Slot BAARLAND 2

Vanaf eind deze maand staat vast dat Hans Lipperhey en niet Sacharias Jansen de ware uitvinder is van de verrekijker. Volgens de medewerker van het Huygens Instituut krijgt Lipperhey tijdens een driedaags geschiedkundig congres de eer die hem toekomt.

Tot nu toe duiken steeds twee namen op als het gaat om de uitvinding, vierhonderd jaar geleden, van de verrekijker: de Middelburgse brillenmakers Lipperhey en Jansen. Zuidervaart zegt dat duidelijk zal worden dat Jansens naam ten onrechte gekoppeld wordt aan die zeer belangrijke uitvinding.

Vast staat dat Lipperhey in oktober 1608 patent aanvroeg op 'een zeker instrument om verre te zien'. Dat was nadat hij zijn uitvinding eind september in Den Haag had gedemonstreerd aan stadhouder Prins Maurits. In de verslagen van die demonstratie komt nergens de naam van Jansen voor. Diens naam duikt volgens Zuidervaart voor het eerst op in 1665. In dat jaar liet de Franse hofarts Pierre Borel een onderzoek uitvoeren naar de 'ware uitvinder van de verrekijker'. In die publicatie getuigt Johannes Sachariassen, de zoon van Jansen, dat zijn vader al in 1590 een verrekijker had gemaakt. Ook is er een verklaring opgenomen van Willem Boreel, destijds ambassadeur aan het Franse hof. Die oud-Middelburger verklaarde ook dat Jansen eerder was dan Lipperhey. Zuidervaart stelt dat uit niets blijkt dat Jansen voor 1616 zich daadwerkelijk bezighield met het maken van brillen. In dat jaar werd hij voogd over de kinderen van een andere brillenmaker en werd hij zelf ook brillenmaker.

Volgens de wetenschapshistoricus heeft Zeeuwse trots lange tijd een belangrijke rol gespeeld bij het naar voren halen van Jansen als de (mede)ontdekker van de verrekijker.

"Lipperhey was immers van Duitse afkomst terwijl er lang vanuit werd gegaan dat Jansen een rasechte Zeeuw was." Uit zijn studie blijkt dat ook dat niet klopt. "Jansen kwam uit Den Haag."

Wetenschapshistorici uit vijftien landen komen van 25 tot en met 27 september naar Middelburg voor het geschiedkundig congres. Ze herdenken dan dat vierhonderd jaar eerder Lipperhey met een aanbeveling van de Staten van Zeeland naar Den Haag vertrok om zijn octrooi aan te vragen. Die aanvraag documenteert volgens Zuidervaart het begin van het openlijk gebruik van de verrekijker als 'eminent wetenschappelijk, militair en zeevaartkundig instrument'.

Met zijn kijker ontstond volgens hem voor het eerst het besef dat met een optisch instrument kennis kon worden vergaard die met het blote oog niet was te zien. Als voorbeeld wijst hij naar de verschrikte reactie van de Spaanse opperbevelhebber markies Ambroglio de Spinola. Die was aanwezig bij de demonstratie van Lipperhey's vinding in Den Haag en merkte bezorgd tegen Prins Maurits op: "Vanaf nu zal ik niet veilig meer zijn, want jullie kunnen me van veraf zien

De resten van de hoofdburcht van het kasteel werden omstreeks 1960 geconserveerd. Tijdens grondwerkzaamheden op de plaats van het kasteel ontdekte men in 1957 de fundamenten min of meer bij toeval. Onder leiding van kastelenspecialist Dr. Renaud werd door de Rijksdienst voor oudheidkundig bodemonderzoek een uitgebreid onderzoek ingesteld. De fundamenten van de hoofdburcht bleken verrassend gaaf bewaard te zijn, maar van de voorburcht was niet zo veel overgebleven. Deze voorburcht lag aan de noordzijde van het kasteel. Het is merkwaardig dat de hoofdburcht niet via een brug toegankelijk is geweest, maar via een dam.

Voorburcht en hoofdburcht

De verbinding tussen de voorburcht en de hoofdburcht bestond wel uit een brug, want het onregelmatig gevormde vierkante kasteel was geheel omgeven door grachten. Het kasteel had vele torens. Op de hoeken van de westzijde stonden twee vierkante torens en de oostgevel kende drie ronde torens. Aan de noordzijde bevond zich de poorttoren en in de muur aan de zuidzijde was de donjon opgenomen. De hoofdburcht was ongeveer 30 bij 40 meter groot.

Ontstaan Hellenburg

Waarschijnlijk is het kasteel Hellenburg ontstaan rond het jaar 1300. Het is mogelijk dat er kort voor 1300 al een woontoren stond, maar zeker is dat tijdstip niet. Wel is zeker dat er eerst een woontoren heeft gestaan en dat daarna het vierkante kasteel in de loop van de veertiende en wellicht de vijftiende eeuw werd gebouwd. Een lang leven heeft het kasteel echter niet gekend. Waarschijnlijk is kasteel de Hellenburg al voor 1550 te gronde gegaan. Het is niet onmogelijk dat de ondergang van het kasteel werd veroorzaakt door de stormvloeden uit het begin van de zestiende eeuw. Mogelijk is zelfs de watersnood van 1477 oorzaak geweest voor de spoedige ondergang van de Hellenburg.

Het geslacht van Renesse

Het kasteel is in de veertiende eeuw in het bezit geweest van het geslacht van Renesse. Het was Aleyd van Lichtenberg, die getrouwd was met Jan van Renesse, die omstreeks 1350 onder meer wordt aangeduid als Vrouwe van de Hellenburg. Omstreeks 1450 werd het kasteel bewoond door Frederik van Renesse, die gehuwd was met Elisabeth van Kruiningen. Van andere bewoners van het kasteel is eigenlijk niets bekend

Volkssterrenwacht Philippus Lansbergen kwam met het Baarlandse alternatief op de proppen. Dat de Middelburgse volkssterrenwacht een bijzondere plek in de wereld der astronomen inneemt, is niet vreemd. De telescoop werd in 1608 uitgevonden in Middelburg. Daarom is er in 2008 een herdenkingsjaar met tal van activiteiten.

Op het kasteeltje in Baarland is het een zoete inval. Het echtpaar Mart en Elly Steketee smeert broodjes voor de filmploeg. Ze hebben hun feeërieke bezit een dagje 'uitgeleend' aan Interstellar Studios. "Eerst waren de opnamen in 2008 gepland, maar vorige week kregen we een telefoontje dat ze vandaag op de stoep zouden staan. Hebben ze geluk, want we hadden met vakantie kunnen zijn."

Foto's van deze dag staan hiernaast.

'Lipperhey is de ware ontdekker'

Kasteelresten gevonden in 1957

Voorburcht en hoofdburcht

Ontstaan Hellenburg

Het geslacht van Renesse