Historische toespraak.

Het 101^ste Esperantowereldcongres ging dit jaar van 23 tot 30 juli door in de Slovaakse stad Nitra. Er waren 1253 aanwezigen uit 60 landen.

Bij de opening van de Conferentie over Taalpolitiek hield Europees Commissaris voor Gezondheid en Voedselveiligheid, Vytenis Andriukaitis (Litouwen), volgende toespraak, in het Esperanto! Hij is daarmee de eerste EU-commissaris die officieel de internacia lingvo gebruikt. Noem dit gerust een historische gebeurtenis!                                                                

                                   *****************

Ik ben heel verheugd hier te zijn in Nitra voor deze belangrijke conferentie over taalcommunicatie in de EU, en ik dank de organisatoren voor het geleverde werk in het voorbije jaar. De drie onderwerpen van de conferentie zijn bijzonder actueel in het huidige Europa. Te weten: burgerengagement en veeltaligheid, economische integratie en veeltaligheid en onderwijs en verbeterd taalonderricht.

Europese integratie werd soms bekritiseerd als zogezegd te ver van de burgers; dat het gaat over economie in plaats van over burgers; dat het mislukt is in het aanspreken van de burgers op het emotionele niveau. De groei van eurosceptische politieke bewegingen in de laatste jaren kan grotendeels een gevolg zijn van sterke nationale identiteiten tegenover de Europese identiteit, die zwak of onbestaande is.

Burgers beschouwen de veeltaligheidspolitiek van de EU als zwak omdat ze in het praktische leven vaak verplicht zijn in hun contacten met EU-instellingen slechts één of twee overheersende talen te gebruiken. Dit leidt tot toenemende vervreemding van de EU bij burgers, wier taal niet ruim gebruikt wordt door de EU-instellingen. Zo’n ongelijkheid zou niet mogen bestaan. Veeltaligheid is een kernwaarde van de EU omdat ze vertegenwoordigd wordt in het hart van het devies van de Europese Unie: eenheid in verscheidenheid.

De vier vrijheden, die van bij het begin centraal stonden in het Europese project – het vrij bewegen van goederen, personen, diensten en kapitalen – impliceren allemaal uitwisseling tussen sprekers van verschillende talen, hetzij rechtstreeks, hetzij met hulp van professionele vertalers en tolken. Feítelijk zijn we allemaal anders, maar eígenlijk zijn we allemaal gelijk. Elk land heeft zijn eigen culturele identiteit, verschillende culturele minderheden en vaak niet slechts één officiële taal, maar ook meerdere verschillende vreemde talen binnen zijn grondgebied. En die bontheid maakt ons verschillend, maar ook gelijk, tenminste indien het gaat over onze rechten en kansen.

Veeltaligheid is essentieel om non-discriminatie te verzekeren in de behandeling van EU-burgers, en om te verzekeren dat alle talen die binnen de EU gesproken worden,  grote en kleine, nationale, regionale en minderheidstalen, op gelijke manier gerespecteerd en beschermd worden. Elke taal is een centraal element in de identiteit van zijn spreker. Ongeveer 18 % van de hele EU-bevolking heeft het Duits als moedertaal; minder dan 1 % spreekt Litouws, mijn moedertaal. Maar dat is niet belangrijk voor mij. Het Litouws is de taal en de manier van denken waarin ik opgegroeid ben; het is het eerste paar lenzen waardoor ik de wereld leerde bekijken.

Ik moet u eraan herinneren dat de Europese Unie een mooi vredesproject is. In 2012 kreeg de EU de Nobelprijs voor de vrede wegens het promoveren en het herstellen van de vrede, de democratie en de mensenrechten in Europa. De veeltaligheid in de EU zou een voorbeeld kúnnen en moéten zijn voor het streven naar leven in vrede en verscheidenheid. Er bestaan natuurlijk meerdere landen die twee of drie officiële talen hebben, zoals België, Finland of Ierland. Soms speelt elk van die talen een verschillende rol, maar het bestaan zelf van zulke veeltaligheid is een evidente uitdrukking van democratie. Overigens worden in het Europese Parlement en in de Europese Raad alle 24 talen ten volle gebruikt.

In de Europese Commissie hebben we drie werktalen, maar veel documenten worden ook in alle overige EU-talen vertaald. Om de taaldiversiteit in de EU te bewaren gebruiken wij in de Europese instellingen veel vertaling. Het is natuurlijk niet mogelijk elk document en elk nieuws dat de Europese Commissie publiceert, in 24 talen te vertalen. Nochtans is de meerderheid van de informatie die het algemene publiek aanbelangt, zoals het portaal van de Openbare Gezondheid, dat mijn eigen diensten beheert, beschikbaar in alle of het merendeel van de officiële talen.

