De H. Drie-eenheid

Het dogma van de H. Drie-eenheid 

De H. Patrick (feest op 17/3) was een Engelse missionaris, priester en bisschipdie Ierland heeft geëvangeliseerd in de 5de eeuw. Ierland was toen verdeeld in een vijftientaal heidense koninkrijken. De H. Patrick nam het klaverblad met drie blaadjes als beeld voor de H. Drie-eenheid. De Shamrock (Iers woord voor klaverblad) heeft drie blaadjes en een steel. Het is een plant die drie blaadjes heeft die toch verbonden zijn met elkaar. De H. Patrick heeft veel moeite moeten doen om de Keltische barbaren van Ierland het dogma van de H. Drie-eenheid bij te brengen. 

Wat leert ons het Katholiek dogma eigenlijk en van waar komt het? 

Onze geloofsbelijdenis (het Credo) is opgebouwd volgens een trinitarisch schema. Het mysterie van de Drie-eenheid is het centrale mysterie en de bron van alle andere geloofsmysteries. Dat is ook de reden dat we de 1e zondag na Pinksteren een speciaal feest vieren ter ere van de H. Drie-eenheid. 

We bestuderen eerst het wezen van God, de Goddelijke essentie! Daarna gaan we verder met de Godsopenbaring, Gods handelen in de geschiedenis. 

Het wezen van God 

We belijden dat er 1 God is. Maar we belijden dat er 1 God is in 3 Goddelijke Personen. Elk van de 3 personen is van dezelfde goddelijke substantie (opf essentie of ook soms natuur genoemd). De 3 personen zijn 3 onderscheiden Personen of Hypostase. 

(Noot: Hypostase komt van het Grieks en betekent onafhankelijk subject. De Latijnse vertaling is Persona. De Griekse formule mia ousia treis hupostaseis is van Origenes. De Latijnse vertaling una substantia tres personae komt van Tertullianus. Eén substantie, drie Personen! Oorspronkelijk werden in het ousia (substantie, wezen) en hypostase (subsisterende realiteit) vaak als synoniemen gebruikt. Vgl. Paulus in Heb 1:3 zegt dat Christus de afdruk is van Gods wezen. Hij gebruikt voor Gods wezen de term hypostasis. De Christelijke theologie zal vanaf de 3de eeuw (Origenes) een onderscheid maken tussen ousia en hupostasis.) 

Het is altijd geloofd geworden dat er 3 Personen waren in 1 God maar de terminologie zal zich preciseren in de loop van de theologische discussies over de eerste Christologische ketterijen. De eerste ketterijen loochenden de Godheid van Christus en onrechtstreeks raakte men heirbij ook aan het geloof in de goddelijke Drie-eenheid. 

Men inderscheidt dus in God drie Goddelijke Personen die uniek zijn. Eén van die Goddelijke Personen, de Zoon, is mens geworden. Zoon van God is hier meer dan de geadopteerde zoon van God in het Oud Testament. Zoon van God in het aankondigingsevangelie bij Lukas is de eigenlijke goddelijke zoon van de Vader, die mens wordt door de kracht van de Heilige Geest. In het aankondigingsevangelie bij Lukas zien we het eerste heilshandelen van de Goddelijke Drie-eenheid in het Nieuw Testament. 

God de Vader is de initiatiefnemer van ons heil. God zond zijn engel naar Nazareth om de Boodschap te brengen. Zoon van God is hier de eigen wezenlijke Persoon van de H. Drie-eenheid, die mens wordt en waardoor Jezus Christus Zoon van God is in de eigenlijke wezenlijke zin. 

De Heilige Geest is de 3de Persoon, de kracht van de Allerhoogste God, die de Maagd Maria zal overschaduwen. Het is het bovennatuurlijk principe waardoor Maria de vrucht in haar schoot zal ontvangen door een actie van God en niet door mannelijk zaad, niet door menselijke geslachtsgemeenschap die het middel is van de overdracht van de erfzonde. 

