In de Brugse Sint Salvatorskathedraal bevindt zich de Sint-Jacobskapel, (stichter Wouter de Hondt 1360). De kapel deed oorspronkelijk dienst als onthaal en gebedsruimte voor de pelgrims naar Santiago de Compostela (1576). Muurschilderingen herinneren zich hier aan, o.a. de pelgrimsstaf en de schelpen, die bij restauratie in 1990, opnieuw werden ontdekt. Het 16de eeuwse wijwatervat, wordt nu gebruikt als doopvont.
Na lang twijfelen; rugklachten, andere kleine kwaaltjes, zijn we weer fysiek paraat voor deze uitdaging. Aan een voordelige prijs (135,98 - 2 pers.) boeken we half maart onze vlucht van Charleroi naar Biarritz (Frankrijk) bij ryanair. Op 7 april boeken we ook onze terugvlucht ditmaal bij vueling, van Santiago (via Barcelona) naar Brussel (369,12 + verhoging luchthavenbelasting in Spanje).
De camino del Norte strekt zich uit langs de Noord Spaanse kust. Van Irún naar Compostela zijn er 37 stap- en rustdagen voorzien.
We gebruiken de wandelgids; Guía práctica del Camino del Norte 2011 (Costa y Primitivo), te bestellen op de site; http://www.jacobeo.net/. In het Spaans geschreven door Carlos Mencos, pelgrim en ook journalist. Hij heeft deze camino gelopen, en in deze blog alles prachtig beschreven; http://www.caminodelnorte.es/p/la-guia.html, volledig te vertalen in het Nederlands.
In Charleroi, rond 9,00 uur nemen we de bus naar de luchthaven, bestemming Biarritz, rond 10,45 uur de bus naar St Jean de Luz, vervolgens naar Hendaye, hier de trein naar Irún. Het valt op, we zijn niet de enige pelgrims, sommige vertrekken al in Biarritz. Rond 14,30 uur zitten we reeds op terras in de zon voor onze menú del dia. De oorsprong van Irún gaat terug naar de romeinse tijd, er zijn resten gevonden van een tempel van de eerst eeuw, de O.L.V. kerk in barrokstijl is een Nationaal Historisch Monument. Onze Credencial del Peregrino halen we in de Alberque de Peregrinos, waar we ook blijven slapen. Na onze wandeling in Irún, terug in de alberque, tussen de pelgrims horen we west-vlaams, twee jongens, twintegers zijn reeds hun voeten aan het verzorgen, moeten nog beginnen. We slapen met ons tweetjes in een kamer van 4. De eerste dag is vlot verlopen.
Rond 9 uur nemen we afscheid van de vriendelijke hospitalero, het is reeds behoorlijk warm, de eerste gele pijl van onze onderneming bevindt zich op een symbolische plaats: de brug over de rivier de Bidasoa, die de grens vormt tussen Frankrijk en Spanje en die niet zomaar de Santiagobrug heet. Onze eerste etappe begint direct zwaar, beneden zien we afwisselend de zee, mooie dorpen met achterop de bergen, in Pasajes de San Jean, vlak aan de zee, onze eerste rustpost. De pijl wijst naar een klein veerbootje, hierna nemen we richting trappen, een zeer lastige beklimming, vooral door de warmte meer dan 30 graden, is het zweten en zwoegen. Boven worden we beloond met prachtige panorama's, door de natuur, terug naar beneden komen we in San Sebastián, het is er heel druk, de standen liggen vol. We zoeken de Alberque ONDARRETA, waar we 2 overnachtingen boeken, uitgeput maar tevreden, we hebben het overleefd en morgen is het rustdag.
In Ondaretta, een jeugdherberg, ook voor pelgrims, is het vandaag rustig ontwaken, alleen op een kamer van 4, van niemand last. Na gisterenavond een hevig onweer, is het weer niet hetzelfde als gisteren, miezerig en regenachtig. San Sebastián met ongeveer 180.000 inwoners is gebouwd rond de baai van la Concha, is een van de meest dichtbevolkte en aangenaamste steden van Baskenland. We nemen de bus naar het centrum, en genieten van deze mooie stad, de mooie gebouwen, o.a. de basillica de Santa Maria, we bezoeken het aquarium, meer dan 5000 vissen bevinden zich er, welke je kan bewonderen via een tunnel van 360 graden. Reeds eeuwen trekken pelgrims door San Sebastián op weg naar Compostela. Morgen beginnen we onze tweede etappe.
Gisterenavond kregen we gezelschap van 2 Spaanse, moeder met dochter hier voor examen klarinet. Rond 8,30 uur beginnen we onze tweede tocht met een flinke klim, krijgen prachtige panorama's, iets voor Orio ontmoeten we een westvlaams gepens. koppel uit Bredene hier in vakantie, reeds geruime tijd horen we de autostrade, welke we nu ook voorbij lopen. Orio komen we binnen langs een smal steegje dat uitkomt bij het voorportaal van de San Nicoláskerk, een karakteristiek voorbeeld van een vestingkerk die een belangrijk onderdeel was van de verdedigingswerken van de stad en waarvan de loopgang rondom nog intact is, in het ruime voorportaal sliepen vermoedelijk vroeger de pelgrims. Na klimmen en dalen zien we beneden Zarautz, zoeken naar de alberque municipal, die gaat pas open om 16 uur. We beslissen verder te stappen, een mooi vlak stuk langs de zee tot in Getaria, hier beginnen de boeredorpjes, lopen linksaf tot in Askizu, naast de San Martínkerk, een privé alberque (boerderij) TABERNA met mooie kamers, stoppen we. Om 19,30uur avond eten, na 3 dagen menu del dià, eens iets anders, dikke gemixte groentensoep, een gepaneerde diepvriesvis en een appel voor dessert. Vandaag was het aangenaam wandelweer, licht bewolkt 22º, waardoor het aangenaam wandelen was.
