Over de H. Drie-eenheid

Ik geloof in (één) God de almachtige Vader 

God de Vader, de eerste Persoon van de H. Drie-eenheid verwekt vóór alle tijden Zijn eniggeboren Zoon en geeft Hem alles, want de Zoon is één in wezen met de Vader: Want zoals de Vader in Zichzelf het leven heeft, zo gaf Hij ook aan de Zoon het leven in Zichzelf te hebben (Joh. 5:26). De gaven van God de Vader aan zijn Zoon is zo radicaal, dat er geen eerder of later, meer of minder in de H. Drie-eenheid te vinden is, alle drie personen zijn even eeuwig en even gelijk. In de afscheidsrede die door de evangelist Johannes wordt weergegeven, lijkt Jezus deze redenering toe te passen: Alles wat de Vader heeft, is het mijne.

Er is geen verschil naar buiten tussen Vader en Zoon: De Vader is God en de Zoon is God, en toch zijn er niet twee Goden maar slechts één God. De derde Persoon van de H. Drie-eemheid, de H. Geest, komt voort uit de Vader en de Zoon. Hij is de liefdesband tussen Vader en Zoon. Deze Liefde is zo sterk dat deze met het goddelijk Wezen wordt geïdentificeerd. De drie Personen zijn, zoals zojuist reeds werd gezegd met verwijzing naar de Quicumque, aan elkaar even eeuwig en even gelijk. In God is er niets wat niet Liefde is.

Het enig motief van handelen van God de Vader is Liefde (hetzelfde kunnen wij natuurlijk ook van God de Zoon zeggen.). Liefde betekent echter overgave omdat de liefde altijd ertoe brengt bij keuzen tussen alternatieven het beste voor de ander te doen, en dat - indien nodig - ten koste van letterlijk alles.

Het door Liefde ingegeven verlangen van God de Vader naar kinderen die in zijn geluk konden delen door aan zijn goddelijke natuur deel te hebben vond zijn vervulling in de schepping van de mens en - na de zondeval - in de verlossing van de mens. Het is duidelijk dat het offer van de Zoon van God aan het Kruis een offer was, maar het geloof leert ons dat Jezus alleen als mens heeft geleden en is gestorven.

Wij kunnen ons afvragen in hoever de verlossing de H. Drie-eenheid heeft geraakt, met andere woorden kunnen wij van een offer van God de Vader spreken? In een museum in Gouda kan men een beeld vinden dat heel ver op het antwoord ingaat. De kunstenaar beeldt God de Vader af met op zijn knieën Zijn Zoon als gekruisigde, het motief is vergelijkbaar met een Piëta, nu is het echter niet de Moeder maar de Vader die vol smart naar de wonden van de gekruisigde kijkt.

Om meer te kunnen begrijpen wat - menselijk gesproken - in het Hart van de Vader omgaat als Hij aan Zijn Zoon gehoorzaamheid tot aan het Kruis vraagt, zal men het best naar de evangelies kunnen kijken. Bij het doopsel van de Heer en op de Berg Tabor verklaart God de Vader steeds opnieuw: Gij zijt mijn welbeminde Zoon (Luc 3:22) en Dit is mijn geliefde Zoon (Matt 17:5). Dit „agapetos“ (beminde) was zo kenmerkend voor Jezus dat het als een naam van Jezus werd gebruikt.

Wij vinden dit bij voorbeeld bij Paulus in de brief aan de Efeziërs waarin hij met een lofzang op God de Vader begint (daarbij waarschijnlijk gebruik maakte van een bestaande hymne van de oerchristelijke gemeentes)... waarmee Hij ons begenadigd heeft in de beminde (Ef. 1:6).

Als wij nu de parabel van de boze wijngaardeniers lezen (Luc 20:9-16), waarin tegen alle rechtvaardigheid en redelijkheid de wijngaardeniers elk aandeel van de opbrengst aan de eigenaar ontzeggen, dan vinden wij de redenering van de eigenaar Wat zal ik doen? Ik zal mijn geliefde zoon zende‘; misschien dat zij voor hem ontzag zullen hebben. (Luc. 20:13) Met de toevoeging „geliefde“ wordt duidelijk dat er een diepe affectieve band tussen de vader en de zoon van de parabel bestaat die veel dieper gaat dan een zuiver zakelijke afhandeling van een conflict met wanbetalers zou nodig maken.

Tegelijk wordt hiermee de sleutel voor deze parabel gegeven: de „geliefde“ „agapetos“, is ook hier weer de Zoon van God zelf, en de vader is God de Vader die het meest waardevolle inzet om tot een oplossing van het conflict te komen. Deze parabel eindigt als profetie voor wat later op de calvarieberg zou gebeuren: de zoon wordt door de wijngaardeniers gedood.

