Op het eigenste ogenblik dat Serafin met naar boven gestrekte rechter duim de afstand mat tussen de kerktoren en de vrijheidsboom, begonnen de klokken te luiden. Als aanrollende golven spoelden de klanken over het akkerland. De oktoberwind voerde ze mee naar het bos waar ze zich nestelden in het bronsgroen van de eikenkruinen. Serafin wipte uit zijn hurkzit overeind. Het vel tekenpapier glipte van het plankje in zijn hand, fladderde omhoog, maakte een buiteling in de wind. Het hupte dan met reuzensprongen over de aardkluiten en bleef in het schaarhouthangen. Even dacht Serafin dat hij droomde, want alleen nog in zijn dromen begonnen klokken te luiden. IJl soms en ver weg.Nu luidden ze echt, dreigend dichtbij maar even sonoor als in zijn droom. Hoelang was het geleden? Hoe kon dat nu? De kerk was toch gesloten, leeg, verlaten. De klokken zouden nooit meer luiden, had meester Lodewijckx gezegd. Samen met de zang van de torenklokken voerde de wind ook flarden van opgewonden mensenstemmen mee.
Serafin stopte het stompje houtskool in de binnenzak van zijn kiel en schopte zijn klompen uit. Hij drukte ze stevig tegen zijn jonge lichaam en stormde op blote voeten de helling af, handig keien en aardkluiten vermijdend. De holle kerkwegel lag vol dorre takken, stronken, schapenkeutels en natte bladeren. Overhangende braamstruiken rukten enkele vezels van zijn versleten kiel los. In zijn haast botste hij tegen Schabbe aan, zijn buurjongen. Die zat op zijn hurken met een tak in de ingewanden van een dode rat te peuteren.
De klokken, Schabbe! De klokken luiden, man! Hoor je ze niet! ?
Schabbe strompelde overeind. Zijn reptielenblik vonkte even door zijn lange zwarte haartressen naar zijn belager. Hij grijnsde wolfachtig, zwaaide het stinkende rattenkadaver enkele keren voor Serafins bleke gezicht en gooide het dan over zijn hoofd in de braamstruiken. Ook Schabbe, broodmager en getaand, schopte zijn klompen uit. Even rook Serafin de geur van gestremde melk. Samen renden ze over de weide naar het dorpsplein. Gejoel en geklep van de stormklok waaiden hen toe.
Ook al jarenlang op zoek naar dat onvindbare boek? Loop eens binnen bij HET IVOREN AAPJE, een sfeervol Brussels antiquariaat. Het ligt op een tiental minuten loopafstand van de Grote Markt en het Muntplein. Je vindt er tegen een zacht prijsje een schat aan literaire werken, maar ook boeken over filosofie en (cultuur)geschiedenis. En nog vele andere, ook in het Engels, het Duits, het Frans en het Spaans. Een aan- rader! HET IVOREN AAPJE ligt aan het Begijnhofplein 4, 1000 Brussel. Telefoon: 02-219 46 86.
Enkele bedenkingen van een zwijgende uitgever over zwijgende schrijvers
1.Ik zou er een boek over kunnen schrijven! Vaak te horen als iemand het relaas van zijn belevenissen kracht wil bijzetten of de toehoorder wil imponeren. Helaas voegen niet weinigen de daad bij het woord en blijven de brievenbussen van de uitgeverijen overstelpt met ongevraagde manuscripten. (In de tweede helft van de jaren tachtig ontvingen we bij Manteau plus minus twee manuscripten per dag!) Nu ook de weblogmania massaal heeft toegeslagen, zal die ontembare schrijflust in de toekomst ongetwijfeld ook voor infarcten zorgen op de digitale snelweg. En leplaisir de se voir imprimé wordt er niet minder om: de schrijver wordt zijn eigen uitgever. Publishing on demand, weet je wel: het kan voortaan van 1 tot noem maar op exemplaren. Komt daarbij het recente fenomeen dat een beetje politicus, sporter ofbv zich geroepen voelt om een boekje te (laten) plegen. Zelfs De Slegte kan hun schrijfsels meestal twee maanden later aan de straatstenen al niet meer kwijt. Ik wil maar zeggen: er wordt veel te veel gepubliceerd. Bomen verdienen een beter lot.
2.Uitgevers zijn gebeten op interessante debuten, dat is bekend. Genade krijgt zelfs een taalkundig niet zo vlekkeloos werkstuk dat wél toekomstperspectieven laat vermoeden, liefst nog gelardeerd met enige extraliteraire hocuspocus. Daar zijn de media tuk op. De kip dus met de gouden eieren. De uitgever haalt dan ook zijn hele arsenaal kretologie van stal om de potentiële koper te overtuigen: De nieuwe Claus komt eraan! De nieuwe Márquez! De dochter van Boon! Een goed georkestreerd mediaoffensief, liefst met aanwezigheid in een populaire tv-talkshow, kan hierbij wonderen doen. De uit het niets opduikende debutant pronkt ineens tot zijn eigen verbazing op het toptienlijstje van krant en weekblad. (Ik herinner me nog medio de jaren zeventig de hype - het woord bestond toen nog niet rondom het debuut van Carlos Callaert. Carlos wie?) Deze lange aanloop om maar te zeggen waar het volgens mij vaak om gaat.