Rond 10 uur vertrekken we in Askizu, door de prachtige natuur in het binnenland naar Zumaia, het dal van Deba. Voorbij een openbare rustplaats kunnen we kiezen, we laten de gele pijlen voor wat ze zijn en volgen de roodwitte markeringen van de GR 121 langs de kust. Door de weiden klimmen we naar boven richting zee, kronkelen op smalle paadjes op de bergen met een krachtige zeewind, beneden supermooi zeezicht, we komen op een betonbaan, steken over en volgen het GR pad door de bossen tot in Itziar. Hier is het terug zoeken naar de camino, gelukkig een bar in de omtrek, die ons weer op het goede spoor brengen, na een lekkere koffie vertrekken we, deze korte etappe is een lange dag geworden, maar zeer mooi. In Deba eerst naar het infobureau, het hostal is volgeboekt, dan maar naar de alberque, met de liften omhoog, waar het ook reeds goed vol is.
De haven van Deba was de bestemming van talloze pelgrims die hier ontscheepten
om verder over land naar Compostela te reizen.
Na 4 dagen ontbijt ter plekke is het vandaag naar de cafetaria niet veraf, het regent wanneer we rond 8 uur vertrekken, rond 9 uur houdt het op, maar het blijft een miezerige dag. De etappe is niet in rechte lijn, we laten de zee achter ons, gaan steil omhoog door een van de meest bosrijke en ondoordringbare gebieden van de weg naar Compostela door het noorden van Spanje, niet alleen het stijgen, maar ook het dalen is zeer zwaar. In Olatz rechtover de kerk is een bar waar we uitrusten en genieten van lekker koffie. Na een steile afdaling komen we in Markina, in het centrum is de middeleeuwse sfeer van de vroegere ommuurde burcht bewaard gebleven, er zijn veel historische gebouwen. Het is aangenaam om te wandelen en besluiten onze tocht verder te zetten,we lopen op een pad langs de rivier die het dal volgt tot bijna in Bolibar, en wandelen verder tot aan het MONASTERIO de ZENARRUZA, de trappisten waren de eersten die de pelgrims gastvrijheid boden in dit bergachtig gebied van Baskenland. Een vriendelijke Pater verwelkomt ons en begeleidt ons naar de alberque waar reeds 4 pelgrims zijn, ons avondeten bestaat uit soep met brood, en speciaal voor ons bonensoep zonder vlees, deze avond is het voetbal Spanje tegen Italie (wereldbeker), Spanje wint.
Stipt om 7,00 uur brengt de Pater ons ontbijt, een half uur later komt hij vriendelijk afscheid nemen, en rond 8,oo uur steken we het weiland, de toegang tot de kloosterkerk en lopen over de betonnen weg. Op een door bomen omzoomd pad, maken we een kleine klim naar de volgende bergpas, het profiel van de bergen wordt steeds glooiender, de zee is nu ver weg, het is bijna voortdurend afdalen, en komen aan het lagergelegen gehucht Uriona. Het is prachtig weer, nergens kunnen we een rustpost nemen, dan maar verder door het mooie landschap, rond 12,30 komen we in Gernika. Een plaats die jammerlijk bekend geworden is door het bombardement dat Duitse vliegtuigen op de stad uitvoerden in 1937 tijdens de Spaanse burgeroorlog, een tragedie die uitgebeeld is op het gelijknamige schilderij van Picasso. De jeugdalberque ATERPETXEA is om 15,00 uur pas open, we beslissen hier te blijven, eerst een lekkere menu del dia in een nabijgelegen restaurant.
Het is mooi weer, wanneer we onze rugzak toetrekken, iedereen is vertrokken, nu nog de pijlen van de camino opzoeken. Even buiten de stad staan we terug voor een lastige beklimming over een bergpas doch het klimmen over soms grote steenbrokken gaat vlot. Boven komen we op een asfaltweg, beneden onder de autosnelweg, waarna terug door aangenaam landschap. Na 3,5 uur klimmen en dalen op grint-,en asfaltwegen, op mooie bospaadjes komen we aan een eerste bar in Goikolexea, waar we een rustpost houden. Vanaf hier vervolgen we onze etappe op de autoweg tot in Lezama, hier trakteren we ons op een frisse pint, stappen verder op de autoweg tot in Zamudio, is een van de rijkste gemeenten van Spanje, dankzij zijn technologiepark. Aan het rondpunt naar links, paseren een industriegebied, en na een uitputtende klim door de natuur, zweten en zwoegen, komen we aan Monte Avril, een picknickplaats. Na steile afdalingen komen we in Bilbao, nog ongeveer 2,5 uur door Bilbao stappen, vooraleer we aan de jeugdalberque AKELARRE komen en er een overnachting kunnen boeken.
In deze herberg kunnen we maar één nacht blijven, alles is volgeboekt, niet erg (veel te druk). Rond 10,00 uur vertrekken we met de bus naar het centrum, en zoeken naar het pension LADERO voor onze tweede overnachting, midden het centrum, maar zeer rustig. De sporen van de Jacobusroute zijn in Bilbao duidelijk te zien, in het bijzonder in de kathedraal, die gewijd is aan de apostel. Hier is een Pelgrimspoort en een monumentaal portaal in renaissancestijl in de gevel, waar de doorgaande pelgrims de nacht doorbrachten. Bilbao is gesticht in 1300, is de hoofdzetel van Biskaya, gekend voor zijn haven en industrie, het Guggenheimmuseum is het symbool van de nieuwe stad. Vandaag genieten we van deze drukke stad, de prachtige gebouwen, gezellige pleinen en de mooie winkels.
De bus brengt ons terug buiten het centrum, waar we ook ontbijten, het weer is miezerig geworden, we volgen de officiële gele pijlen, de eerste kilometers leiden ons door een wat minder verstedelijkt gebied. Nemen het wandelpad naar boven en lopen terug door de natuur, dwarsen de spoorweg, en gaan linksaf voor een zware klim over een oude weg, richting Santa Aguadakapel. Voorbij grote winkelcentra, komen we op een fiets-wandelpad, passeren Sestao, is een grote industriële kern, twee derde van het oppervlak wordt hier ingenomen door grote en middelgrote bedrijven, waaronder de grootste staalfabriek van Spanje. We wandelen op een oneindig wandelpad naast autosnelwegen, waar geen einde aan komt, in Portugalete lopen we de stad uit, naar een industriegebied waar opnieuw een fietspad begint, we volgen de weg door prachtige panorama´s richting Playa de la Arena, en stoppen in Pobeña aan de alberque municial MUSKIZ.
