Deens gedachtegoed

 - Over pesten op school -

Pesten is van alle tijden. Een Deens pedagoog uit de vijftiende eeuw waarvan de naam me even ontglipt, sprak in zijn proefschrift "Es löpt de spögoate öt" zijn bezorgdheid uit over het gedrag van de jögd van tegenwördig. Niet alleen verzuimden ze om hun lessen te leren en het gazon achter het huis kort te houden, ze hielden zich bovendien onledig met het pesten van hun medeleerlingen. Dit op zodanige wijze dat de moeders van de slachtoffers hysterische huilbuien kregen onder het schillen van de aardappelen. Zo kan het niet langer, besloot de wijze man. We moeten er iets aan doen voor het te laat is. En hij waagde zich zelfs aan de boude voorspelling dat het, als er niets veranderde, binnen vijfhonderd jaar met onze beschaving wel eens afgelopen zou kunnen zijn.

Nu moeten we deze uitspraak natuurlijk in zijn context zien. De Deen woonde in een blokhutje aan de rand van een bos en wist meer over de paargewoonten van de rode mier dan over de menselijke cultuur. En hij noemde zichzelf pedagoog, gewoon omdat dit beter klonk dan "houthakker", wat hij in feite was.
Maar toch, we zijn nu vijfhonderd jaar later en het is dus tijd om ons af te vragen:
Had die wijze man gelijk of niet?
En, zo niet, was het dan wel een wijze man?

Laten we daarom even om ons heen kijken. Wat zien we dan? Eigenlijk is er sinds de tijd van de Deen niet zoveel veranderd. Het decor is anders, maar de personages spelen dezelfde rollen als weleer. Er zijn de ouders, van wie de moeder nog steeds het leeuwendeel van het zogen en het opvoeden der kinderen op zich neemt. En emancipatorische beweging die zich tot doel had gesteld ook vaders het zoogrecht te verlenen is inmiddels door de zwakke biologische basis ter ziele gegaan, zodat vaders teruggeworpen werden in hun traditionele rol van beschermer en clown. Geen vernieuwing op dat gebied te verwachten dus. En er is de school, een arena waar kinderen behalve kennis ook sociale vaardigheden ontwikkelen. Ha!, zal u zeggen, hier is heel wat veranderd! De moderne school lijkt in niets meer op een middeleeuwse kloosterschool! Gelijk heeft u. De moderne school levert heel wat inspanningen om kinderen democratische waarden bij te brengen, of om ze daar tenminste gevoelig voor te maken. En toch! Toch zien we dat binnen de gemeenschap van kinderen nog steeds het recht van de sterkste geldt. Hoe de school zich ook uitslooft om hen zogenaamd "beschaving" bij te brengen en hoe zij ook aandringt op minder ruwe omgangsvormen, toch blijft het voor deze mensjes een vreemde taal.

Had de Deen dan gelijk? Zijn onze kinderen botteriken die alleen luisteren naar het klappen van de zweep en het nagloeien van een welgemikte oorveeg? Zijn, met andere woorden, kinderen nog niet rijp voor een door dialoog op gang gebrachte loutering van hun primitief gedrag? En, ergo, moeten wij gewoon wachten tot zij de jaren des onderscheids hebben bereikt vooraleer ze met filosofische beschouwingen te overvallen? Nee, natuurlijk niet. We rekenen beter op het effect van overflow. Als we maar lang genoeg blijven zeuren blijft er wel iets hangen in die kleine schedels. De Deen zegt het zo: "De beet van de rode mier is bijzonder pijnlijk en is een beetje te vergelijken met het strooien van pekel in een wonde." Ook al moeten wij toegeven dat we met deze uitspraak niet veel kunnen aanvangen, toch dienen we optimistisch te blijven. Kinderen kunnen veranderen. Maar hoe? Welke strategie moeten wij aanwenden om het beoogde doel (de pestvrije school) te bereiken?

De Deen zegt dat dialoog geen aarde aan de dijk brengt. Hij gelooft meer in een rechtlijnige aanpak, waarbij er klappen vallen. Als democraten verwerpen wij deze strategie, al zien we wel heil in de op tijd en stond gedoseerde mossel. De Frankische aanpak (oog om oog, tand om tand) heeft wel affiniteit met de leefwereld der pesters, maar is te problematisch om met succes ingezet te worden. Stel: Jan gooit yoghurt in de boekentas van Mien. Mag Mien dan hetzelfde doen bij Jan? En wat als zij geen yoghurt heeft? Kan voor dat doel dan bijvoorbeeld haar banaan ingezet worden? Of, bij gebrek aan fruit, een boterham met kaas? Nee, de consequenties van dergelijke aanpak zijn oeverloos complex. Er rest ons dus niets anders dan het goede voorbeeld te geven. Dat kan christelijk geïnspireerd zijn, bijvoorbeeld door zelf het andere scheenbeen aan te reiken als Jan er tegen trapt. Of door vredelievend te blijven glimlachen als iemand bij het overzetten van je klas over je klaarover-voet rijdt.

Zulke dingen blijven de kinderen bij. Daar hebben ze wat aan. Geen luchtledig gebabbel over waarden en moraal, maar doe-dingen, dat begrijpen ze.
De Deen zegt het ook: "Mieren zijn empathische wezens, eens je ze een boterham met confituur hebt gegeven."
Maar daar wil het graag een andere keer over hebben.

auteursrecht: Jules Grandgagnage