8. "Het amphitheater"

8.1. Parallel met het theater ontwikkelde zich een andere soort schouwspel : het gladiatorengevecht. Dergelijke "spelen", die vermoedelijk hun oorsprong vonden in begrafenisceremonieel, werden door de Romeinen van de Etrusken overgenomen.

Het eerste rapport over een gladiatorengevecht te Rome dateert uit het jaar 264 v. C., ter gelegenheid van de lijkspelen ter ere van M. Brutus. Streden toen nog maar 3 paren gladiatoren, in 174 v. C. waren het er reeds 37, tijdens de begrafenisplechtigheden van T. Flaminius. Toen Julius Caesar (100-44 v. C.) aedilis was (65 v. C.), organiseerde hij grootse volksfeesten, waarbij 320 paren gladiatoren vochten. Het record staat op naam van Trajanus (keizer van 98 tot 117 n. C.), die om de overwinnig op de Daciërs (volk in Centraal-Europa) te vieren in 106 n. C. 5000 paren liet optreden.
Gladiatoren waren gewoonlijk krijgsgevangenen, veroordeelde misdadigers of slaven. Zij werden in speciale opleidingscentra ("ludi") getraind. Tijdens het principaat vochten ook mannen van adel in de arena, dit om de keizer te behagen.

8.2. Gladiatorengevechten hadden zeer veel succes. Er werden voor dergelijke vertoningen reusachtige amfitheaters gebouwd. Het bekendste is het "Amphitheatrum Flavium" te Rome, dat van 72-80 n. C. gebouwd werd.


Colosseum (maquette)


Colosseum (huidige staat)

Het werd in de volksmond "Colosseum" geheten naar een reusachtig standbeeld van Nero (keizer van 54 tot 68 b. C.), dat op die plaats had gestaan en vernield was tijdens de revolutie waarin de keizer de dood vond. 12.000 Joodse dwangarbeiders werkten eraan. Het werd ingehuldigd tijdens feesten die 100 dagen duurden. Meer dan 50.000 toeschouwers konden het gebouw door 89 ingangen betreden.

8.3. Het heeft de verwondering gewekt van heel wat kenners van de Romeinse oudheid, dat in de Latijnse literatuur op een enkele uitzondering na geen spoor van afkeer tegenover zoveel bloedig geweld te vinden is. Blijkbaar vonden zelfs de meest eminente personen van die beschaving dat de vertoningen in de amfitheaters door de beugel konden. Een uitzondering op die regel vinden we in de persoon van L. Annaeus Seneca (ca. 4 v. C. - 65 n. C.). In zijn "Epistulae morales ad Lucilium", een verzameling van 124 brieven, vinden we op meer dan een plaats kritiek op verscheidene aspecten van de Romeinse samenleving van zijn tijd.

Nihil vero tam damnosum bonis moribus quam in aliquo spectaculo desidere; tunc enim per voluptatem facilius vitia subrepunt. Quid me existimas dicere? Avarior redeo, ambitiosior, luxuriosior, immo vere crudelior et inhumanior, quia inter homines fui. Casu in meridianum spectaculum incidi lusus exspectans et sales et aliquid laxamenti, quo hominum oculi ab humano cruore acquiescant : contra est. Quicquid ante pugnatum est misericordia fuit; nunc omissis nugis mera homicidia sunt. Nihil habent quo tegantur; ad ictum totis corporibus expositi numquam frustra manum mittunt. Hoc plerique ordinariis paribus et postulaticiis praeferunt. Quidni praeferant? Non galea, non scuto repellitur ferrum. Quo munimenta? Quo artes? Omnia ista mortis morae sunt. Mane leonibus et ursis homines, meridie spectatoribus suis obiciuntur. Interfectores interfecturis iubent obici et victorem in aliam detinent caedem; exitus pugnantium mors est : ferro et igne res geritur. Haec fiunt, dum vacat arena. "Sed latrocinium fecit aliquis, occidit hominem." quid ergo? Quia occidit, ille meruit ut hoc pateretur : tu quid meruisti miser ut hoc spectes? "Occide, verbera, ure! Quare tam timide incurrit in ferrum? quare parum audacter occidit? Quare parum libenter moritur?" Plagis agitur in vulnera. "Mutuos ictus nudis et obviis pectoribus excipiant." Intermissum est spectaculum. "Interim iugulentur homines, ne nihil agatur." Age, ne hoc quidem intellegitis, mala exempla in eos redundare, qui faciunt? Agite dis immortalibus gratias, quod eum docetis esse crudelem, qui non potest discere.
(Epistulae ad Lucilium 7, 2-5)

Voetnoten
1. damnosus : schadelijk, verderfelijk / desidere : neerzitten
2. subrepere : binnensluipen, ongemerkt overvallen
3. meridianum spectaculum : het schouwspel in het amfitheater duurde de hele dag. In de voormiddag stonden gevechten van mens tegen dier op het programma. De gladiatoren traden 's namiddags op. 's Middags gingen de meeste toeschouwers naar huis om te eten, maar om degenen die bleven te verstrooien werden nóg meer slachtpartijen georganiseerd / lusus et sales : "grappige vertoningen"
4. laxamentum, i : ontspanning, verademing / cruor, oris : bloed
5. nugae, arum : kleinigheden, de "kinderspelletjes" van 's voormiddags / homicidium, i : moord
6. ordinariis paribus et postulaticiis : bedoeld zijn de beroepsgladiatoren; men had gewone (ordinarii) en buitengewone (postulaticii), die alleen op verzoek (cfr. 'postulare') optraden
7. artes : "de kunst van het zwaardvechten"
9. ferro et igne : zij die uit schrik de arena niet durfden betreden, werden er met gloeiende poken toe gedwongen (vandaar "ure"!)
10. dum vacat arena : over de middag waren de meeste toeschouwers gaan eten
12. plaga, ae : slag, verwonding
15. eum : vermoedelijk wordt hier Nero bedoeld, die op het ogenblik van het schrijven van deze brief nog niet door zijn wreedheid was opgevallen