6. "Thyestes"

6.1. Hoewel, zoals gezegd, de belangstelling van de Romeinen hoofdzakelijk naar komisch toneel uitging, werd ook in Italië de grote "tragische" traditie van de Grieken voortgezet, zij het dan voor een select publiek. Aanvankelijk werden alleen vertalingen gemaakt van de Griekse tragici (Aeschylus, Sophocles, Euripides). Onder die invloed ontstond een typisch Romeins treurspel, de "fabula praetexta", waarvan de inhoud op de nationale geschiedenis gebaseerd was. In de keizertijd waren zowel de komedie als de tragedie echter volkomen in verval geraakt. In de theaters genoten toen de "pantomimen" (schouwspelen met veel muziek en ballet) de grootste populariteit. Wel ontstond er een soort  'leesdrama', dat men dus niet meer op het toneel kon zien, maar door lectuur moest leren kennen. L. Annaeus Seneca (ca. 5 v. Chr. - 65) schreef er verscheidene, waarvan grote invloed is uitgegaan op het drama van de Renaissance en van latere tijden.

6.2. In ons land is het toneel van Seneca weer actueel geworden dankzij de bewerkingen die Hugo Claus (1929-2008) ervan gemaakt heeft. Deze auteur is erin geslaagd de Latijnse leesdrama's tot boeiende "kijkstukken" te transformeren. In 1966 kwam "Thyestes" tot stand. In dat stuk koestert Atreus een dodelijke haat tegen zijn broer Thyestes, omdat deze laatste met hulp van de koningin gepoogd had zich meester te maken van de troon. Om zich te wreken heeft Atreus zich eerst bedrieglijk met zijn broer verzoend; daarna heeft hij diens drie kinderen gedood, hun hoofden en handen afgehakt en het overblijvende laten bereiden als maaltijd voor Thyestes. Tijdens die maaltijd vraagt Thyestes naar zijn zonen, waarop Atreus genietend van zijn wraak, hem hoofden en handen laat zien...

Atreus : (trekt Thyestes recht aan zijn haren, duwt hem naar het overschot van zijn kinderen) Hier zijn ze, je wilde dat ik ze riep, ik hou je niet tegen, grijp ze dan, streel ze, kus ze, verdeel je kussen onder alle drie.
Thyestes : (rent weg, komt terug, kijkt naar het bebloede laken, gaat naar Atreus) (Stil) Is dit je vertrouwen, is dit je vriendschap? Ben jij mijn broeder?
Atreus : Daarom juist ben ik je broeder.
Thyestes : Ik zal ze niet meer levend zien. Ah! (Stilte) Broeder, nog één ding. O, bewaar je haat in lichterlaaie, laat je misdaad ongerept, koester je daad, maar één ding, laat mij nu alleen met hen. Laat wat er van hen overblijft hier brengen, dat ik hen kan begraven of verbranden. Ik vraag je niets dat ik voor mezelf kan behouden, ik vraag je iets dat ik moet verliezen.
Atreus : Wat er van hen overblijft, je hebt het. Wat er niet van hen overblijft, je hebt het ook.
Thyestes : (geweldig) Waar zijn hun lichamen? Liggen ze op het dak van je wintertuin ten prooi aan valken en gieren?
Atreus : (statig) Jij zelf hebt van je kinderen gegeten in een heiligschennend maal.
(Thyestes geeft een schreeuw en braakt over zijn koningskleed. Atreus blijft hem doordringend aankijken)
Thyestes : (loopt van hem weg) Dit was het dus waarvoor de goden zijn gevlucht! Daarom is het dat de verschrikte dag zich heeft verborgen. Wat kan ik schreeuwen? Welke kreten kan ik roepen? Ik heb geen woorden. Hun hoofden, afgehakt, hun handen afgerukt, liggen daar, dáár ligt wat hun gulzige vader niet meer kon verslinden! Hun vlees wentelt in mij rond, in mijn bloed, ik wil een opening snijden, mijn kinderen bevrijden. Wil je mij je mes niet geven? (Hij slaat op zijn borst, houdt er dan bruusk mee op) Ik sla op hun schaduw! (Rent naar voor) Dit is een nachtmerrie, ik ben hier niet; een vader die zijn kinderen verstikt en door zijn kinderen wordt verstikt! Is er geen grens meer aan het kwaad op aarde?
(Thyestes, De Bezige Bij, Amsterdam 1975)