Maar zelfs met de steeds toenemende kansen om gemakkelijk begrijpbare informatie te voorzien voor iedereen, moeten wij blijven onthouden dat kennis van andere talen in een concurrerend milieu een aanzienlijk voordeel geeft. Het is derhalve belangrijk dat meerdere talen onderwezen worden op school. Leerlingen moeten ook taalvaardigheden en een open houding tegenover talen verwerven, die het hun zullen mogelijk maken hun taalkennis levenslang verder te ontwikkelen.

De Europese Unie steunt het taalonderwijs financieel en zij erkent ook het belang van taalverscheidenheid door het onderwijs, zowel van grote als van kleine talen, te ondersteunen. Wij helpen de lidstaten via het ondersteunen van activiteiten van gezamenlijk leren, die de uitwisseling van goede leermethodes vergemakkelijken, zodat er initiatieven kunnen ontstaan zoals die, welke u hier ziet. Wij helpen ook via financiering door Erasmus+ en via meerdere andere middelen.

De samenwerking tussen lidstaten op het gebied van taalonderwijs en studie wordt zeer verwelkomd door de Europese Commissie. De vaardigheid te communiceren in meerdere talen is een deel van het sleutelproject Competence Framework for Lifelong Learning, dat de Commissie zal herzien en versterken als een onderdeel van de Agenda van Vaardigheden, die iets meer dan een maand geleden aangenomen werd.

Al deze vermelde maatregelen zijn essentieel, want ze komen niet alleen tegemoet aan de  de noden van Europeanen die uit een veranderende maatschappij komen, maar ze kunnen ook bijdragen tot meer integratie. Bijvoorbeeld: het project MIME (Multlingvismo, Inkludo kaj Moviĝemo en Eŭropo - Veeltaligheid, Integratie en Mobiliteit in Europa), gecoördineerd door de Universiteit van Genève en door Professor Grin, stellen een wetenschappelijke ondersteuning ter beschikking met als doel aan te tonen dat integratie en migratie volledig samenvallen met het huidige, veeltalige Europa.  We moeten dus gedurig de beste methodes van taalonderwijs overal in de EU bevorderen. We moeten ook alle beschikbare middelen overwegen om die doelen te bereiken.

Gelieve mij dan toe te staan mijn toespraak voort te zetten met mijn persoonlijke mening over een andere zaak, die al te vaak vergeten wordt, maar even belangrijk zou kunnen zijn: Esperanto.

Voor mij persoonlijk heeft Esperanto een duidelijk verband met de strijd tegen dwang. In de Sovjetperiode was het gebruik van Esperanto een verzet tegen de heersende Russische taal, die men ons dwong te gebruiken. In de dissidente beweging stelde ik voor in plaats daarvan Esperanto te spreken, als symbool van humanisme en democratie. Als jonge man leerde ik die taal omdat ik geïnspireerd was door de interne idee ervan: het ideaal van een wereld in vrede.

Het idealisme van Doctor Ludoviko Zamenhof, die het Esperanto ontwierp, wordt vaak verkeerd begrepen. Hij bedoelde: vrede, gebaseerd op gelijke rechten en rechtvaardigheid.
Esperanto is maar een middel, zij het een zeer belangrijk middel, om dit ideaal te helpen bereiken. Dit ideaal past volledig in het doel van de Europese Unie, dat men wel eens beschrijft als het succesrijkste vredesproject ooit. Het bracht aan de 28 EU-landen de langste periode van vrede in de geschiedenis.

Zoals Umberto Eco ooit schreef, kan het leven van Zamenhof voor ons een inspiratie zijn.
Hij sprak vloeiend vele talen en was zo een goed voorbeeld van veeltaligheid in de praktijk, een veeltaligheid die de EU nastreeft. Toch werd zijn hele leven beheerst door passie om de menselijke gelijkwaardigheid te verdedigen, door te vermijden dat de sterken hun taal opdringen aan de anderen. Hij begreep dat die wederkerige erkenning van gelijke mensenrechten voor alle burgers nodig is voor een duurzame vrede.

Een interessant boek van dr. Ulrich Lins, La danĝera lingvo [De gevaarlijke taal], beschrijft de pogingen van de regimes van Hitler en Stalin om het Esperanto uit te roeien. Hitler haatte die "kunstmatige taal, uitgedacht door een Jood", en schrijft dat zelfs letterlijk in Mein Kampf. Stalin begreep dat de rechtstreekse internationale communicatie, die mogelijk is door Esperanto, zijn eigen propaganda snel zou kunnen ondergraven. Beide regimes vermoordden vele Esperantisten en men kan zeggen dat een taal, waarvoor mensen gestorven zijn, wortelt in de menselijke geschiedenis en niet meer als "kunstmatig" beschouwd kan worden.