We nemen afscheid van de vriendelijke hospitalero, wandelen het pad via een trap omhoog, volgen het prachtig wandelpad langs de zee, dit is het tracé van de vroegere mijnspoorweg,. Op het einde komen we onder de autosnelweg, komen in het dorp Ontón lopen omhoog de N-634 op (zonder verkeer) langs de zee, tussen Popeña en Ontón verlaten we het Baskenland en komen in Cantabrië. We dalen de weg af, het laatste stuk onverhard tot aan het strand, volgen weggetjes over de heuvels met prachtig zicht op de zee en de rotsen, nog een avontuurlijk pad naar beneden, en komen in Castro-Urdiales. Dit is een vakantieplaats bij uitstek geworden met een voornaam aspect maar het was vroeger een Romeinse vesting, tijdens de middeleeuwen groeide de stad als gevolg van de havenactiviteiten, uit deze periode stammen de Santa Mariakerk, een van de mooiste gotische kerken in Cantabrië. We lopen omhoog tot camping Castro houden er een rustpost, passeren een boerendorpje door de prachtige natuur wandelen we verder tot El Pontarrón, hier moeten we kiezen, lopen 300 meter van de camino af naar de bar El Pontarrón op ongeveer 100 meter de alberque (hier slechte keuze gemaakt, enkele km's verder in Liendo een nieuwe alberque).
Etappe 9; El Pontarrón de Guriezo - San Miguel de Meruelo 34 km
Rond 7,30 uur vertrekken we uit deze rustige buurt, een kleine woonkern, het is prachtig weer, op deze route geen pijlen, maar kunnen niet verdwalen, we volgen de N-634, in Liendo komen beide routes weer bij elkaar, nemen de weg naar links, na klimmen en dalen komen we in Laredo. Dit is een traditioneel vakantieoord van de gefortuneerden, dit is wel te zien aan de vele oude adellijke herenhuizen, via trappen naar beneden komen we in het centrum en genieten op
een terras, nog meer dan een uur wandelen op het kustpad rond het strand van van La Salvé tot bij Puntal de Laredo om de overzetboot te nemen naar Santoña. We lopen door de bebouwde kom, aan het andere eind over de carretera waar het zeer druk is naar de Playa de Berri, passeren de gevangenis, waar we de weg verlaten en onze weg verder zetten langs het strand. Hier begint een korte maar felle klim naar de berg El Brusco, de berg die de afscheiding vormt met de baai van Noja, met prachtig zicht op de playa, beneden nog meer dan 3,5 km stappen door het zand. We laten de zee achter ons, wandelen door de bebouwde kom in Noja, verder door de natuur naar omhoog, doen een omweg naar het dorp San Miguel de Meruelo, waar we overnachen in een hostal HOSTERIA SOL.
We verlaten het hostal in het centrum, keren wat terug, en volgen terug de pijlen, lopen om de San Miguelkerk heen, wat omlaag, komen aan de brug van Solorgo, een middeleeuwse stenen oeververbinding over de rivier de Solorzano waar zich een hospital de peregrinos zou hebben bevonden maar nu verdwenen. We verlaten het dorp Bareyo over de drukke CA-447 naar de camping Los Molinos, en stoppen er voor ons ontbijt, lopen over de bergpas en beginnen aan een afdaling. Door de plattelandsgemeente Güemes, komen we in Galizano en wordt het wat vlakker, en stappen op het fietspad, evenwijdig met de CA-141, komen aan de rotonde en volgen de CA-440 naar Loredo. We stoppen aan een café voor een frisse pint, volgen de weg tot Somo bekend voor de 12 huisjes, en trakteren ons op een Pincho + Caño, hier is een kilometerslang strand, een vakantieplaats bij uitstek. Het is al sinds de late middeleeuwen mogelijk om per boot over te steken van Puntal naar de hoofdstad van Cantabrië en dat deden ook duizenden pelgrims die geen zin hadden om nog eens dagen onderweg te zijn en rond de enorme baai van Santander te lopen. Het is prachtig weer, als we de boot nemen naar Santander (ongeveer 30 minuten varen), zoeken de alberque op maar beslissen toch in een pension te overnachten.
Rond 8,30 uur verlaten we het cafetaria aan de overkant van het pension, de stad moeten we niet meer doorkruisen, volgen gewoon de pijlen op de grond die ons naar een drukke weg leiden. Na ongeveer een uur stappen, nemen de weg over de spoorweg naar links, passeren een aantal dorpen met lokale weggetjes. Enkele km's voor Mogro hebben we 2 mogelijkheden, we kiezen voor de korter etappe min 7 km, vanaf hier konden de pelgrims vroeger de ria del Pas of Mogro oversteken met een boot die beide oevers verbond. We steken de rivier over via een spoorwegbrug, lopen over de stenen naast de spoorlijn, zoeken een padje naar beneden door de mais en vinden terug een weg naar Mogra. Een zeer verspreid liggende bebouwde kom, we komen op de hoofdweg, vinden er een bar, en kunnen iets eten om terug op krachten te komen. Nu richting Mar, op de Ca-232 tot Polenco, hier rusten we nog wat uit, en volgen de Na-611, de wandeling naar Barredo wordt gedomineerd door het enorme industriële complex van Solvay, een van de grootste chemische fabrieken in Spanje, we nemen de lokale weg CA-340 richting Camplengo, en overnachten in de particuliere herberg ARCO IRIS (boerderij, omgebouwd tot herberg).
