11/10 Vanaf dit weekend straalt ‘C/2023 A3’ aan onze hemel: zo spot je dé komeet van het decennium - Martijn Peters

Komeet C/2023 A3 zal dan zijn kortste punt bij de aarde bereiken. Volgens sommige astronomen is dit dé komeet van het decennium. Wat maakt deze komeet zo speciaal? Vanwaar komt hij? En nog belangrijker: hoe en waar kan je hem zien? HLN-wetenschapsexpert Martijn Peters legt alles uit wat je over deze komeet moet weten. “Dit moet je echt gezien hebben”

Wat is een komeet ook alweer?

Kometen zijn, net zoals asteroïden, restjes van toen de planeten zich vormden. Het is een allegaartje van stof, rots en ijs. Vandaar hun toepasselijke bijnaam: ‘stoffige ruimtesneeuwballen’. Meestal zijn ze enkele honderden meters tot kilometers groot. Kometen zijn afkomstig uit de Kuipergordel of Oortwolk. De donutvormige Kuipergordel ligt net voorbij Neptunus, op ongeveer 4,5 miljard kilometer van de zon. De Oortwolk ligt nog een stukje verder, op 300 miljard kilometer afstand. Hij zit als een schil rond ons zonnestelsel.

Wat weten we over komeet C/2023 A3?

Astronomen hebben de komeet voor het eerst waargenomen op 9 januari 2023 vanuit het Purple Mountain Observatory (oftewel Tsuchinshan) in China. Ook ATLAS (Asteroid Terrestial-impact Last Alert System) in Zuid-Afrika bevestigde wat later deze waarneming op 22 februari. Tijdens bijkomend onderzoek bleek dat dit ruimteobject, dat toen nog de naam ‘A10SVYR’ droeg, een komeet was afkomstig uit de Oortwolk. Eentje die zeer snel door de ruimte zoeft trouwens, met een snelheid van maar liefst 290.664 kilometer per uur.

Vervolgens kreeg de komeet de naam C/2023 A3 (Tsuchinshan–ATLAS). Dat is niet zomaar. De “C” betekent dat zijn baan rond de zon meer dan 200 jaar duurt. Voor deze komeet is dat zelfs een pak langer, zo’n 80.660 jaar. De “2023” verwijst naar het jaar waarin hij ontdekt is. Dat was in de eerste helft van januari en het was de derde al die maand, daarom “A3”. Het laatste gedeelte van de naam gaat naar de ontdekker(s), in dit geval “Tsuchinshan–ATLAS”.

Momenteel is deze komeet helderder dan de iconische Hale-Bopp-komeet uit 1997

Waarom zijn astronomen zo enthousiast over C/2023 A3?

Kometen worden vaak ontdekt, maar wat C/2023 A3 zo ‘bijzonder’ maakt is het feit dat zijn baan hem dicht bij de zon én aarde brengt. Meer bepaald op 27 september en 12 oktober van 2024, dit najaar dus. Ook belangrijk in dit verhaal: de komeet zou mogelijk zichtbaar zijn met het blote oog en er was een kans dat hij ook heel helder zou zijn.

Maar deze zomer kwam er plots een domper op de feestvreugde. Begin juli publiceerden wetenschappers een studie genaamd ‚Inevitable Endgame of Comet Tsuchinshan-ATLAS (C/2023 A3)‘. Daarin rapporteerden ze dat de komeet waarschijnlijk maar niet helder werd omdat hij uiteenviel.

Andere wetenschappers gaven echter tegengas. Zij opperden dat de tragere toename van helderheid te wijten was aan andere factoren, zoals de hoek waarmee we van de aarde naar de komeet keken. Daarnaast waren er volgens hen ook geen visuele bewijzen dat de komeet uiteenviel, zoals stukjes die eraf vallen of de staart die van plaats verandert.

Het goede nieuws is dat de komeet inderdaad niet bleek uiteen gevallen te zijn. Observaties met satellieten en beelden genomen door amateurastronomen op het zuidelijke halfrond (waar de komeet sinds begin september zichtbaar was) toonden de komeet in al zijn pracht in september. Maar toen moest hij nog zijn dichtste punt bij de zon, het zogenaamde perihelion, bereiken op 27 september. Iets wat sommige kometen niet overleven. Gelukkig was dit niet het geval en kon de komeet zijn ontmoeting met onze ster navertellen. Heugelijk nieuws voor astronomen, want dat betekende dat de komeet zijn tocht richting onze planeet begon om daar op 12 oktober, dit weekend dus, langs te vliegen.

Betekent dit dat wij de komeet bij ons gaan kunnen zien?

Of we de komeet kunnen zien, hangt af van zijn helderheid. De zwakste sterren die we bij heel goede omstandigheden nog net met het blote oog kunnen zien hebben een helderheid van magnitude + 6. Tijdens zijn doortocht langs de zon had de komeet al een helderheid van + 3. 

Wil je een poging wagen, dan moet je naar het westen kijken, net na zonsondergang

Volgens de huidige metingen heeft de komeet momenteel een helderheid van -4,0. Dat is bijzonder, want dat betekent dat je de komeet vlot met het blote oog zou moeten kunnen zien. Ter referentie: de planeet Venus heeft een helderheid van - 4,4. De iconische Hale-Bopp-komeet die in 1997 makkelijk met het blote oog zichtbaar was, had een magnitude van -1,0. Dit is dezelfde helderheid als de helderste ster aan onze hemel, Sirius. De komeet Neowise uit 2020 had een piekhelderheid van + 0,9. Daarmee is de komeet een van de helderste in meer dan 10 jaar tijd.

Deze uitzondelijke helderheid die hoger is dan voorspeld is waarschijnlijk te danken aan een proces genaamd ‘voorwaartse verstrooiing’. Daarbij sturen de stofdeeltjes van de komeet het zonlicht onze richting uit waardoor de schijnbare helderheid van de komeet vergroot. Dit fenomeen kan wel afnemen in de komende dagen.

Op dit moment bereikt C/2023 A3 zijn dichtste punt bij de aarde.

Waar moet je dan precies kijken en wanneer?

Wil je toch een poging wagen, dan moet je naar het westen kijken net na zonsondergang. Op dat moment is de komeet net boven de horizon zichtbaar. Je zal dus ergens moeten gaan staan waar je een vrij zicht hebt. Je neemt best ook een verrekijker of telescoop mee voor nog een spectaculairder zicht, al kan je hem met de huidige helderheid met het blote oog zien.

In de dagen daarna zal je de komeet nog makkelijker kunnen zien omdat hij beetje bij beetje wat hoger aan de hemel komt te staan. Zijn helderheid neemt wel wat af naarmate hij zijn reis verder zet. Daarnaast moet je ook rekening houden met het feit de maan steeds helderder zal worden. Op 17 oktober is het namelijk volle maan. Tegen het einde van de maand zal de komeet niet meer zichtbaar zijn met het blote oog.