Gebiologeerd: waarom geeuwen zo aanstekelijk werkt

Wat is geeuwen? En waarom doen we het zo vaak? Neurowetenschapper Robert Provine zegt dat gapen een oude en autonome gewoonte is. Het komt voort uit de vroege evolutie en is gebruikelijk voor veel wezens (zelfs vissen doen het!). Maar waarom werkt het zo aanstekelijk?

Dat geeuwen een autonome gewoonte is, wil zeggen dat het wortelt in de hersenstam. Dat is het diepste gedeelte van onze hersenen, waar bepaalde reacties zo ingebouwd zijn dat we ze zelfs niet eens meer kunnen kwalificeren als reflexen. Gapen heeft veel triggers, waaronder verveling, slaperigheid en temperatuur. Een onderzoek uit 2014 suggereerde zelfs dat er een ‘thermisch venster’ is voor menselijk geeuwen, dat rond de 20°C ligt. Als de omgevingstemperatuur de lichaamstemperatuur nadert, of in de buurt van het vriespunt daalt, gapen we minder. Volgens het onderzoek zouden we dan ook gapen om de temperatuur van onze hersenen te regelen. Dat is niet hetzelfde als zeggen dat we geeuwen om extra zuurstof op te nemen. Onderzoek toont immers aan dat dat niet het geval is. Het betekent dan weer wel dat geeuwen zou kunnen werken om aangename omgevingslucht door de neus en mond naar binnen te trekken.

In de loop der jaren hebben wetenschappers het zogenaamde ‘aanstekelijke geeuwen’ of ‘geeuwbesmetting’ opgemerkt bij chimpansees, mensen, bavianen, bonobo’s en wolven. Geeuwen voelt goed, waardoor we al snel gezellig meedoen als iemand anders gaapt. Dat wil echter niet zeggen dat we de geeuw op een bewust niveau kopiëren. Het gebeurt omdat je het gewoon niet kan verhelpen. Als je zelfbewust wordt over een geeuw, dan stop je er ook haast automatisch mee.

Sommige mensen met autisme of schizofrenie vertonen geen geeuwbesmetting. Hetzelfde geldt voor kinderen jonger dan vier jaar. Dat heeft geleid tot een verscheidenheid aan theorieën over de relatie van geeuwen tot empathie en het spiegelneuronensysteem van de hersenen. Het idee hier is dat tekorten in het spiegelneuronensysteem kunnen leiden tot het missen van verborgen empathische signalen die de zogenaamde geeuwbesmetting veroorzaken.

Vechten of vluchten

Uit MRI-scans bij een reeks mensen blijkt dat bepaalde delen van de hersenen, meerbepaald de delen van de amygdala, oplichten als reactie op geeuwende beelden. De amygdala is een hersengebied dat geassocieerd wordt met angst en verhoogde aandacht. Niet geheel verwonderlijk dus dat we vaak ook gapen, als we nerveus zijn. Misschien is het dus zo dat we gapen op momenten van angst om de ‘vechten of vluchten’-reflex in ons brein te tripleren. Geeuwbesmetting kan op die manier een evolutionaire snelkoppeling zijn om de hersenen van een grote groep mensen klaar te stomen om snel actie te ondernemen als reactie op een dreiging. Op die manier kan geeuwen er eeuwen en eeuwen geleden voor gezorgd hebben dat groepen beter konden overleven.
Een andere - minder diepe - verklaring is dat geeuwen ook gewoon, net als lachen, gezellig kan zijn. Waar lachen het gelukzalige groepsgevoel versterkt, kan geeuwen ervoor zorgen dat een grote groep zich op een onbewust niveau ontspannen (en lichtelijk slaperig) gaat voelen. 

Geeuwbesmetting is en blijft hoe dan ook een beetje een wetenschappelijk mysterie. We houden ervan om er over te speculeren en er de evolutionaire oorzaak voor te vinden. Maar waarom zou er eigenlijk maar één specifieke basis van kunnen bestaan? Vaak overleven aangeboren eigenschappen immers net omdat ze een aantal verschillende bases omvatten. (br.hln)