18/01 18 JANUARI 2010 - De Atomiumwerkgroep die Justitie moet hervormen, start binnenkort opnieuw op. De werkzaamheden zijn einde december opgeschort omdat de N-VA de werkgroep verliet, waardoor er nog maar acht partijen lid zijn. N-VA stapte op omdat er geen eenheidsrechtbank komt, omdat er geen regeling voor de splitsing van het gerechtelijk arrondissement Brussel-Halle-Vilvoorde komt en omdat het tuchtstatuut te magistraatvriendelijk blijft. Ondertussen hebben ook de andere partijen kritieken geformuleerd en zijn de plannen gewijzigd. Een stand van zaken. (Dit stuk bevat onderaan een update van 19 januari over de visie van Open Vld).

De Atomiumwerkgroep moest met negen partijen (de meerderheid, de sp.a, Groen-Ecolo, de N-VA) achter gesloten deuren een hervorming voor Justitie uittekenen tegen einde 2009. Zo zouden de gerechtelijke arrondissementen groter worden, er zouden er nog 16 overblijven in plaats van 27. Er zou één rechtbank per arrondissement komen, waarin alle bestaande rechtbanken (ook vrede- en politierechters) zouden opgaan. Er zou meer management komen en een efficiënter tuchtstatuut voor de magistratuur.

Nog voor De Clerck de Atomiumwerkgroep opstartte, had hij zijn plannen al teruggeschroefd onder druk van de meerderheid: zo mochten de vrede- en politierechters onafhankelijk blijven, er kwam geen administratieve afdeling van de rechtbank van eerste aanleg meer en het concrete voorstel voor de splitsing van Brussel-Halle-Vilvoorde verdween uit de nota.

Dat deze punten uit De Clerck's nota werden gehaald, belette niet dat ze nog als discussiepunten op de agenda konden worden gezet. En dat gebeurde ook. Hoever staan we nu?

WAT IS GEREALISEERD?

Volgens justitieminister Stefaan De Clerck zijn de partijen het eens over drie punten:

* De gerechtelijke arrondissementen moeten groter worden.

* De zetelende magistratuur moet een orgaan krijgen dat haar vertegenwoordigt.

* Op centraal niveau moet een managementsorgaan worden opgericht voor het beheer van HRM, gebouwen, informatica, logistieke en materiële middelen.

Over al de rest blijven de meningsverschillen.

WAT STELT DE CLERCK NU VOOR?

De Clerck maakte tegen 21 december 2009 twee nieuwe synthesenota's: één over de hervorming van het gerecht; één over het tuchtstatuut. Wat verandert er in vergelijking met de vorige nota's terzake?

A. Hervorming rechtbanken

* Er komt geen eenheidsrechtbank meer. De rechtbank van koophandel, de arbeidsrechtbank en de rechtbank van eerste aanleg blijven naast elkaar bestaan.

Nochtans was die fusie - zeker op parketniveau - al opgenomen in het Octopusplan van 1998. Maar ze werd nooit gerealiseerd. Ook nu was er heel sterk verzet tegen het samensmelten van de arbeidsrechtbanken met de gewone rechtbanken. De arbeidsrechters hebben immers geen achterstand. Een opname in de rechtbanken van eerste aanleg zou alles flexibeler maken en dat zagen ze niet zitten. Bovendien vreesden de vakbonden voor de afschaffing van de lekenrechters in die arbeidsrechtbanken. Onderzoek van professor Jean Vanhoutte (rechtssociologie, Universiteit Antwerpen) wijst immers uit dat die zelf vinden dat ze er maar als bloempot bij zitten. Vooral de PS zag die afschaffing niet zitten. Zij was voor een fusie van de arbeidsrechtbank met de rechtbank van koophandel en eiste in ieder geval dat de arbeidsrechtbank apart zou blijven. En zo geschiedde.

* De sociale, economische, financiële en milieucriminaliteit wordt overgeheveld van de parketten naar de arbeidsauditoraten.

* Het kanton Tielt mag toch bij het nieuwe gerechtelijk arrondissement Brugge-Veurne blijven, het gaat dus niet naar Kortrijk-Ieper, zoals De Clerck zelf had gewild om "zijn" arrondissement wat groter te maken. Voor de rest blijft de verdeling van de arrondissementen wat ze was. Maar er blijft grote onenigheid over een aantal arrondissementen, o.a. over BHV.

