Het wapen van de stad Poperinge

Dit is het wapen van de vroegere proosdij.  Poperinge is namelijk nooit een zelfstandige stad geweest, die onafhankelijke beslissingen kon nemen; ze was een stedelijke heerlijkheid, eigendom van de Sint-Bertijnsabdij van Sint-Omaars.  De abt had hier een gevolmachtigd vertegenwoordiger : de proost; en ook al had Poperinge eigen schepenen, het was deze proost die de eindbeslissingen nam.  Dat is dan ook de reden waarom de stad pas zeer laat - omstreeks 1650 - een stedelijk zegel kreeg; voordien werden de documenten bekrachtigd met het persoonlijk zegel van de proost of deze van de schepenen.  Ter vergelijking : de oudste stadszegels in Vlaanderen duiken op in 1200 (Brugge, Gent, Ieper, Kortrijk, Broekburg, Sint-Winoksbergen, Rijsel, Sint-Omaars); 50 jaar later heeft zowat elke stad van betekenis er een.

Het is de bestuurlijke situatie van Poperinge die in het wapen wordt uitgebeeld : onder het beheer van de kromstaf van de abt.  De richting van de krul, de handschoen en de ring worden eigenlijk verondersteld te verwijzen naar de kerkrechtelijke positie van de abt : mag hij de mijter dragen, dat wil zeggen heeft hij de bisschoppelijke bevoegdheid ? Is de krul open naar heraldisch rechts, dan heeft de abt deze bevoegdheid niet, is ze open naar links, dan wel.  Op de oudste bekende afbeelding van het Poperingse wapen - eind 15e eeuw - is de krul open naar rechts; nochtans was de eerste bevoegde abt, Guillaume Fillastre (1451-1473), toen reeds gestorven.  Pas vanaf het begin van de 17e eeuw wendde men de staf om.  Evenzo verscheen de bisschoppelijke handschoen pas in 1557.  Dit heeft niets met nonchalance te maken; van belang was het embleem - de hand die de kromstaf houdt - de betekenis die men achter stafrichtingen en andere dergelijke details wenste te zoeken, deed pas lang na het ontstaan van het wapen zelf langzaam zijn intrede, onder invloed van de vele theoretici die vanaf de 16e eeuw in de wapens een hogere symboliek wensten te ontwaren en daar met terugwerkende kracht vele boekwerken aan hebben gewijd.  Nogal wat wapens werden daarop volgens die theorieën 'gecorrigeerd'.  Men moet dus zeer voorzichtig zijn met de symboliek.  Daarom heeft het open of dicht zijn van de handschoen feitelijk geen belang; in elk geval heeft men vanaf 1838 bij de opeenvolgende officiële erkenningen van het wapen geen motivatie hiervoor bijgevoegd.

Op de stadszegels wordt dit wapen af en toe gecombineerd met dat van de Sint-Bertijnsabdij zelf : in keel (rood) een geappelde en geleliede karbonkel van goud, de middelste staf in het hoofd eindigend op een abtsstaf van hetzelfde.  Eigenlijk moet daar nog een zoom geblokt van sabel (zwart) en zilver bij.  Een karbonkel is nog zo'n voorbeeld van een alledaags iets dat tot heraldisch symbool is uitgegroeid : het is gewoon schildbeslag, in dit geval van koper (vandaar het goud).  In het midden van het schild zat een zware knop (de umbo), van waaruit metalen stroken (de stralen) vertrokken om het houten schild bijeen te houden; die stralen werden vaak versierd, en het meest courant was de uitwerking van de uiteinden in een lelievorm (gelelied); een verdikking halverwege leverde de term 'geappeld' op.  Toen dit beslag allang verdwenen was en enkel nog als heraldische figuur bestond, werd het ook niet meer begrepen.  In de umbo werd een edelsteen (karbonkel) gezien, van waaruit schitterende stralen vertrokken.

Het zegel van het Zwijnland :

Het is niet zo dat aan een bepaalde heerlijkheid noodzakelijk een bepaald wapen verbonden was; het gebeurde natuurlijk wel, maar dan enkel bij de domeinen van de grote geslachten, en daar was het Zwijnland lang niet belangrijk genoeg voor.  Gewoonlijk zette men op de schepenzegels van de heerlijkheden het wapen van de man die er op dat moment de heer van was.  De Belgische regering heeft vanaf 1830 deze redenering doorgetrokken en gaf aan de gemeentes die een wapen wilden dat van hun laatste heer.  Dit verklaart waarom bijvoorbeeld de voormalige gemeente Stavele niet het wapen van de familie Van Stavele voerde, maar wel dat van het huis van Hoorne (eigenlijk van Horn), die er de laatste dorpsheren leverden.

03-06-2010 om 13:07 geschreven door VPA