Als je zo eens je oor te luisteren legt bij oudere mensen hoe ze denken over een opname in een rust- en verzorgingstehuis (RVT) of met een modernere naam: een woon- en zorgcentrum (WZC), dan zijn er naar mijn gevoel slechts enkelen die zich daartoe vrijwillig inschrijven op de wachtlijst. De meeste mensen willen immers zo lang mogelijk thuis blijven en rekenen daarbij op de hulp van hun kinderen. Maar soms is dat gewoon niet haalbaar en moeten we onze ouderen 'laten plaatsen', wat zijzelf vaak ervaren als 'gedumpt worden'. Een moeilijke situatie voor iedereen dus.

25 september 2008. Vandaag heb ik, samen met mijn man, een afspraak met iemand van de sociale dienst van het plaatselijke woon- en zorgcentrum met de bedoeling mijn schoonmoeder dan toch maar te laten inschrijven voor opname. Ik begin maar meteen met het schetsen van de complexe situatie, want het samenwonen van mijn dementerende schoonmoeder en haar mentaal gehandicapte zoon van 46 kan je gewoonweg niet anders omschrijven dan complex. Enerzijds kunnen ze niet zonder elkaar, en op een bepaalde manier 'zorgen' ze ook wel voor elkaar... maar anderzijds jagen ze elkaar ook steeds op en is het voor iedereen duidelijk dat deze situatie op termijn niet houdbaar is. Zeker niet wanneer de dementie gaat toenemen. Enfin, de sociaal assistente luistert aandachtig naar mijn verhaal en is heel begripvol. Ze begrijpt ook dat een eventuele opname - en daarmee dus eigenlijk ook het feit van de inschrijving op zich - op dit moment niet bespreekbaar is noch met mijn schoonmoeder, noch met mijn schoonbroer. Het is dus absoluut geen optie om mijn schoonmoeder mee te brengen voor een verkennend bezoek of haar één of ander formulier ivm haar inschrijving te laten ondertekenen. Maar dat vormt dus gelukkig geen probleem. Het enige wat ze op dat moment nodig heeft, is een kopie van de identiteitskaart van mijn schoonmoeder én een ingevulde katz-schaal. Daarvoor moeten we dus in elk geval nog bij de huisarts langs. Maar echt haast is daar ook niet bij blijkbaar. Want op basis van mijn beschrijving van de huidige toestand van mijn schoonmoeder vermoedt de sociaal assistente dat mijn schoonmoeder toch nog niet meteen aan de beurt zal zijn.

Vervolgens krijgen we een kleine rondleiding. We gaan met de lift naar de juiste etage en aan de afdeling gekomen, opent de sociaal assistente de deur met een eenvoudige automatische deuropener. Achter de deur staat een verzorgd uitziende dame van een jaar of zeventig schat ik. De sociaal assistente spreekt haar aan bij haar naam en neemt haar mee bij de arm, wég van de deur. De dame is blijkbaar een bewoonster en zwaar dementerend... iets wat je haar puur op het gezicht nooit zou aangeven. In het hart van de afdeling - een gezellige zithoek dicht bij de desk van de verpleging - zitten nog een zevental bewoners. De ene bijna volledig apatisch, met moeite rechtop zittend in een futuristisch uitziende rolstoel. De andere nog vrij mobiel en uiterlijk gezond, waarbij je zelfs zou gaan twijfelen of het misschien iemand van het personeel zou kunnen zijn. Daaraan merk je meteen dat men er hier voor geopteerd heeft om mensen te laten samenleven in de verschillende fasen van dementie. Op die manier wordt er natuurlijk vermeden dat bewoners in een later stadium van hun ziekte opnieuw moeten verhuizen, maar voor ons is het behoorlijk confronterend. In je verbeelding zie je je naaste (en in een flits zelfs jezelf) hier natuurlijk zitten... en ongeacht het feit dat je rationeel wéét dat er mettertijd geen andere mogelijkheid is, gaat het toch héél erg tegen je gevoel in. We krijgen ook een éénpersoonskamer te zien en zijn op zich toch behoorlijk onder de indruk van de rust en de huiselijkheid die deze afdeling uitstraalt. Wanneer we terug in het kantoor van de sociaal assistente zijn, krijgen we nog wat informatie over de dagprijs en de diensten die daarin begrepen zijn. De nodige papieren worden ingevuld en de sociaal assistente noteert ook nauwkeurig dat mijn schoonmoeder onder geen beding zélf mag gecontacteerd worden ivm deze inschrijving. Met de belofte om de volgende dag een door de huisarts ingevulde katz-schaal te bezorgen, nemen we even later met gemengde gevoelens afscheid. Enerzijds kunnen we ons heel erg vinden in het hele concept, de visie en de werking van dit rusthuis, maar anderzijds is de confrontatie met een realiteit die wellicht niet al te ver meer in de toekomst ligt behoorlijk zwaar.