De minister heeft deze nieuwe nota overgemaakt voor advies aan de Hoge Raad voor Justitie.

B. Tuchtstatuut magistraten

Ook over het tuchtstatuut van de magistraten maakte De Clerck een nieuwe nota. Ook hier waren er slechts een paar kleine wijzigingen:

* Er kwam een verduidelijking over de tuchtstraffen.

Zo wordt de waarschuwing afgeschaft en wordt de berisping de lichtste straf.

Een eerste negatieve evaluatie moet op het vlak van het management worden aangepakt: de huidige financiële sanctie verdwijnt.

Drie opeenvolgende negatieve evaluaties moeten aanleiding geven tot een tuchtstraf.

Thans kan de wedde maar twee maanden worden ingehouden bij wijze van tuchtstraf. Dat maximum wordt opgetrokken.

Er komt een nieuwe sanctie: een andere taak binnen dezelfde rechtbank.

* Over de deelname van externen in het tuchtcollege blijft de discussie woeden. De Vlaamse oppositie vond het nieuwe tuchtstatuut te "magistraatvriendelijk".

De meeste Vlaamse partijen wilden bovendien externen in de tuchtrechtbank opnemen, zoals dat al in Frankrijk, Spanje, Portugal en Italië het geval is en zoals dat al gebeurt in de Nationale Tuchtraad (die door het voorstel-De Clerck wordt afgeschaft, nvdr). Maar daar waren de Franstalige partijen tegen. Bovendien zou volgens een meerderheid van professoren de grondwet moeten worden herzien en het bewuste artikel was niet eens vatbaar verklaard voor herziening, zodat er twee legislaturen zouden overgaan eer het nieuwe tuchtstatuut gerealiseerd zou zijn. Eén advies vond evenwel dat geen grondwetsherziening vereist was.

WAAROM STAPTE N-VA OP?

Om vijf redenen:

1. Omdat er geen eenheidsrechtbank komt. Men behoudt de bestaande structuren. Volgens de N-VA is De Clerck hierbij "plat op de buik" gegaan voor de PS, die absoluut de arbeidsrechtbank als aparte eenheid wilde behouden.

2. Omdat de splitsing van het gerechtelijk arrondissement Brussel-Halle-Vilvoorde uit de Atomiumwerkgroep wordt gehaald en overgeheveld naar de werkgroep van Jean-Luc Dehaene die een oplossing moet bedenken voor de splitsing van het bestuurlijke arrondissement BHV.

3. Omdat er geen integraal management komt. De nota's zwijgen over de permanente evaluatie en de werklastmeting voor magistraten. De Vlaams-nationalepartij heeft ook vragen bij het Centrale Beheersorgaan bij Justitie, dat verantwoordelijk is voor HRM, gebouwen, materieel in informatica en dat met de arrondissementen beheerscontracten moet onderhandelen. Zal dit wel voldoende onafhankelijk zijn?

4. Omdat het tuchtrecht voor de magistraten onvoldoende wordt hervormd: de tuchtrechtspraak blijft te veel in handen van magistraten zelf, er komen geen externen in de tuchtorganen, de Hoge Raad voor de Justitie krijgt geen inzagerecht in lopende tuchtdossiers en kan zelf rechtstreeks geen tuchtzaken opstarten.

5. Omdat De Clerck "op alle vlakken volledig heeft gecapituleerd voor de PS", volgens de N-VA. De partij stelt vast dat Vlaanderen een andere justitie wil, maar Wallonië niet. Ze bepleit nu twee proefprojecten: één in Vlaanderen (waarin de aanvankelijke idee van de eenheidsrechtbank zou worden doorgevoerd), één in Wallonië (waarbij men zou werken met het ingewikkelde systeem dat De Clerck nu voorstelt).

ANDERE DISCUSSIES

Ondertussen morrelde het ook in de meerderheid zelf.