De albergue is wat afgelegen van de camino en keren terug, volgen de pijlen naar Santillana del Mar, ongeveer 3 km, een zeer mooi stadje, met zeer veel slaapmogelijkheden maar wel druk. Een van de best bewaarde monumentale stadjes van Spanje, er staan beeldschone gebouwen, waar dat van de Colegiata er echt uitspringt, de kloosterkerk is van romaanse oorsprong en werd in de 12e eeuw gebouwd. We ontbijten in een toffe bar en lopen onze eerste dag in de regen, maar na enkele uren terug mooi weer, passeren enkele dorpen, in Cóbreces passeren we de trappistenabdij Santa Maria de Viaceli en de naastgelegen kerk van San Pedro Advincula in een opvallend kleur. We komen op een typisch oud bergweggetje, een barga waar sinds mensenheugenis het vee en de reizigers over liepen, op de CA-131 vinden we een eetgelegenheid,en stillen onze honger. We vervolgen onze etappe, lopen door enkele landelijke dorpen, na enkele uren komen we op een grintweg naast de zee in Camillas. De middeleeuwse pelgrimsweg tussen Santander en Asturië liep door dit stadje, Camillas is een vooraanstaand vakantieoord in Cantabrië en synoniem voor koninklijk en high society. We overnachten in een nieuw pensión VILLA, er zijn hier volop feesten van de Pincha´s.
We ontbijten in een cafetaria op het plein en verlaten dit aangenaam stadje, we lopen op het voetpad naast de Ca-131, over de brug over de ria de La Rabia, aan de monding daarvan begint een groot zandstrand van bijna 4 km, dit is het beroemde strand van Oyambre, we passeren enkele dorpjes, een woonkern met verspreid staande boerenhoeves. Deze hele kuststreek vanaf de oevers van de rivier de Tejo hoort bij het Parque Natural de Oyambre, een beschermd gebied van 5000 hectare bestaande uit steile kliffen, ria's, duinen en kustvlaktes, op een grintweg lopen we door een enorm groot privé golfterrein Santa Marina. We steken een superlange brug over en komen in San Vicente de la Barquera, deze stad was in de middeleeuwen een van de belangrijkste havens van het koninkrijk Castillië, vroeger bevond zich hier een pelgrimshospital, waar alleen nog de voordeur van over is. We wandelen door prachtige panorama´s ,in Serdio is er een bar en stoppen om iets te eten, we vervolgen onze etappe, in Pesués lopen we langs de rivier over de brug, naar omhoog met wondermooie natuur door een prachtig bos via een klein padje naar beneden, komen aan een rotonde, het begin van Unquera. Een plaats met winkels, maar weinig aantrekkelijk vlak langs de N-634, tot bij de brug over de rivier de Deva, die de grens vormt tussen Cantabrië en Asturië. We steken de brug over hier staat een paaltje dat ons eraan herinnert dat we in een andere regio zijn, hier beginnen we een steile klim naar Colombres, we stoppen en zoeken voor overnachting, een alberque is er niet meer, hotel te koop, iemand van de regio geeft ons raad, en kunnen overnachten boven een bar EUROPA op het derde verdiep, een gans appartement voor ons alleen.
De hond van de bar komt ons nog even goedendag zeggen, en we vertrekken. We verlaten het dorp op een boereweg, voorbij enkele dorpjes, lopen enkele km's over de vluchtstrook langs de N-634. Op een mooi wandelpad komen we terug beneden op een nieuwe aangelegde weg (nog volop bezig) terug naast de N-634, in Pendueles verlaten we deze weg, langs weiden en mooie groepjes bomen en stoppen aan een bar om onze honger te stillen. Hier moeten we de camino verlaten wegens werken aan deze weg, volgen de GR E-9, een prachtig wandelpad over de heuvels, in Andrin vinden we een bar en trakteren ons op een fles cider, specialiteit van hier. We lopen tussen de weiden, stranden en kliffen rechtsteeks naar Llanes, zeer toeristisch, was vroeger een haven voor walvisvaarders en een erkende doorgangspost voor middeleeuwse pelgrims, de terrassen zitten vol, we zetten ons bij voor een zeer lekker menu del Dia. Het is hier veel te druk, we lopen het stadje uit richting Ribadesella, over de spoorlijn op een onverharde weg, na 2,5 km komen we in Poo aan de alberque turistico, achteraan een mooie tuin.
We nemen de alternatieve route de E-9, Gr-pad, een kustpad over de heuvels, dit is hetzelfde pad als wat we gisteren na Pendueles gelopen hebben, het ligt vlak langs de zee, beneden sluit het Gr-pad opnieuw op de camino aan. In het dorp Celorio komen we op het strand, waar we heerlijk kunnen ontbijten op een terras aan de zee in de zon. We lopen langs campings, voorbij enkele dorpen en stranden, op de heuvels hebben we prachtig zicht op de picos de europa, komen aan het strand van San Antolín, druk bezocht, meer dan 1200 meter lang en strekt zich uit langs de monding van de rivier de Bedón, ook de middeleeuwse pelgrims kwamen er vaak, op weg naar het klooster waar ze hulp zochten. We lopen door enkele dorpjes, we verlaten de AS-263 in Nueva, een mooi dorpje en stoppen om iets te eten, uit het dorp komen we terug op de weg, vandaag is het zweten onder de brandende zon, maar de natuur brengt ons af en toe wat schaduw. Passeren nog enkele dorpjes en via een voetbalveld komen we in Ribadesella, een typisch kustdorp, ingesloten in de monding van de rivier de Sella, iemand komt ons hier haar pension voorstellen midden in het centrum, waar wij ook overnachten.
We lopen op de brug over de Sella, over de N-632 tot aan het wandelpad langs het mooie strand van Santa Marina, de pijlen lopen door de straat evenwijdig daaraan, we komen op de weg naar San Pedro door prachtige natuur, lopen naar beneden tot aan het strand van La Vega, en ontbijten op een zonnig terras aan het strand. We zetten onze tocht verder, op een kustpad over een heuvelrug met prachtig zicht op de bruisende zee, lopen door het dorp Berbes op onverharde wegen, en komen terug op de N-634. Na ongeveer 200 meter gaan we rechts een pad met stenen naar omhoog, bij een splitsing volgen we links de camineral, een wandelpad evenwijdig met de zee, langs rotsen en weiden, langs de playa de la Espasa tot in La Isla, hier lopen we op kleine padjes om de drukke wegen te vermijden. In Colunga stoppen we om iets te eten, dit is de grootste plaats met de meeste winkels in deze omgeving, vroeger was hier ook een pelgrimshospitium. We passeren een verlaten dorp zonder voorzieningen over de heuvels door prachtige natuur, in Priesca is het de moeite waard een kijkje te nemen in de kerk van San Salvador. In Sebrayo een piepklein gehucht volgen we een mooi pad naast de autosnelweg richting Villaviciosa, hier overnachten we in een mooi Hostal El CONGRESO. Het was ideaal wandelweer, maar daarom niet minder zwaar.