Bij thuiskomst maak ik meteen een afspraak bij de huisarts voor de volgende dag. Het invullen van de katz-schaal neemt uiteindelijk slechts enkele minuten in beslag. Op basis van de scores op de verschillende criteria (wassen, kleden, verplaatsen, toiletbezoek, continentie, eten en oriëntatie in tijd en in plaats) zal de categorie van hulpbehoevendheid bepaald worden. Op mijn vraag tot welke categorie mijn schoonmoeder zou behoren, kan de huisarts me niet meteen een antwoord geven. Het WZC zou daarvoor echter een computerprogramma hebben waarmee de categorie meteen kan bepaald worden. Ik besluit dan ook het ingevulde formulier meteen binnen te brengen in het WZC en daarmee ook meteen te weten te komen 'op de hoeveelste plaats' op de wachtlijst mijn schoonmoeder daarmee zou komen te staan.

Maar zo eenvoudig lijkt het dus allemaal niet te zijn. De sociaal assistente brengt de verschillende scores van de katz-schaal inderdaad in in de computer en dan blijkt dat mijn schoonmoeder op dit moment 'slechts' tot categorie B behoort. Eigenlijk, zo zegt de sociaal assistente me, is je schoonmoeder dus nog té goed. Bij mijn vraag op de hoeveelste plaats ze dan staat, kan ze me ook geen eenduidig antwoord geven. En de voorrang als inwoner van het dorp dan? Tja, die geldt natuurlijk wel, maar er is ook voorrang voor de mensen met een categorie C mét dementie (de zogenaamde CD). Mijn volgende vraag is dan ook: dus telkens wanneer zich iemand inschrijft die onder die categorie valt, zal die altijd eerder aan de beurt komen dan mijn schoonmoeder? Maar zo eenvoudig is het blijkbaar ook weer niet. Ze hebben immers verschillende afdelingen en het hangt er natuurlijk ook allemaal van af wie voor welke afdeling is ingeschreven en waar er een plaatsje vrij komt. Ik besluit niet verder te vragen. Het is me inmiddels duidelijk dat het systeem van de wachtlijst vrij ondoorgrondelijk is. Bovendien is het ook algemeen geweten dat mensen die in het ziekenhuis terecht komen en omwille van hun medische toestand niet meer terug naar huis kunnen, voorrang krijgen in rusthuizen... én dat daar behoorlijk gebruik (of moet ik zeggen misbruik?) van gemaakt wordt. Het is in ieder geval iets wat ik zélf ook in mijn achterhoofd hou. Belangrijkste is dat ze nu ingeschreven is, want de inschrijvingsdatum is mede bepalend voor de volgorde en deze oorspronkelijke inschrijvingsdatum blijft ook behouden. Ook wanneer de toestand van mijn schoonmoeder slechter wordt en ze op basis van een nieuw-ingevulde katz-schaal tot een 'hogere' categorie gaat behoren. Enfin, de inschrijving is een feit. Nu is het afwachten.

Ik ga nog even langs bij mijn schoonmoeder en zie dat ze bezoek hebben van de dame van de thuisbegeleidende dienst... een dag vroeger dan mij was meegedeeld en dat zonder mij te verwittigen. Blijkt dat ze net ook al met mijn schoonbroer een bezoek gebracht heeft aan het dichtstbijzijnde tehuis voor niet-werkende mentaal gehandicapten. Gelukkig had ik mijn schoonbroer hier dus al over gesproken en hem weten te overtuigen dat een inschrijving op een wachtlijst alleen maar uit voorzorg was voor wanneer moeder later zou komen te overlijden. Niet helemaal de waarheid, ik weet het... maar soms is het goed om gewoon je intuïtie te volgen en die zei me dat dit gewoon het beste was. Wonderlijk genoeg bleek hij na dit bezoek behoorlijk enthousiast te zijn. Hij vond dat ze daar heel goed met 'die gehandicapte mensen' (waar hij zichzelf dus duidelijk niét toe rekent) omgaan. Mijn schoonmoeder reageert wat bozig... maar het is natuurlijk haar angst die spreekt. Ik stel haar gerust en zeg dat niemand hen uit elkaar wil trekken. Niet helemaal naast de waarheid, want natuurlijk wil niemand dat... alleen zal de ziekte daar anders over beslissen. Uit het korte gesprek dat ik aan de deur nog heb met de dame van de thuisbegeleidende dienst blijkt dat de wachtlijst voor dergelijke tehuizen al even ondoorgrondelijk is als deze voor het rusthuis. Mijn schoonbroer wordt ingeschreven op een centrale wachtlijst (de CRZ) met vermelding van de graad van urgentie en de regio van voorkeur, maar ik krijg ook meteen het ontstellende nieuws dat een wachttijd van 10 jaar niet uitzonderlijk is. Het ziet er dus naar uit dat ik nog wel een tijdje mag blijven zorgen voor mijn twee zorgenkindjes.

Toch is er ook een lichtpuntje. Mijn schoonbroer vertelt me dat er een brief voor hem is toegekomen en dat hij op 14 oktober moet beginnen werken en meteen erachteraan de resolute mededeling dat hij niét gaat. Het zou volgens zijn zeggen gaan om vrijwilligerswerk. Ik zucht eens diep, maan mijn schoonbroer tot kalmte en beloof hem dat ik het wel zal uitzoeken en hem de volgende dag zal laten weten hoe het allemaal precies in elkaar zit.

Wordt vervolgd...