In het Oude Testament vinden wij historische gebeurtenissen die als typos, voorafbeelding staan voor en realiteit dei pas in het Nieuwe Testament vervuld zou worden. Het manna in de 40 jaar durende tocht door de woestijn is een voorafbeelding van de H. Eucharistie, het lam dat bij de uittocht uit Egypte werd geofferd een voorafbeelding van Christus, het Lam Gods. Een op het eerste gezicht onbegrijpelijk gebeuren in het leven van Abraham geeft ons een diep inzicht in de Liefde van God de Vader voor ons mensen en het offer dat dit voor Hem betekent.

Wij lezen in Genesis dat Abraham op de proef werd gesteld: er werd een offer aan hem gevraagd, en dan nog wel van een mens. En deze mens was zijn zoon waarop hij al zijn hoop had gevestigd. De schrijver geeft de woorden van God als volgt weer: Neem Isaäk, uw enige zoon, die je liefhebt, ga naar het land van de Moria, en offer hem daar op een van de bergen, die Ik u aanwijs als brandoffer. (Gen 22:2)

Ook hier weer vinden wij de expliciete vermelding van de liefde van Abraham voor zijn zoon: die je liefhebt. God achtte de intentie van Abraham voldoende en stuurt een engel om de voltrekking van het offer tegen te houden. De Liefde van de H. Drie-eenheid eist meer van de Vader; er was geen engel die op Calvarie mocht ingrijpen.

Wij kunnen ons geen voorstelling van God maken; ons verstand is hiervoor zeker niet voldoende. Maar laten wij ingaan op de woorden van Christus die ons laten binnendringen in het goddelijk mysterie. Op het verzoek van Filippus - hoe blij mogen wij niet zijn dat hij deze vraag stelde - Toon ons de Vader (Joh. 14:8), antwoordt Jezus met een liefdevol verwijt en geeft als uitleg: Wie Mij heeft gezien, heeft de Vader gezien (Joh. 14:9).

Wij zien de geboorte van Jezus - reeds eerder hebben wij dit tafereel beschouwd - wij zien de 12 jarige jongen in de tempel, wij zien Jezus prediken, wonderen doen en 30 jaar leven als een arbeider, de zoon van de timmerman. Vooral zien wij Jezus lijden, aan het Kruis sterven en op Paasmorgen verrijzen. In al deze taferelen hebben wij Christus gezien en daarmee ook de Vader. 

En in één Heer, Jezus Christus 

In het voorgaande hebben wij geprobeerd meer inzicht te verkrijgen in de grootheid van de Liefde van God de Vader, die Hem ertoe brengt vóór alle eeuwigheid zijn eniggeboren Zoon te verwekken, en in Hem de mens te scheppen en verheffen tot aangenomen kinderen. Nu gaan wij onze blik richten op de Zoon, het eeuwige Woord van de Vader, God uit God, licht uit licht, ware God uit de ware God, die voor ons, mensen, en omwille van ons heil uit de Hemel is neergedaald (Geloofsbelijdenis van Nicea).

Wij weten op welke manier en in welke gedaante God het meest geschikt achtte om uit de Hemel neer te dalen: En het Woord is vlees geworden (Joh. 1:14) en verschijnt voor ons als een kind in doeken gewikkeld, in de armen van zijn Moeder, de Onbevlekte Maagd Maria. Vanaf dit ogenblik is er een persoon, tegelijk volkomen God en volkomen mens. Deze persoon, onze Heer Jezus Christus, werd voor ons gekruisigd, Hij heeft geleden onder Pontius Pilatus en is begraven.

De Godmens Jezus Christus is een volledige overgave in liefde aan de wil van God de Vader. Paulus vat het samen in de beroemde passage in de brief aan de Filippenzen: Hij heeft zich vernederd door gehoorzaam te worden tot de dood, ja, tot de dood aan het Kruis (Fil. 2:8). Als wij verder willen ingaan op de gebeurtenissen op Calvarie, rijzen vragen over het mysterie van de tweede Persoon van de H. Drie-eenheid.

Wie heeft er geleden en wie is er gestorven? God is volmaakt gelukkig en kan niet sterven. Het antwoord is de persoon van Jezus Christus. Maar alleen zijn heilige mensheid kon lijden en sterven. En de Godheid van onze Verlosser? Paulus heeft het erover in het Evangelie: Hij die de gestalte van God had, hield zijn gelijkheid aan God niet vast, maar deed er afstand van. Hij nam de gestalte aan van een slaaf en werd gelijk aan een mens (Fil 2:6-7). Het subject van de kenosis, het zich ontdoen, is niet de mens Jezus Christus, maar de tweede Persoon van de H. Drie-eenheid.