Door de kracht van de Heilige Geest, zonder tussenkomst van een man, zal Maria ontvangen in haar schoot. Dit geloof belijden we als we zeggen „ze heeft ontvangen van de Heilige Geest“ in de Geloofsbelijdenis. Dit is de eerste manifestatie van het heilshandelen van de H. Drie-eenheid in het Nieuwe Testament. 

Maar laat ons verder gaan met het wezen zelf of de essentie van God. Men onderscheidt dus drie Personen in God. Ze zijn van eenzelfde Goddelijke substantie maar ze onderscheiden zich door relaties.

De Vader is in de Zoon en in de H. Geest.

De Zoon is in de Vader en in de H. Geest.

De H. Geest is in de Vader en in de Zoon. 

Alle drie de Goddelijke Personen zijn immanent in elkaar aanwezig. Men noemt dit met een theologische term de „perichorese“ (lat. circumincessio). De Bijbelse basis hiervoor is de uitspraak van Jezus: „Ik ben in de Vader en de Vader is in mij“ en deze uitsprakk werd dan uitgebreid tot de H. Geest.

Dat wezen van God is ons geopenbaard door Jezus Christus in de Evangeliën, vooral het 4e Evangelie van Johannes.

De Vader en de Zoon zijn één. De Vader is in de Zoon en de Zoon is in de Vader. D.w.z. ze zijn geheel consubstantieel. Ze zijn identiek in de essentie. Het is deze wezensgelijkheid die men „consubstantialiteit“ noemt. Met verdere theologische redenering heeft men eraan toegevoegd dat de H. Geest ook van éénzelfde substantie is als de Vader en de Zoon.

 Door het doopsel in de Naam van de Vader, de Zoon en de H. Geest ontvangen wij juist dat leven van de Drie-ene God in onze ziel en ons hart. De Zoon is in ons, de Vader is in ons, en de Heilige Geest is in ons door de genade. Dat leven van de Goddelijke Drie-eenheid komt in ons en leeft in ons door het doopsel. Men noemt dit de heiligmakende genade.

Dit is de genade van het doopsel waardoor we wedergeboren worden als kind van Gopd en waardoor ook de erfzonde wordt uitgewist en waardoor we ingelijfd worden in de Kerk. 

Het wezen van de drie-ene God heeft zich geopenbaard in de aankondiging aan Maria, in het Doopsel van Jezus en in de Transfiguratie.

Gods wezen lijkt ons nogal abstract maar God betekent in ons leven heel wat als we de drie-ene God als genadegave beschouwen.

Ons Christelijk leven begint met het doopsel. Het is het eerste en meest noodzakelijke sacrament. Om de Hemel binnen te gaan is het doopsel noodzakelijk. 

Maar laten we verdergaan met het wezen van God op zichzelf beschouwd.

De drie Personen zijn drie dynamische relaties.

De Zoon komt voort uit de Vader. De Vader produceert de Zoon in een eeuwige processie.

Het zijn verschillende Personen maar ze zijn identiek qua essentie.

Het is te vergelijken met een koning die een zoon heeft, een menselijke Koning die een zoon heeft en die weliswaar een verschillende persoon is, maar die dezelfde natuur heeft als zijn vader, een menselijke natuur. 

Zo vertelde Jezus ook in menig parabel over een koning die een zoon had. Hij verwees hiermee naar God de Vader en zijn Zoon Jezus Christus. Die Zoon is van eeuwigheid voortgekomen uit de Vader. God is zuiver Geest en die processie uit de Vader gebeurt op geestelijk vlak. Dit trachten we uit te leggen met menselijke woorden maar begrijpen kunnen we het nooit in dit leven.

De H. Geest komt voort uit de Vader een de Zoon en wordt tezamen me de Vader en de Zoon aanbeden als God!

De Zoon van God is uniek. Er is er maar één! Ook dat is geopenbaard in de Schriften. 

De term monogenès wil zeggen de van eeuwigheid uniek voorgebrachte! (vgl. Joh. 1). Het is de Logos. Logos is een Grieks woord dat betekent woord, redenering, zin, prediking, belofte... maar ook het „Woord“ (Zoon) van God dat niet geschapen, niet geworden is, maar dat WAS en IS en altijd is geweest.