Het is nog rustig in de stad als we vertrekken, na een aantal km´s staat een paaltje waarop is aangegeven,dat we vanaf dit punt 2 grote varianten naar Santiago kunnen volgen, naar links de Camino Primitivo via Oviedo en Lugo; naar rechts de Camino de la Costa via Gijón en Ribadeo. We lopen naar rechts over een asfaltweg, na 150 meter op een onverharde weg, links tussen de bomen volgen we een steil pad over rotsstenen, door dichtgegroeide struiken omhoog, naar de Alto de la Cruz op 400 meter, zeer zwaar maar super mooi. We dalen af, op de weg zien we pijlen in tegengestelde richting wijzen, die negeren we, want die horen bij een markering van de Camino de Covadonga, dit zorgt voor verwarring, lopen steil naar omlaag en na diverse afslagen komen we in Peón, hier stoppen we aan een bar om iets te eten. Na de bar nemen we de AS-331, na ongeveer 300 meter op een pad naar rechts, steeds steigend, soms gladde stenen van de modder, terug zeer zwaar, tot op de top van de heuvel, boven zien we voor ons in de verte Gijón. We volgen de grintweg tot aan de gemeentecamping, hier nemen we een frisse pint, lopen naar rechts voorbij een woonwijk met veel afslagen en kruisingen een lang saai stuk. We komen in de voorsteden van Gijón, met nog ongeveer 8 km te stappen naar het info turistico aan de playa. We boeken in een pension ARGINTINA voor 2 dagen. Het was een super zware etappe.
Vandaag zijn we geen pelgrims maar toeristen, en nemen de bus naar Oviedo, 8,60 voor 2 personen heen en terug, de rit duurt 30 minuten, wat hier spotgoedkoop is. Als er één stad is, behalve Santiago de Compostela, die nauw verbonden is met de pelgrimstochten, dan is het wel Oviedo, het is een stad uit de tijd van de Romeinen, de Visigoten, de middeleeuwen en de gotiek. Het merendeel daarvan vinden we rond de kathedraal van El Salvador en het voetgangersgebied in het historische deel van de stad, we bezoeken de kathedraal van San Salvador, waar in de Cámara Santa allerlei heilige relikwieën bewaard worden, we bezoeken ook het museum, de crypte en het
klooster. We genieten van de kleurrijke binnenstad, vol pleintjes en terrasjes en zijn fraaie pre-romaanse monumenten. Terug in Gijón is het nog wat uitrusten aan de zee, en genieten van de prachtige haven.
We verlaten het pension, komen aan de haven, en blijven lopen over de playa de Poniente. Over de berg Areo, meer een hoogvlakte lopen we op een goede onverharde weg tussen eucalyptusbossen en weiden, krijgen een decor van schoorstenen, fabrieken, spoorlijnen en grote hopen oud roest. Bij de kerk van Tamón komen we uit op de AS-326, lopen rechts af en zien meteen de fabriek van Aceralia, een staalfabriek, na een paar uur stappen komen we terug in de natuur, het is rustiger en kunnen terug genieten, het is warm, de hoge bomen zorgen voor afkoeling, op deze mooie lange, maar verlaten weg. Aan de Arcelor fabriek komen we uit op de drukke AS-19 en lopen over de vluchtstrook, na een tweetal uren stappen langs de industriezone, komen we in de mooie stad Avilés. Het historisch centrum is Wereld Erfgoed verklaard, de oude stadskern bezit een schat aan monumenten, prachtige oude straatjes en mooie aantrekkelijke pleinen, we overnachten in het pension EL PARQUE in het centrum.
We ontbijten in een bar aan de overkant, nu nog onze rugzakken halen in het pension, en terwijl we Avilés verlaten genieten we nogmaals van deze oude stad. Met voortdurende hoogteverschillen lopen we door een aantal dorpen, het is stijgen en dalen, waardoor het weer lastig is. In Santiago del Monte komen we aan een romaans kapelletje uit de 12e eeuw met een stenen klokkentoren en een voorportaal op pilaren met een aanduiding dat hier in de middeleeuwen pelgrims onderdak vonden. We wandelen door lommerrijke inheemse bossen en na een mooie afdaling zien we het dorp Soto del Barco, stijgen op een mooi pad naar boven, en stoppen hier om te eten. Op een lange brug lopen we over de Ria van San Esteban, in Muros de Nalón stond tot minstens 1777 een pelgrimshospitium aan de rand van een prachtige omgeving. We lopen door een prachtig bos, komen terug op de weg, passeren El Pito, beroemd vanwege het paleis van Selgas, lopen het dorp uit over de weg naar Cudillero. We bezoeken deze leuke vissershaven, het is er zeer druk, we overnachten in pension EL CAMAROTE, na een een lange zware dag.
We ontbijten in het pension en wandelen terug langs de nu rustige terrasjes naar de prachtige haven, waar we terug de pelgrimsroute volgen, we stijgen op de weg langs de zee, na diverse kruisingen voorbij het dorpje San Juan tot bij de N-632, hier is er een omleiding en moeten naar rechts. Door de aanleg van de Cantabrische autosnelweg in 2008, moest het tracé van de camino tussen Rellayo en Concha de Artedo afgesloten worden, de wegwerkzaamheden nemen een heel stuk in beslag. Een heleboel km's erbij tot het eind van de etappe, we volgen deze lange weg, lopen een natuurpad omhoog door boeredorpjes, en zien terug de gele pijlen, het is er rustig en kunnen weer genieten van prachtige panorama´s, door een groot bos dalen we naar Soto de Luiña, en stoppen aan een bar om te eten, in vroeger tijden liepen de wandelaars door deze plaats die de belangrijkste is in deze regio en sliepen dan een pelgrimshospitium dat altijd naast de kerk van Santa Maria gestaan heeft. Voorbij het kerkhof is er een splitsing, over de weg, of naar omhoog, de historische route met stukken die overwoekerd zijn door struikgewas, we lopen rechtdoor over een lange weg. In Santa Marina is er een bar met avondmaal en ontbijt, met pension PRADA aan de overkant, waar we overnachten, het is er zeer rustig.