* De PS vindt dat de "hervorming te ver van de burger staat". Het is "een personeelsherschikking, een hervorming die belangrijk is voor betrokkenen, maar minder voor de rechtsonderhorige", zo zegde Justitiespecialist Thierry Giet aan Le Soir. Die rechtsonderhorige zou "nog verder moeten gaan rondreizen om recht te krijgen, door de grotere arrondissementen".

(De kritiek dat de hervorming vooral belangrijk was voor het personeel, was bij de politiehervorming nog meer het geval dan bij deze justitiehervorming. En bovendien: de hervorming neemt de meeste ideeën van Laurette Onkelinx gewoon over. Wat bij de andere partijen de indruk creëerde dat de PS de hervorming gewoon niet gunt aan minister De Clerck, nvdr).

* De PS heeft ook vragen bij het beheer van de rechtbanken. De partij vindt het goed dat ieder arrondissement een eigen beheersorgaan krijgt (voor de materiële en logistieke middelen, de gebouwen, de informatica e.d.), maar ze wil niet dat de Minister van Justitie daardoor zijn politieke verantwoordelijkheid verliest voor wat in de rechtbanken gebeurt.

Bovendien heeft de partij vragen bij het Centrale Beheersorgaan dat bij de federale overheidsdienst Justitie in het leven wordt geroepen. "Is dit orgaan voldoende onafhankelijk? Volgens welke regels gaat het de beheersovereenkomsten met de gerechtelijke arrondissementen uitwerken?"

* De MR wil absoluut niet weten van een fusie van Aarlen met Neufchâteau en Marche-en-Famenne en evenmin van Hoei met Eupen en Verviers omdat de huidige arrondissementen te zeer van elkaar verschillen en omdat sommige burgers dan te ver moeten rijzen. Eerder sprak de Hoge Raad voor de Justitie zich al tegen deze fusies uit en bepleitte zij alternatieven.

De PS vindt terzake dat de vergroting van de arrondissementen in overleg met de plaatselijke korpsen en met alle betrokkenen moet gebeuren. De Franstalige socialisten willen "in fasen werken, met duidelijke becijferde evaluaties over de gevolgen".

(

UPDATE 19 JANUARI 2009:* Open Vld betuigde op 19 januari haar volle steun aan de plannen van Justitieminister Stefaan De Clerck (CD&V) om het gerecht te hervormen. Open Vld-voorzitter Alexander De Croo riep de minister op om het Atomiumoverleg alvast binnen de meerderheidspartijen opnieuw op te starten, nog voor het advies van de Hoge Raad voor Justitie over zijn nieuwe plannen binnen is.

Open Vld vindt echter dat er geen verwaterd compromis uit de bus mag komen. Ze meent bovendien dat de informatisering van het gerecht niet mag stilliggen zolang niet beslist is over de grootte van de gerechtelijke arrondissementen, zoals minister De Clerck nog wel bepleit. De liberale partij is voor eenheidsrechtbanken in grotere gerechtelijke arrondissementen. De arbeidsrechtbanken moeten in die eenheidsrechtbanken opgaan, maar de vredegerechten en de politierechtbanken niet. Senatrice Martine Taelman steunde ook de Raad van Procureurs in zijn pleidooi voor een eenheidsparket (zie: hieronder).

De nieuwe, grotere gerechtelijke arrondissementen moeten voor Taelman worden uitgetekend op basis van sociale en economische criteria én op basis van de hoeveelheid werk die de rechtbanken nu hebben. “De provinciegrenzen mogen daarbij geen taboe zijn”, zo zegde ze.

Open Vld wil ook dat over de tucht van de magistraten niet alleen door rechters zelf wordt geoordeeld, maar ook door externen.

Opmerkelijk was het voorstel om de onderzoeksrechters, de raadkamers en de Kamers van Inbeschuldigingstelling (KIB) af te schaffen, althans voorzover deze laatste twee organen verdachten naar de strafrechter sturen.