Het WAS bij God en het WAS God (Joh. 1:1-2). Dat Woord is mens geworden (Joh. 1:14). Als mens geworden Zoon van God is Hij de Monogenès Jezus Christus, de enig geborene van God de Vader en van de Maagd Maria van Nazareth! 

De processie of het voortkomen van de Geest uit de Vader en de Zoon is een punt van ons geloof. De Zoon is voortgebracht en niet geschapen. De Geest is niet geschapen maar ook niet voortgebracht. De Geest is voortgekomen (lat. procedere) uit de Vader en de Zoon.

Een vergelijking maakt dit duidelijker. Het voortbrengen van de Zoon uit de Vader wordt vergeleken met een actie van de Intelligentie die een gedacht of een woord voortbrengt.

Het Woord van God is zijn Zoon.

De Liefde tussen de Vader en zijn Woord is de H. Geest en die is wederzijds want de Geest procedeert van de Vader en de Zoon. Die Goddelijke Liefde is van dezelfde substantie, het is dezelfde unieke Godheid. Die Geest van Liefde is een immanente relatie in God! Het goddelijk intellect en de goddelijke liefde zijn als het ware twee immanente relaties in God. Men spreekt in menselijke termen van Vader, Zoon en H. Geest! 

God de Vader is niet voortgekomen of voortgebracht. Hij is het oerprincipe. De Zoon is voortgebracht van eeuwig uit de Vader en de Geest is voortgekomen van eeuwig uit Vader en Zoon. 

Waarom zijn er maar drie Personen in God en niet meer?

Omdat er geen andere relaties bekend zijn uit onze ervaring. Naast de goddelijke Intelligentie die het Woord voortbrengt, dit is zijn Zoon, en de Goddelijke Liefde die het beminde voortbrengt, dit is de Geest, zijn er geen andere relaties uit onze ervaring.

Er zijn ook geen sub-relaties in God. De relaties in God zijn één en uniek! 

Die drie Personen zijn één God. De Godheid is dezelfde in alle drie. De Vader is wat de Zoon is en de Geest is wat de Vader is en de Zoon is. De subsisterende Personen (dit is Hypostasen) zijn verschillend van de Goddelijke substantie die uniek is, omdat ze in relationele oppositie staan. De drie Personen zijn Hypostasen of subsisterende relaties. De term „Persona“ werd voor het eerst gebruikt door Tertullianus in de trinitatie theologie. Het was de vertaling van het Grieks prosôpon (dit is individu).

De eerste die dit formuleerde was Hyppolitus (2de eeuw). Hij sprak van drie individuen in God terwijl de substantie dezelfde is voor de drie. 

In de 3de eeuw gebruikt men het woord hypostase. Vader en Zoon waren twee hypostasen. Maar in de Griekse taal waren ousia en hupostasis vaak synoniemen mat de betekenis van subsisterende realiteit (Heb. 1:3). Het is de theologie die de beide zal onderscheiden in de trinitaire theologie.

Tenslotte zal men de formule aanvaarden van drie hypostasen en één substantie waarbij hypostase de betekenis heeft van „Persoon“(vgl. Basilius). De H. Schrift kent wel de benaming Vader, Zoon en H. Geest. Ze worden onderscheiden maar toch voorgesteld als één God. 

Het is de filosofie (of later de theologie) die het individueel onderscheid tussen de drie aanduidt met de term Hypostase. Deze drie Personen manifesteren zich in de Openbaring. De Vader spreekt, de Zoon doet wat de Vader hem opdraagt, de Geest is het werkzaam levensprincipe. De Geest legt getuigenis af van de Waarheid die Hem meegedeeld wordt door de Zoon. Hij komt in ons met zijn gaven. 