In Santa Marina ontbijten we in de bar, lopen op de N-632 tot Ballota, volgen het pad rechts van de weg naar de barranca, stijgen door bossen, op smalle meestal dichtgegroeide padjes, het is nat en de insecten zijn zeer actief. In Tablizo bij de eerste huizen gaan we verder omhoog en komen weer uit op de N-632 en volgen de weg tussen de heuvels. In Cadavedo, een leuke plaats in het meest landelijke deel van Asturië, stoppen we aan een bar om iets te eten, op mooie natuurpaden lopen we terug door een prachtig bos, aan de rotonde in Querúas komen we in tegenovergestelde richting, de eerste Vlaming tegen die reeds drie maanden op stap is. In Canero steken we de rivier Esva over, en komen aan Hotel CANERO, gelegen tussen Queruás en La Caroyas, vroeger was dit hotel niet gekend omdat het niet op de camino lag, het is een prachtig hotel met restaurant en mooie kamers, naast de rivier Esva, langs de achterkant een pad ongeveer 300 meter naar een van de mooiste stranden, de Playa de la Cueva, een zand- en kiezelstrand, waar de rivier Esva uitmondt. Een bosrijke omgeving rond de rivier en het strand, een ideale plek voor pelgrims en vissers, waar wij uiteraard ook overnachten, na een korte etappe.
Langs de achterkant verlaten we het hotel, het is zeer rustig en ideaal wandelweer, door een mooi stukje natuur lopen we omhoog naar de N-634, zien een gans andere etappe, de heuvels zijn nog in de verte te zien. Na enkele dorpjes, dalen we de trappen af naar Luarca een van de meest karakteristieke kustplaatsjes in het westen van Asturia, een stad die zijn naam te danken heeft aan de zee en de visserij, het is een van de belangrijkste historische havens, tegenover de kerk stond een pelgrimshospitium. We komen de stad binnen door de puerta de la Villa, die de toegangspoort was tot de 19e eeuw, we genieten op een gezellig terras van deze interessante kustplaats. Door smalle straatjes klimmen we uit het dal, steigen en dalen door talrijke dorpjes, dwarsen wegenwerken en komen in Villapedre, stoppen aan een bar waar we uitrusten, passeren langs een romaanse Santiagokerk, een godshuis uit de 13e eeuw Op natuurpaden volgen we de gele pijlen, op een hoger gelegen weg door een dorp met veel veeboerderijen, langs grote maisvelden, komen aan een groot kerkhof en dalen af naar Navia, dit stadje kijkt uit over de monding van de grootste en belangrijkst ria van Asturië, al sinds de oudheid moeten alle pelgrims door deze plaats. In het pension CANTABRICO boeken we een overnachting, met ernaast een bar voor een lekkere menu del dia. Het was terug een zware lange dag.
Over de Rio El Espín verlaten we dit stadje, lopen door een eenzaam landelijk gebied zonder al te grote hoogteverschillen, in Parilla stoppen we aan een hotel om te ontbijten, door dorpjes lopen we verder, langs een pad omlaag naar de N-634. Op de historische weg lopen we omlaag naar een brug over de rivier de Porcia, en zien een Caminopaaltje met twee mogelijkheden om in Ribadeo te komen, we nemen een variante die voorbij het kustplaatsje Tapia de Casariego gaat, onderweg aan een plaatselijk cafè op een terras, houden we halt bij andere pelgrims. In Tapia de Casariego bevalt het ons niet om te blijven, een hotel of pension, alles is hier veel te duur en besluiten verder te stappen. Na diverse kruisingen komen we terug op de route, lopen op een smal voetpad door struikgewas, langs een mooie camping, passeren grote maisvelden, de zee, langs het strand waar het superdruk is, en stappen verder richting Figueras. Er zijn twee varianten naar Ribadeo, rechtstreeks via de moderne brug, of de veerdienst, we nemen de boot. Via trappen naar beneden komen we aan de rivieroever, na ongeveer 20 minuten zijn we in Ribadeo, in Galicië. Het is zeven uur als we toekomen, we vinden een Hostal Galicia, dit was een lange zware dag.
Al vanaf de 12e eeuw was Ribadeo een belangrijk centrum voor de visserij en de handel aan een van de breedste riviermondingen van de Golf van Biskaje, een van de meest reële gevaren die de middeleeuwse pelgrims moesten trotseren was de oversteek per boot. In Ribadeo verlaat de Camino del Norte voor altijd de kust. We bevinden ons in de provincie Lugo, hier in Galicë wijzen de schelpen op de Caminopaaltjes de andere kant op dan in Asturië, waar de strepen naartoe wijzen is de juiste richting dus niet het dichte gedeelte. In het eerste dorp vinden we een bar om te ontbijten, we lopen in het meest onbekende deel van Galicië, door weiden, bossen, dorpjes en gehuchten, waar niemand lijkt te wonen, het is stijgen en dalen over de heuvels. In San Xusto is het kerkje genoemd door de Fransman Manier in 1726, we zien we een paar huizen en een bar, stoppen om wat uit te rusten en om nog iets te eten, stappen verder, volgen een pad naar links met een steile klim door een prachtig bos, terug naar beneden komen we in Lourenzá. We bezoeken het benedictijnen klooster van San Salvador, een gebouw in barokstijl van meer dan duizend jaar oud, waar de eerste pelgrims onderdak kregen, we vinden een slaapplaats in pension REGO.
