Als gevolg van de bredere optiek van zijn nieuwe Mission Statement richt het SOMA zich steeds meer op vraagstellingen en problemen in verband met de naoorlogse samenleving. In maart 2007 ging binnen de subsector Archief een acquisitieproject «De Belgische idee en het antiseparatisme» van start, dat intussen volop actueel geworden is.

De bedoeling van het project is het bewaren en toegankelijk maken van archief en documentatie waarmee organisaties die sinds 1945 actie voeren voor de eenheid van het land, bestudeerd kunnen worden.

De ontwikkeling van dergelijke verenigingen blijkt nauw verbonden te zijn met de communautaire spanningen in België. De huidige situatie is daar trouwens een goed voorbeeld van.

Daarom hebben de verworven archieven vooral betrekking op de jaren zestig en de periode 1975-1995, waarin verschillende staatshervormingen plaatsvonden.

Het begrip “Belgische idee” werd opzettelijk ruim gekozen opdat de prospectie gemakkelijk het brede spectrum van de soms heel uiteenlopende standpunten over België zou kunnen omvatten (unitarisme, unionistisch federalisme, provinciaal federalisme, vaderlandsliefde, trouw aan het koningshuis, kolonialisme, nationalisme, enz.). Het maakt het ook mogelijk om verschillende types spelers binnen het Belgischgezinde middenveld te ontmoeten.

Negen maanden nadat het project van start ging, geven we een eerste overzicht van de resultaten.

Onze collecties werden o.a. verrijkt met archief en documentatie betreffende antiseparatistische kringen te Gent sinds de jaren zestig (Nationaal Aktiekomitee voor de eenheid van het land en de taalvrijheid (NAK), Belgische Jeugd (JBJ), Belgisch Nationaal Blok (BNB), Eendracht der Belgen (EDB), Groepering voor de Eendracht der Belgen (GEB) België-Europa-Belgique (BEB) en de groepen B’74 en B’75). De stad telt nog steeds een belangrijke Franstalige minderheid waarvan het politieke en symbolische gewicht er sinds de Tweede Wereldoorlog fel op achteruitgegaan is. Alhoewel deze verenigingen zich herhaaldelijk als tweetalig voordoen, is een analyse van de omvang en de invloed van de francofonie binnen de Gentse antiseparatistische vereningingen zeker de moeite waard.

In de jaren 80 en 90 kreeg het post-unitaire België concrete vorm en verscheen een nieuw type groepering binnen de pro-Belgische beweging.

Het ging om organisaties die bezorgd waren over de werking van de nieuwe staatsstructuren en zich meestal als apolitieke denkgroepen omschreven. Toch probeerden deze vereningen, door straatmanifestaties of door een zekere vorm van lobbying, op de institutionele evolutie van het land te wegen. De archiefbestanden AA 2073 en AA 2086 werden door leden van dergelijke verengingen samengebracht: Front voor een Unionistisch Federalisme (FUF); Coudenberggroep; vzw Tegen het Separatisme; Belgische Progressieve Socialisten (BPS); B-Plus.

Een principeakkoord voor bewaargeving van haar archief werd gesloten met de vereniging “Belg en Fier het te Zijn”. Deze in 1985 opgestarte jongerengroep evolueerde via de universiteiten al snel tot een der belangrijke actoren in het pro-Belgische milieu. Als socioculturele actiegroep en voorstaander van een unionistisch federalisme kon de vereniging rekenen op steun van grote ondernemers en van politici uit diverse partijen.

Er werd eveneens een overeenkomst gesloten met Pro Belgica. De vereniging werd in 1975 door prins François de Merode gesticht en werd achtereenvolgens door generaal Emile Janssens, generaal Jules Everaert en prinses Rosalie de Merode geleid. Oorspronkelijk werd Pro Belgica opgericht als strijdmiddel tegen een bouwproject op het Martelarenplein te Brussel, daarna groeide het uit tot een heel actieve vereniging binnen de antiseparatistische stroming die vooral gekenmerkt was door haar sterke aandacht voor gedenkplaatsen en haar trouw aan het koningshuis.

Er werden ook verscheidene archieven van politieke organisaties aan het SOMA geschonken. Jean Solé heeft ons zijn archief toevertrouwd over zijn activiteiten als ondervoorzitter van BEB en stichter van UDRT2000. Het Centrum bewaart ook het deelarchief van de Gentse afdeling van de UDRT-RAD. De partij Respect voor Arbeid en Democratie bestond van 1978 tot 1985 en behaalde 3 zetels bij de wetgevende verkiezingen van 1981. Het discours van de partij werd gekenmerkt door het verwerpen van vakbonden en politiek en door een nationalistisch opvatting over België.

Daarnaast kreeg het Centrum archief en documenten van de voormalige Nederlandstalige voorzitter van UNIE. Die geven een beeld van de activiteiten en krachtlijnen van de partij tussen 1994 en 1997.

Pierre Houart heeft een deel van zijn archief (1965 – 2007) en zijn rijke documentatie over de geschiedenis van onze streken bij het SOMA neergelegd. Hij was journalist en hoofdredacteur van verschillende tijdschriften, tiers-mondist, ecologist en provinciaal federalist. Houart is ook een pacifist en een goede vriend van Jean Van Lierde. Zijn archief werpt o.a. licht op de verspreiding van dit ideeëngoed.

Een heel andere vorm van Belgicisme vinden we terug bij de Nationale Vereniging der Reservisten en Oud-Onderofficieren van de Luchtmacht (NVROO-LuM). Dit archief en dat van de Mobilisatie- en Versterkingsdienst (MOVERDI) werden onlangs bij het Centrum neergelegd. Behalve over patriottisme, bevatten deze archieven ook veel informatie over de verdediging van het grondgebied na de Koude Oorlog.

Ten slotte is het duidelijk dat de oud-strijdersverenigingen tot de belangrijkste drijvende krachten van het Belgische vaderlandslievende middenveld behoorden. Hun oorlogservaring en hun verlangen naar een bevrijd België leidden ertoe dat hun beeldvorming van het vaderland doordrongen raakte met een aantal grote waarden.

Onlangs verwierf het Centrum het archief van het Nationaal Verbond der Oorlogsonstnapten (1926 – 2006). Zoals vele oud-strijdersverenigingen heeft het NVOO veel gewerkt voor de erkenning en de verbetering van het statuut van haar leden en was het discours dat ze daarbij gebruikte buitengewoon patriottisch.

De uit de verbroeding Hoornaert-Dirix van het Geheime Leger voortgekomen vereniging “Belgen één” werd gesticht na Koning Boudewijns toespraak van 21 juli 1992 over rechtschapenheid en solidariteit. Een van de doelstellingen van “Belgen één” was een “Front voor de Unie der Belgen” in het leven te roepen. Dat “Front” had de ambitie zowel de studentenbewegingen, de oud-strijdersverenigingen als de Belgicistische belangengroepen samen te brengen (Front voor een Unionistisch Federalisme, Coudenberggroep, etc.) Een kopie van het archief van de secretaris is op het SOMA raadpleegbaar.

De nieuw verworven archieven vormen een belangrijke aanvulling op een aantal verwante archiefbestanden in onze collecties (NCPGR; KUIAD; Colson; Strijdershuis; etc.). Met het toegankelijk maken van dit historisch materiaal hoopt het SOMA aanzetten te geven tot diepgaander onderzoek naar deze miskende heterogene stroming en meer in het algemeen naar het Belgische middenveld in de tweede helft van de 20^ste eeuw.

Mathieu Roeges

SOMA – CEGES
Met dank aan Dr.Martin Dirk
Hoofd Afdeling Documentatie