“Raadkamer en KIB zijn schakels die de procedures nodeloos verlengen. Het zou beter zijn als alle onderzoeken door het parket worden gedaan”, zo zegde Kamerlid Carina Van Cauter. Momenteel worden de grote onderzoeken naar moorden en zware financiële criminaliteit, waarbij aanhoudingen en huiszoekingen nodig zijn, nog door een onderzoeksrechter gedaan. Maar daar wil Open Vld van af. Het parket kan dit – volgens haar – net zo goed. "Op voorwaarde dat er een rechter van het onderzoek komt", vond Van Cauter. Die gaat - naar Italiaans model - na of het parket de mensenrechten wel respecteert tijdens zijn onderzoek. Maar meer doet hij niet. Dit idee werd jaren geleden al geopperd door de toenmalige VLD-fractieleider Hugo Coveliers (nu: VLOTT).

Van Cauter: “Na ieder onderzoek kan de procureur zelf de verdachten dagvaarden voor de strafrechter. Zonder tussenkomst van raadkamer of KIB. Alle procedurekwesties kunnen dan gewoon in openbare zitting voor de strafrechter ten gronde worden behandeld. Eén keer en geen vier keer zoals nu”. Met dit voorstel wil Open Vld de strafprocedure drastisch inkorten. De liberale partij pikt daarmee een idee op dat in de jaren negentig al werd verdedigd door Chris Van den Wyngaert, toenmalig professor strafrecht en huidig rechter bij het Internationaal Strafhof in Den Haag. Het idee werd ook bepleit door de Commissie Georganiseerde Fiscale Fraude. EINDE UPDATE 19 JANUARI 2009.)

* De Raad van Procureurs wil niet dat de sociale, economische, financiële en milieucriminaliteit naar de arbeidsauditoraten gaat. "De auditoraten hebben hier niet om gevraagd, ze hebben er niet het nodige personeel voor en ze hebben zich nog niet met deze dossiers beziggehouden, terwijl de parketten daarin de jongste jaren veel hebben geïnvesteerd", zegt Annemie Gepts namens de Raad.

Het voorstel-De Clerck bevordert volgens Raad bovendien de versnippering, want "het creëert twee parketten per gerechtelijk arrondissement".

Omdat je bij de meeste criminele feiten ook nog misdrijven van gemeen recht hebt (oplichting, schriftvervalsing, mensen handel…) dreigt tussen parketten en auditoraten over elk belangrijk dossier een "oorlogje" te ontstaan, wat de efficiëntie van de afhandeling van de dossiers zeker niet ten goede komt.

De Raad wil een eenheidsparket per arrondissementen hij pleit voor één arrondissement per provincie. Er zouden dan nog elf arrondissementen overblijven en geen 27 meer. (Merkwaardig genoeg gaat het door de politici zo van conservatisme beschuldigde parket, veel verder in de hervormingsvoorstellen en in de rationalisatie dan de politici zelf. En dit niet alleen aan Nederlandstalige, maar ook aan Franstalige kant, nvdr).

HOE GAAT HET NU VERDER?

De Clerck wil de werkzaamheden hervatten, zo gauw hij de bedenkingen van de Hoge Raad voor Justitie over zijn nieuw plan binnen heeft. Hij heeft bovendien bij alle partijen hun standpunten opgevraagd met betrekking tot het tuchtstatuut van de magistraten. Als al deze documenten binnen zijn wil hij opnieuw starten. De discussies moeten volgens hem gaan over:

* De Hoge Raad voor de Justitie.

* De andere justitiële "satellieten" (justitiehuizen bv.).

* Het gerechtelijk arrondissement Eupen.

* De gevolgen van de hervorming op andere bestuurlijke, politionele en justitiële overheden en actoren.

* Een inventaris van wetten die door de hervorming moeten veranderen.

* Een inventaris van veranderingen die binnen het huidig wettelijk kader kunnen.

De Clerck zegt dat hij tegelijkertijd in 2010 drie wetsontwerpen voorbereidt:

* Een basiswet die de nieuwe architectuur van het gerecht bevat.

* Een wet om een college voor de zetelende magistratuur op te richten, zoals dat bestaat voor het college van procureurs-generaal.

* Een tuchtwet voor de magistraten.

Deze drie ontwerpen zouden nog voor het einde van deze legislatuur moeten worden goedgekeurd, aldus de minister.

Of het zover komt, is zeer de vraag. Volgens sommige insiders is het zelfs de vraag of de Atomiumgroep nog tot enig resultaat zal leiden.

Bron : Gazet Van Antwerpen , dd. 18/01/2010 – Auteur John De Wit .