In zijn bekend werk „De Heer“ probeert Romano Guardini in een passage het onzegbare van de kenosis toegankelijk te maken. ( Noot: kenosis is het 'ontledigen' van Jezus ' eigen wil en volledig ontvankelijk worden voor Gods goddelijke wil.) Hij schrijft: Wanneer wij over de ‚prijs der Verlossing‘ (1 Petrus 1:18-19) spreken, denken wij meestal aan de mens Jezus; aan zijn menselijk hart, zijn lichaam, zijn ziel en alles, wat de Verlossing Hem gekost heeft.

Onze gedachte gaat soms nog zo ver te zeggen, dat het God zelf is, de oneindige hoogheid van de goddelijke persoon van de Verlosser, die aan zijn menslijk offer de alverzoenende waarde verleent. Maar overigens houdt onze gedachte bij God zelf op, bij de onmogelijkheid dat Hij zou lijden. Daarom heeft men gelijk: hoe zou God kunnen lijden? Wij zien Hem niet menselijk. En toch ontbreekt hier iets. Wij overwegen de diepgang van de Verlossing niet werkelijk genoeg, wanneer wij ons God daarbij voorstellen in onaantastbare verhevenheid. Onze Verlossing was voor God geen verzoeningsdaad, dat Hem niet raakte.

Hij heeft dit gebaar op geheel andere wijze ernstig genomen. Paulus geeft ons daarvan een vermoeden, wanneer hij spreekt over de ‚Kenosis‘, de ‚vernedering‘, het ‚ontdoen‘, de ‚vernietiging‘. Want dan spreekt hij niet over de mens Jezus, maar over de Logos; over het geheimzinnige besluit van God Zichzelf te ontdoen ‚door de gestalte aan te nemen van een slaaf‘ (Fil. 2:7).

Dezelfde volheid van Liefde - God is Liefde - die wij in het Hart van God de Vader aantroffen en die Hem ertoe bracht zijn beminde Zoon te offeren, zien wij werkzaam in de Zoon. Ook in Hem is er niets dat niet uit Liefde voortkomt. Daarom zegt Christus bij zijn komst in de wereld: ‘Offers en gaven hebt u niet verlangd, maar u hebt mij een lichaam gegeven; brand- en reinigingsoffers behaagden u niet.

Toen heb ik gezegd: “Hier ben ik,” want dit staat in de boekrol over mij geschreven: “Ik ben gekomen, God, om uw wil te doen.”’ (Hebr. 10:5-7). De Liefde van de Zoon van God jegens ons mensen gaat verder, het was Hem niet genoeg ons mensen door Zijn lijden en dood te verlossen. Hij verlangde voor altijd bij ons te zijn in de H. Eucharistie, geheim van geloof en liefde, zoals de H. Josemaria Escriva het uitdrukte. In de gedaante van brood is Christus in het tabernakel, met zijn lichaam en bloed, met Zijn ziel en godheid.

Het is niet alleen de heilige mensheid van de Heer die op de liefde van ons mensen wacht, die soms vergeten wordt door de onverschilligheid van ons mensen, soms zelf beledigd en onteerd wordt. Het is de hele persoon van Jezus Christus met zijn mensheid en godheid. Welk een overgave van de tweede persoon van de H. Drie-eenheid die zich weerloos aan ons mensen overlevert alleen om bij ons te kunnen zijn.

Het verlangen aanwezig te kunnen zijn bij de relatief weinigen die in liefdevolle aanbidding bij Hem willen vertoeven is zo groot dat het risico van onverschilligheid, belediging en heiligschennis niet telt. De Liefde van God de Vader houdt evenmin rekening met dit risico: in de H. Hostie biedt Hij ons het meest kostbare aan, namelijk Zijn beminde Zoon. 

Ik geloof in de H. Geest, die Heer is en het leven geeft

De derde persoon van de H. Drie-eenheid is de H. Geest, de Geest van God de Vader maar evenzo de Geest van God de Zoon. Hij komt voort uit de Vader en de Zoon. Hij is vuur, gave, degene die leven geeft, de Gezondene, de helper. Voor God de H. Geest vinden wij abstracte begrippen: vuur, gave of algemene benamingen van een persoon zoals helper, gezondene, degene die leven geeft. Misschien heeft dit ertoe geleid dat Hij voor ons de grote Onbekende is, zoals de H. Josemaria Hem vaak noemde.