Nederland: België betaalt in principe zelfs invitrofertilisatie terug aan illegalen.

Beleidsaanbevelingen

Van San doet een reeks aanbevelingen voor het Belgische beleid.

1. Werk de contradicties in het federale asielbeleid weg. Mensen van wie de asielaanvraag is afgewezen kunnen in (cassatie)beroep gaan bij de Raad van State. Ondertussen zijn ze wel illegaal in het land en de kans dat de Raad hen gelijk geeft is amper 3%. Maar tegelijkertijd krijgen deze uitgeprocedeerde asielzoekers wel materiële steun en worden ze gestimuleerd om Nederlands te leren en cursussen te volgen. Deze laatste maatregelen zijn gericht op integratie in het land, terwijl de kans dat de illegalen uitgezet worden 97% is. Deze tegenspraak moet worden weggewerkt. Ze bestaat trouwens al helemaal tussen het federale asielbeleid en het Vlaamse beleidsniveau: de federale overheid verbiedt onwettig verblijf, de Vlaamse vangt onwettig verblijvenden op.

2. Maak een snelle asielprocedure. Dit zou in principe al gebeurd moeten zijn door de wet van vorig jaar.

3. Stel knelpuntberoepen tijdelijk open voor migranten uit landen van buiten de Europese Unie. Maar wel zo dat deze arbeidsmigranten na gedaan werk terugkeren. In feite is dit niets anders dan een oproep tot terugkeer van de "gastarbeider" uit de jaren zestig, die nu de modieuze naam "economische migrant" heeft gekregen. Van San wil echter niet dat zo'n nieuwe gastarbeider onmiddellijk alle sociale zekerheidsrechten krijgt. Dat moet in fasen gebeuren, want anders wordt de sociale zekerheid onbetaalbaar. Migranten moeten eerst hebben bijgedragen vooraleer ze recht hebben op uitkeringen.

4. Beperk het aantal regularisatieaanvragen. Nu zijn er veel te veel aanvragen van illegalen die geen schijn van kans hebben. De regularisatie van illegale asielzoekers die te lang op hun resultaat moesten wachten, moet officieel beleid worden en uit het regularisatiedebat worden gelicht. Regularisatie moet daarna enkel nog gelden in buitengewone omstandigheden: men zou een maximum aantal aanvragen kunnen opnemen in de wet of een filter instellen.

Bron: Gazet Van Antwerpen : dd. 11/03/2008 – Auteur : John De Wit .