3.Niet zelden heeft de debutant in zijn eerste weergaloze meesterwerk al zijn kruit verschoten, is de bron opgedroogd en is zijn tweede boek (i.c. roman) niet meer dan een schrale spin-offvan het debuut of een amalgaam van eerder afgestoten of ongebruikt debuutmateriaal. De uitgever wil nog wel even profiteren van de hype-nagalm, spoort zijn nieuwe ontdekking tot opgedreven schrijfdrift aan, daarbij nogal eens over het hoofd ziend dat een debutant met zijn tweede boek vaak de hoge verwachtingen niet in kan lossen. Omdat de media heel nieuwlopig zijn, is hun belangstelling intussen verschoven naar een alweer literaire ontdekking van de allereerste orde en blijft onze eens de hemel in geprezen debutant wat verweesd bij zijn tweede schrijfsel zitten. De media-aandacht is intussen helemaal opgedampt De uitgever geeft niet langer thuis; er is immers ook nog zoiets als de winstverwachting binnen de holding waartoe zijn bedrijf behoort. Want een uitgeverij is een commercieel bedrijf en wat op heel korte termijn niet rendeert, moet volgens de wetten van de markt eruit. (Zo moest ik ooit Claude van de Berge, en andere dichters van wie de verkoopscijfers onder de 300 waren gezakt, noodgedwongen en met de dood in het hart naar andere uitgeversoorden verbannen.)
4.En zo kom ik tot wat ik meen dat het de kern van de zaak is: het nieuw type, concernverbonden en vooral concerngebonden uitgever. Binnen zon (Nederlands) concern worden financiële doelstellingen geformuleerd, omzetcijfers en omzetsnelheid vooropgesteld, winstopties bepaald en geordonneerd. De uitgever heet er een product manager, een productontwikkelaar, en bij hem of haar zal het omzetcijfer veel sterker doorwegen dan de gestadige opbouw van een literaire schrijver. De - laat ik hem gemakshalve maar noemen - ouderwetse uitgever kon samen met zijn team rustig tijden geld investeren in de boek-na-boek-opbouw van een literair auteur, met het oog op niet zozeer direct als wel later rendement.
5.Het valt op dat er nogal wat schrijvers debuteerden in de tweede helft van de jaren tachtig, toen een onzalige concurrentiestrijd woedde tussen de uitgeverijen Manteau en Houtekiet. Die rivaliteit bood plots onverwachte kansen aan talrijke debutanten, die in normale omstandigheden allicht op hun honger zouden blijven. Na korte tijd was evenwel bij niet weinigen de inkt opgedroogd, werd de vulpendop opgeschroefd of de tekstverwerker aan de wilgen gehangen (Angela Nuyens, Geert Stadeus, Gilbert Grauls, Dirk-Jan Luyten, Carlos Backers, Silvain Salomon, Willy Van Poucke, Guy Bouten, Pierre Platteau, Luc Boudens e.a.). Die debutenopstoot kende een roemloos einde, vooral toen enkele Nederlandse uitgevers (Prometheus, Atlas, De Bezige Bij, Arbeiderspers) zich op de Vlaamse markt begaven en er zich op korte tijd een ware vaandelvlucht naar het Noorden manifesteerde. Vlaamse uitgevers zochten hun heil in een nichemarkt: Manteau specialiseerde zich in misdaadliteratuur (Mendes, Aspe, Deflo), Houtekiet in politieke biografieën.
6.Niet onbelangrijk, dacht ik, is voor vele zwijgende schrijvers ook de onvrede met het zgn. literaire wereldje, het letterenbeleid, de hegemonie van academici binnen officiële organen als het Vlaams Fonds voor de Letteren, het ons-kent-ons-syndroom, de Bousset-connectie, het falende recensiewezen, het gebrek aan erkenning. Andere auteurs sloegen bewust een nieuwe weg in (zo ging bij voorbeeld Koen Vermeiren met succes scenarios schrijven, Frans Depeuter stortte zich op toneelwerk). Desillusie en ontgoocheling, het zijn ongetwijfeld belangrijke motieven, maar hierover leg ik mijn oor liever te luisteren bij de zwijgende schrijvers zelf. En hoor ik daar niet iemand zeggen: Ach, ik kan er een boek over schrijven!?
Lionel Deflo
Lionel Deflo (Menen, 1940) was leraar, directeur-uitgever van uitgeverij Manteau en hoofdredacteur van het literair en kunstkritisch tijdschrift Kreatief. Hij publiceerde naast monografieën vooral kritisch proza, onder meer in de bundel Bij nader inzien, en werkte mee aan tal van literaire tijdschriften en naslagwerken. Zijn documentaire bloemlezing Nieuw-realistische poëzie in Vlaanderen vormde in 1972 een scharniermoment in de Vlaamse poëzie.