Ik zou graag enkele misverstanden over Esperanto rechtzetten. Sommigen zeggen: "Esperanto heeft geen cultuur." Wie zo denkt, is zozeer gebonden aan de idee van een nationale cultuur, aan een nationalistisch concept, dat hij niet in staat is zich een taal in te beelden, wier cultuur gemeenschappelijk zou zijn voor het hele mensdom. Nochtans heeft Esperanto alles wat de meest geëvolueerde nationale talen hebben: poëzie, theater, fictie en non-fictie, uitstekende vertalingen uit de beste wereldliteratuur, geschreven door moedertaalsprekers van die taal. Esperanto heeft gedurende zijn bijna 130-jarig bestaan en ontwikkeling zijn eigen rijke originele cultuur geschapen, waaraan alle gebruikers bijdragen uit verschillende naties en bevolkingsgroepen van de wereld: deze cultuur werd werelderfgoed.

Esperanto is op vele vlakken een bondgenoot van kleine talen. Het maakt communicatie mogelijk over de hele planeet. Zijn zeer efficiënte grammatica en woordenschat maken het mogelijk dat men het heel snel leert, in ongeveer een tiende van de tijd die nodig is om eender welke nationale taal te leren. Bovendien versnellen en verbeteren de propedeutische kwaliteiten van Esperanto, die dikwijls in de praktijk getest werden, de latere studie van andere talen. Zijn woordenschat is hoofdzakelijk Hindo-Europees en zijn syntaxis heeft veel gemeen met talen die zo verschillend zijn als het Fins, Hongaars, Turks en Mandarijn-Chinees. Zo is het een ideale springplank voor de studie van andere talen. Dit fenomeen zal meer in detail besproken worden in onze conferentie.

Het Engels is zeer nuttig en wereldwijd verspreid maar het kan nooit de gelijkheid verschaffen in de communicatie, die het Esperanto geeft:  iedereen aanvaardt het leren van  een gemakkelijke, neutrale taal en vermijdt op die manier het imperialisme van één nationale taal, dat levenslange, onverdiende privilegies geeft aan moedertaalsprekers en op onbillijke wijze de meerderheid van het mensdom voortdurend benadeelt. Zelfs de vurigste Esperantisten verlangen niet dat het andere talen zou vervangen. Zamenhof schreef poëzie in het Jiddisch, zijn moedertaal, en in het Russisch, de taal waarin hij studeerde. Hij vertaalde het hele Oude Testament uit het Hebreeuws naar het Esperanto. Als dichter was Zamenhof zich ten volle bewust van de onvervangbare waarde van elke menselijke taal. Door het Esperanto vonden de literaire meesterwerken van mijn Litouws, en andere kleine talen, zoals het Hongaars, het Kroatisch en het Slovaaks, hun weg naar het Chinees en het Japans, en droegen zo bij tot internationaal begrip, wat essentieel is voor vrede.

Binnen de EU zou een rol voor Esperanto kunnen helpen een Europese identiteit te versterken en zo de EU efficiënter te maken in haar rol van bewerker van vrede in Europa en in de hele wereld. De EU en Esperanto zetten zich beide in voor het realiseren van vrede,  rechtvaardigheid en non-discriminatie. De EU is zich helemaal niet bewust van het ruime potentiaal dat Esperanto biedt om burgers meer tot elkaar te brengen en zodoende de Europese integratie te helpen bevorderen. Het verbeteren van de talige communicatie is een proces dat te vergelijken is met  de algemene vooruitgang van de Europese integratie, gebaseerd op de ideeën van Robert Schuman en voor het eerst uitgedrukt op 9 mei 1950: "Europa zal niet plots gemaakt worden, of volgens één enkel plan. Het zal opgebouwd worden via concrete realisaties, die eerst een feitelijke solidariteit zullen scheppen."

Op een gelijkaardige manier zal Esperanto niet plots vooruitgaan, maar via de vrijwillige beslissingen van enkele lidstaten om het een plaats te geven in hun leerplannen, in het begin als hulpmiddel voor het leren van talen in het algemeen. De V4, [de Visegrádgroep, de 4 Visegrád landen] zitten in een ideale positie om deze eerste stap te zetten in het kader van hun reeds goed geëvolueerde samenwerking op andere vlakken.

Ik hoop dat de conferentie van Nitra, voortbouwend op de conferentie van Bratislava in 2006, een belangrijke rol zal spelen in de versterking van de veeltaligheid en het verzekeren van het praktisch gebruik van al onze talen. Laat ons het gemeenschappelijk doel van het Esperanto en van de Europese Unie nooit vergeten: VREDE.

Nitra, 28 juli 2016