Jezus had beloofd: „De Parakleet, de Geest van Waarheid, die ik U van bij de Vader zal zenden, en die uitgaat van de Vader, Hij zal u alles leren.“ De Geest is de Geest van de Vader maar ook van de Zoon (Joh. 16:14 „alles wat de Vader heeft is ook van mij“). Het is zoveel als zeggen dat de Geest ook voortkomt uit de Zoon (Gr. ekporeuomai voortkomen uit de Vader vlg. Joh. 15:26 bevat een allusie op de eeuwige spiratio, het eeuwig voortkomen van de Geest uit de Vader en de Zoon). 

Daarom zegt Jezus dat Hij de Geest zal zenden van bij de Vader. Die Geest zal na de Hemelvaart de activiteit van Christus verder zetten. Verrijzenis en Hemelvaart zijn allebei verschillende fysieke feiten die vooral moesten gaan aan de nederdaling van de H. Geest. 

De Vader zendt de H. Geest (vgl. Joh. 14:26: de Geest die de Vader zal zenden in mijn Naam...) maar ook de Zoon zendt de Geest (Joh. 15:26; 16:7). De actie van Vader en Zoon in het zenden van de H. Geest is éénzelfde actie bij Johannes, want de Vader en de Zoon zijn één. 

De H. Geest zal met zijn gaven de actie van Christus verder zetten. Hij zal kinderen van God verwekken, Hij zal vergeving van zonden brengen en ons de volle waarheid leren. Hij zal getuigenis afleggen over Christus door het getuigenis van de apostelen vanaf Pinksteren. Hij is de bron van levend water, principe van alle geestelijke gaven die we ontvangen voor ons heil en heiliging. Hij is de Liefde en God is Liefde. Hij werd reeds in het Oude Testament beloofd door de profeten (Jes. 32, Ezech, Joël...) 

Hij verlicht ons verstand, stort liefde in ons hart en geeft ons kracht in onze zwakheid. Maar Hij is onverenigbaar met zonde. Waar de Geest is, zijn ook de Vader en de Zoon. Hij komt voort uit de ene en de andere. Hij wordt verheerlijkt en aanbeden met de Vader en de Zoon. Hij wordt parakleet genoemd bij Johannes dit is Helper of Voorspreker, iemand die ons verdedigt.

Samenvatting: 

De H. Drie-eenheid is één God in drie Personen. De Vader is door niets voortgebracht. De Zoon wordt voortgebracht door de Vader. Hij wordt ook het „Woord“ genoemd in het 4de Evangelie. In de moderne theologie wordt „emanatie“ als synoniem gebruikt van „voortbrenging“. De gnostiek gebruikte in de eerste eeuwen het woord emanatie eerder voor een ondergeschikte godheid, een mindere godheid. In de officiëele leer van de Kerk drukte voortbrenging eerder een wezensgelijkheid uit, zoals de vader die een zoon voortbrengt die van zijn wezen is.

Voortbrenging legt tevens de nadruk op het onderscheid in Personen. De Goddelijke essentie wordt door God de Vader aan de Zoon gegeven. Dit wordt beter uitgedrukt door het woord voortbrenging (genitum non factum cfr. Const. I 381).

De H. Athanasius maakte het onderscheid in zijn Geloofsbelijdenis waar staat dat de Zoon is voortgebracht, maar de H. Geest niet is voortgebracht (non factum non genitum) maar wel voortkomt uit (procedens) de Vader. (Vgl. Paus Honorius I (633). 

Het Woord is mens geworden (Joh. 1:14). Hij is het Beeld van de onzichtbare God. Wie Hem ziet, ziet de Vader. De Logos, is God de Zoon beschouwd in de immanente, theologische triniteit (Joh. 1:1-2). De term „Zoon van God“ wordt eerder gebruikt voor de Zoon van God beschouwd in de economische triniteit, dit is de zich in de geschiedenis manifesterende triniteit. 

De 3de Persoon is de H. Geest die de Liefde is tussen de Vader en de Zoon. Het is de Persoonlijke Liefde als Hypostase in God, zoals de Zoon de Logos, het „Woord“is of de Wijsheid als Hypostase. (Uit: Gij zijt Petrus - informatieblad nr 102 - sept 2021)