Na ons ontbijt in de bar lopen we een sterk stijgende weg omhoog, boven doorheen een dorpje terug naar omlaag, het is stijgen en dalen op smalle paadjes door de natuur. Aan het volgende dorp moeten we onder een hórreo door en komen terug op een weg met een korte steile helling, we moeten nu eenmaal over de berg om in het dal van Brea uit te komen waaruit het dorp Mondeñedo oprijst. Dit is een van de zeven vroegere hoofdsteden in Galicië, een van de monumentale en historische plaatsen van de provincie Lugo, we bezoeken de kathedraal van Santa Maria, van oorsprong romaans, de hele plaats met zijn granieten straatjes is precies als een openluchtmuseum, waar we ook genieten op een terras. We zorgen voor voldoende water, en beginnen de volgende klim, een lang en uitgestrekt stuk omhoog en genieten van de prachtige berglandschappen, met af en toe een mooi dorpje beneden dat opvalt in de zon. In Lousada, een dorpje met enkel een paar boerderijen, komen we langs een oude kalkoven en de ruïnes van een marmerfabriek, we verlaten de weg en volgen links een natuurpad, waarna terug een zware klim tot meer dan 600 meter. We dwarsen wegenwerken, en maken een kleine afdaling naar Gontán, waar we overnachten in een vernieuwd pension met bar DA FEIRA. Het was een super zware dag maar heel mooi, en opnieuw prachtig weer.
In de bar is er enkel koffie, zonder ontbijt vertrekken we rond acht uur in volle zon, we lopen op een vlak landschap met weidegronden, af en toe een heuvel door een bos of een meertje, de heuvels worden minder geprononceerd en lopen op een hoogte van ongeveer 500 meter. In Abadín nemen we een weggetje in de richting van de kerk uit de 12e eeuw, aan een bos is er een omleiding, in het volgende dorp komen we op de N-634, en stoppen aan een bar. We kruisen deze weg en beginnen de afdaling naar een dal, lopen door bossen, komen aan de Ponte Vella en steken de rivier over, aan het volgende dorp passeren we de kerk van Santiago met een neogotisch kerkhof. We wandelen over de lange brug, volgen een natuurpad en komen in Vilalba, de laatste grote stad langs de Camino de la Costa, voor de aankomst in Santiago, een plaats met veel winkels en nog wat monumentale gebouwen zoals de torre de los Andrade uit de 15e eeuw, de kerk van Santa Maria, een godshuis uit de 19e eeuw dat uitkijkt op het grootste plein in de oude stad. We overnachen in Hostal ANDURIÑA, vandaag is het feest van de heilige Apostel Jacobus, patroonheilige van Spanje.
Het Hostal (slechte bedden) is gelegen op het einde van de hoofdstraat, na ons ontbijt in een nabijgelegen bar, is het terug de gele pijlen opzoeken wat niet zo goed meevalt, er zijn haast geen hoogteverschillen, behalve voor het oversteken van diverse beken die door de streek stromen. We steken de brug de puente Rodriguez over, een historische oeververbinding en zien bewijzen dat hier vroeger een koninklijke weg liep, waaronder een mooi kruisbeeld dat de grens aangeeft met de Camino de Santiago. Langs boerderijen lopen we verderop, hier zien we dat landbouw en veeteelt de bovenhand voeren, wat bijdraagt tot het behoud van de oorspronkelijke tradities van het plattelandsleven in Galicië. We komen uit op de N-634 ter hoogte van de kerk, en zien een neogotische begraafplaats, met in de buurt een Romeinse mijlpaal, we lopen tot het volgend dorpje met alleen wat huisjes, en een tienda met bar waar we een rustpost houden. We komen in Baamonde een klein dorp op een strategische kruising, stoppen aan de mooie alberque met een grote binnenplaats, waar er een heel gastvrije sfeer heerst, ernaast een bar waar het heel druk is, voor een zeer lekker menu del dia gaan we naar een druk bezocht restaurant langs de N-IV.
We ontbijten in de bar naast de alberque, lopen naar de rotonde en nemen de N-VI in de richting A Coruña, we passeren de kerk van Calvario, een prachtige romaanse kerk uit de 12e en 13e eeuw, na ongeveer 3 km naar rechts over de spoorweg, verder over de rivier, en wandelen terug door prachtige natuur. We lopen op mooie weggetjes door kleine dorpjes met Galicische huizen en diverse hórreos, maar geen voorzieningen, de bevolking is er heel vriendelijk, we komen in Miraz waar een alberque is met ernaast een bar voor een drankje, en stoppen voor een korte rust. We zetten onze tocht verder, komen aan de eerste van de drie cols, waar we overheen moeten, de Alto de Mamoa, waardoor we dicht bij het dak van de Camino de la Costa komen, passeren nog een dorpje zonder voorzieningen en even voor de grens met de provincie A Coruña komen we op een hoogte van 710 meter, het hoogste punt van de hele route langs de kust. Na nergens een restaurant of winkel, komen we in Mesón, deze plaats doet zijn naam eer aan, eindelijk een bar om iets te eten, de eerste en de laatste op deze etappe, we volgen het natuurpad rechts, dalen terug tot op 500 meter, komen op de weg en volgen de pijlen naar het cisterciënzerklooster van Santa Maria de Sobrado, de monniken bieden pelgrims naar Santiago al eeuwenlang onderdak, het bewijs daarvan is het kloosterhof van de Pelgrims. Het is er overal erg druk, ook om in te schrijven, de alberque is in de voormalige paardenstallen van het klooster. Het was een hele lange zware etappe.
