“De voorbije 30 jaar heeft de spoorwegveiligheid in België geen enkele betekenisvolle verbetering ondergaan.” Dat is de ontnuchterende eindconclusie van de Bijzondere Commissie Spoorwegveiligheid, die opgericht werd na het dramatische treinongeval te Buizingen op 15 februari 2010, waarbij 19 mensen het leven lieten en meer dan 170 gewonden vielen.

De zware treinongevallen uit het verleden in Aalter (1982) en Pecrot (2001) hebben telkens geleid tot plannen en intenties, maar nooit tot afdoende actie op het terrein. In 2010 is het aantal seinvoorbijrijdingen opnieuw toegenomen. België hoort vandaag nog steeds bij de landen waar het spoorwegnet het minst uitgerust is met beveiligingsystemen, die treinen doen afremmen na de overschrijding van een rood sein. Wellicht had de treinramp in Buizingen van vorig jaar hiermee vermeden kunnen worden.

Onderontwikkelde veiligheidscultuur

Na de treinbotsing in Aalter werd er een budget vrijgemaakt om een nationaal veiligheidssysteem, TBL1, te ontwikkelen. Maar de uitrol achteraf bleef zeer beperkt. Vanaf begin jaren ’90 gingen aandacht en middelen immers naar de opkomst van de hoge snelheidstrein en werd de veiligheid op het klassieke spoornet volledig verwaarloosd. Als veiligheid al ter sprake kwam, dan was de aandacht van de NMBS-leiding volledig gefocust op de veiligheid aan de overwegen. In plaats van te anticiperen op nieuwe botsingen, ging de NMBS-leiding er dus vanuit dat een zwaar ongeval zoals in Aalter zich nooit meer zou voordoen. Deze onderontwikkelde veiligheidscultuur zou later opnieuw een dramatische afloop kennen in Pecrot in 2001. Het verdict: acht mensen kwamen om, twaalf raakten gewond.

Naast de NMBS draagt ook de politiek een duidelijke verantwoordelijkheid. Het beleid had eerder de bedoeling om de nationale industrie te stimuleren, dan de spoorwegveiligheid te verbeteren. Bovendien heeft de overheid haar rol als toezichthouder inzake spoorwegveiligheid onvoldoende ernstig genomen.

Toekomstvisie

Tot daar de verontrustende conclusies van het verleden. Conclusies die ons allen opzadelen met een gevoel van “nie wieder”. De plannen voor de uitrol van het nieuwe remsysteem, TBL1+, moeten nu dus wel strikt gerespecteerd worden. Bovendien moet de NMBS-Groep dit jaar nog werk maken van een Masterplan ETCS, om het Belgisch spoornet op langere termijn uit te rusten met een Europees beveiligingssysteem. Deze technologie moet zorgen voor een ware revolutie op het spoor, niet enkel inzake veiligheid, maar ook op het vlak van stiptheid, frequentie en informatie naar de reiziger. Want ook op dit vlak schiet de NMBS-groep duidelijk tekort.

Spoorwegveiligheid is echter veel meer dan technologie alleen. Treinbestuurders moeten continu gesensibiliseerd worden rond de gevaren van onoplettendheid. Ook bij de analyse van de werkdruk moet er worden toegezien op een strikte naleving van de cumulatiebeperkingen met andere professionele activiteiten. Bovendien moet de strakke hiërarchische organisatie van de NMBS-Groep dringend vereenvoudigd worden, zodat risico’s sneller en efficiënt kunnen worden aangepakt.  Tenslotte moeten de verschillende entiteiten van de NMBS-Groep ook beter samenwerken.

Dit alles moet er uiteindelijk voor zorgen dat de veiligheidscultuur binnen de NMBS-Groep kan evolueren naar een niveau waarbij het continu leren en verbeteren van de veiligheid centraal staat, en waarin ieder individu zich betrokken voelt om zijn verantwoordelijkheid inzake veiligheid op te nemen.

Conclusies trekken

Het eindverslag van de bijzondere commissie is geen eindpunt, maar slechts een begin. Als we één les geleerd hebben uit het verleden dan is het wel dat plannen weinig zin hebben als ze niet opgevolgd en uitgevoerd worden. Wij pleiten er dan ook voor om aan deze bijzondere commissie – die de pijnpunten pijnlijk blootgelegd heeft – structurele opvolging te geven, met als opdracht toe te zien op de uitvoering van alle plannen en aanbevelingen inzake spoorwegveiligheid. Dit is niet meer dan onze verdomde plicht ten aanzien van alle slachtoffers en nabestaanden van de treinrampen die ons land gekend heeft."