In het cafetaria rechtover het monasterio, is het aanschuiven voor ons ontbijt, heel veel jonge spanjaarden starten hier hun camino. Vanaf het klooster lopen we naar het plein, en volgen een grintweg naar links door de natuur, op de weg passeren we enkele dorpjes maar zonder voorzieningen. Lopen door Corredoiras, een kruispunt van wegen met diverse eethuisjes, we komen het dorp Boimorto binnen over de AC-234 met winkels en bars, waar we rustig iets kunnen eten. Aan het einde van het dorp kunnen we kiezen uit twee mogelijkheden, we volgen de weg rechtstreeks naar Arzúa, lopen door een vlak landschap met maisvelden en weilanden. Arzúa is een moderne plaats met weinig bezienswaardigheden op het gebied van architectuur, maar met veel voorzieningen voor de pelgrim, hier komen we op de camino Francés en zien een stroom pelgrims toekomen, we lopen door het centrum, naar de prive alberque LOS COMINANTES, hier is er veel keuze uit restaurantjes. In Arzúa zijn nog ruïnes van een augustijnenklooster gewijd aan Magdalena waar de pelgrims in de middeleeuwen terecht konden.
Om weer op de Camino terecht te komen moeten we een stukje teruglopen en kunnen de pijlen weer oppakken, twee jaar geleden hebben we vanaf Arzúa dezelfde etappes gelopen, toen op de Camino Francés, deze twee Caminos lopen hier nu samen, waardoor het heel druk is, de stilte van de noordelijke route zijn we helemaal kwijt. We verlaten de N-547 op een pad door de natuur, diverse huisjes en restaurantjes markeren de top van de berg, de col van Santa Irene. Op de rijksweg stoppen we aan een bar om iets te eten, hier zien we Etienne van Wontergem uit Beernem van het Vlaams Genootschap van Compostela, die voor de 18e keer de Camino Francés loopt, nu vanaf Burgos met zijn kleinkinderen mee. We komen in Pedrouzo, het dorp ligt rond de rijksweg en heeft evenveel voorzieningen als een grote stad, langs het vliegveld van Labacolla, volgen we het wandelpad, in San Paio, rusten we in een mooie bar, met een frisse pint bij onze spaanse vriendinnen. In het plaatsje Labacolla, dat net zo heet als het riviertje, wasten de pelgrims vroeger hun kleren en gehavende lichamen zodat ze zich een beetje ordentelijk aan de apostel konden vertonen, we passeren pension A CONCHA met avondeten en ontbijt, en houden hier op, bij het avondeten maken we kennis met drie Vlamingen, iemand uit Wetteren, vertrokken uit zijn woonplaats, bijna 3 maanden op stap, met twee pelgrims uit Zottegem, die hij onderweg heeft leren kennen.
Het was hier rustig om te slapen, na ons ontbijt beginnen we aan onze laatste etappe naar Santiago de Compostela, nog ongeveer 11 km en het eindpunt is bereikt, we passeren het dorp San Marcos en komen in Monte do Gozo. Vanaf de top van deze berg die uitkijkt over de hoofdstad van Galicië zagen de pelgrims voor het eerst de heilige stad, ze vielen op hun knieën en zongen al snikkend dankliederen voor hun veilige en behouden aankomst na hun gevaarlijke reis. Sommige bleven hier overnachten, zodat ze de de volgende morgen op tijd zouden zijn voor de hoogmis, anderen konden de spanning niet aan en gingen door. Vandaag de dag is de Monte do Gozo een groot centrum voor toeristen, congressen en studiereizen zonder ook maar enige aantrekkingskracht voor de echte pelgrim naar Santiago Nog ongeveer vier km van ons einddoel Compostela, rond 10.30 uur komen we aan de kathedraal, onze Credencial gaan we afstempelen in het Pelgrims Office, en ontvangen ons Capitulum, halen ook nog wat informatie, in het Seminario Mayor reserveren we een overnachting, en genieten van een lekkere menu del dia. Nog wat genieten van het prachtig weer op een terras, onze spaanse vriendinnen wachten ons op en nemen afscheid. De Camino del Norte is de mooiste, maar ook de zwaarste, 31 dagen hebben we gestapt, en er toffe vrienden gemaakt. Om 16,45 nemen we de bus naar Muxia, morgen stappen we naar Finisterra.
Muxia is een kustplaats en gemeente in de provincie A Coruña, in het noordwesten van Spanje, het is een van de laatste bestemmingen voor pelgrims op de Jacobsweg. Muxia staat bekend om zijn spectaculaire stranden, in de winter zijn er hier de noord-west stormen die van Zuid-Ierland met hoge golfslag inbeuken op de kust. Het heeft een actieve visserij, vroeger waren er 40 vissersboten actief, nu nog 18. Muxia maakt deel uit van de Costa de la Muerte (Kust van de dood), kreeg deze naam vanwege het groot aantal scheepswrakken langs de rotsachtige kust, jaarlijks sterven er 2 à 3 vissers op zee door de hevige stormen en de onzichtbare rotsen onder zee. De zon schijnt reeds volop wanneer we vertrekken uit het Hostal LA CRUZ vlak aan zee, volgen de pijl naar de alberque, op de grond staan er twee pijlen, naar Muxia en naar Finisterre. We wandelen op het voetpad langs de weg naast de zee, waar zeewier ligt te drogen, mensen zonder werk gaan het oosten in zee wanneer het eb is, om het later te verkopen voor de cosmetica. Op een grintweg lopen we door het berglandschap, en genieten van onze laatste tocht, halverwege in As Liras de enige bar onderweg, kunnen we eten. We lopen over de heuvels door de prachtige natuur, tot in Finisterre... waarvan men zegde dat daar het einde van de aarde was. Het was terug een zware, lastige etappe, we overnachten in Pension CASA LONCHA, morgen genieten we hier van de zee en van de lekkere vis. Donderdagmorgen nemen we de bus terug naar Santiago, vrijdag met het vliegtuig vanuit Santiago, via Barcelona naar Brussel.
Na lang twijfelen; rugklachten, andere kleine kwaaltjes, zijn we weer fysiek paraat voor deze uitdaging. Aan een voordelige prijs (135,98 - 2 pers.) boeken we half maart onze vlucht van Charleroi naar Biarritz (Frankrijk) bij ryanair. Op 7 april boeken we ook onze terugvlucht ditmaal bij vueling, van Santiago (via Barcelona) naar Brussel (369,12 + verhoging luchthavenbelasting in Spanje).
We gebruiken de wandelgids; Guía práctica del Camino del Norte 2011 (Costa y Primitivo), te bestellen op de site;
