Johan van Oldenbarnevelt (1547-1619), landsadvocaat van Holland, strateeg, politicus. Van Oldenbarnevelt was een politieke projectontwikkelaar die in een chaotische periode van de opstand tegen Spanje niet alleen de richting wees, maar ook iedereen daarheen wist te laten bewegen. Zo ontstond uit een combinatie van veiligheid en rijkdom een klein landje dat al oorlogvoerend een economisch wonder tot stand kon brengen. Oldenbarnevelt was van eenvoudige komaf, maar heeft er van alles aan gedaan de schijn voor zich te laten werken. Hij veranderde zijn oorspronkelijke naam ‘Oudenbarnevelt’ in Oldenbarnevelt, later verzon hij een adellijke stamboom. De waarheid was voor Oldenbarnevelt soms de dienstmaagd van het doel. Dat lijkt misschien vreemd voor iemand die goed was in papierwerk, uitblonk in dossierkennis en op het eerste gezicht overkwam als een onverzadigbare vergaderaar. Maar Oldenbarnevelt was een zeldzaam mengsel van straatvechter en ambtenaar. Eerst werd hij pensionaris (een soort stadssecretaris) van Rotterdam, en was hij als afgevaardigde aanwezig bij pionierende vergaderingen onder het voorzitterschap van Willem van Oranje. De prins heeft een grote invloed gehad op de jonge Oldenbarnevelt. Toen Oranje in 1584 door een sluipmoordenaar om het leven werd gebracht, sprong de Rotterdamse pensionaris in het gat. In 1586 werd hij landsadvocaat van de Staten van Holland. Vanaf toen begonnen de Hollandse steden, de andere provincies, en ook Oranjes zoon, prins Maurits, de kracht van zijn sturende hand te voelen. Sturing was hoog nodig. Tot vlak daarvoor had de visie van Willem van Oranje het plan geleverd waarop werd genavigeerd. Oranje had de noordelijke en de zuidelijke Nederlanden als eenheid willen behouden; alleen als zeventien gewesten konden de opstandelingen het volgens hem tegen het machtige Spanje uitzingen. Die visie had het een aantal jaren vóór Oranjes dood begeven, toen een drietal zuidelijke provincies zich met de Unie van Atrecht in 1579 afscheidden. Met lange tanden had Oranje in datzelfde jaar ingestemd met de Unie van Utrecht, een defensief verbond van een allegaartje van noordelijke en zuidelijke provincies, gebiedsdelen en steden als Gent en Antwerpen. Het verval van de eenheid zette door toen de hertog van Parma, een briljante Spaanse legeraanvoerder, vanuit het zuiden begon met de ‘reconquista’. De ene na de andere stad viel in zijn handen, met als climax in 1585 Antwerpen. Vier jaar later stonden de Spanjaarden aan de Waal, in het oosten tot aan de IJssel, en in het noorden was de hele provincie Groningen in hun handen. Vanaf toen begon de samenwerking tussen Oldenbarnevelt en prins Maurits te lopen. De tien jaren van Parma werden opgevolgd door de tien jaren van Maurits. Het was een uitstekende taakverdeling: de twintig jaar jongere Maurits deed keurig wat een kapitein-generaal moest doen, het terugveroveren van de verloren steden, en Oldenbarnevelt deed de rest. Niets gaf hij uit handen, hij deed alles zelf. We zien Oldenbarnevelt vergaderen, maar we zien hem even vaak te paard, op weg naar steden die weigeren geld af te dragen. Dikwijls kwam hij de vaatjes contanten persoonlijk in Maurits’ legerkamp afleveren. Dankzij hem hadden de opstandelingen een leger met een in Europa unieke kwaliteit: betrouwbare betaling. Oldenbarnevelt wist bijna alle stadsbesturen te overtuigen van het belang van eenheid. Alle beschikbare middelen moesten worden ingezet voor dat ene doel: terugdrijven van de Spanjaarden. De staat die tot stand kwam liet al de contouren zien van die in de latere Gouden Eeuw: de zeven gewesten met de politieke en financiële dominantie van Holland. Die omtrek was dus van Oldenbarnevelts makelij. In 1600 liep de perfecte samenwerking tussen Oldenbarnevelt en zijn junior-partner zware averij op. De landsadvocaat wilde dat Maurits met zijn leger naar Duinkerken ging, om daar af te rekenen met het kapersnest dat de Nederlandse koopvaardij jaarlijks grote verliezen bezorgde. Maurits vond het een heel slecht idee, maar Oldenbarnevelt liet zich niet tegenspreken. Dus trok Maurits diep vijandelijk gebied binnen. Eenmaal op weg werd hem door een Spaans leger bij Nieuwpoort de weg terug afgesneden. Het kwam tot een bloedige veldslag, die Maurits op het nippertje wist te winnen. Daarna waren de verhoudingen tussen de twee machtigste mannen verziekt. Geruchten gingen dat in een onderhoud vlak na het gevecht Maurits zijn mentor een klap in het gezicht had verkocht. De wrijving tussen beiden kreeg een dramatisch vervolg tijdens het Twaalfjarig Bestand (1609-1621), een wapenstilstand met de vijand. Het conflict centreerde zich rond een scheuring in de Nederduitse Gereformeerde Kerk. Die scheuring verdeelde de hele bevolking; er klonken theologische disputen op de markt, in de kroeg. Het ging om de leer van de predestinatie: in hoeverre had God alles voorbeschikt. Wat het vraagstuk explosief maakte was een hiermee verbonden kwestie: als God alles heeft voorbeschikt, heeft Hij dan ook het Kwaad op Zijn naam staan? Een groep gematigde theologen vond van niet, en maakte met een Remonstrantie of klaagschrift bekend zich te willen afscheiden. Het verzet hiertegen was fel en onverzoenlijk, de contraremonstranten kreten de remonstranten uit als verderfelijke ketters. Oldenbarnevelt sloot zich aan bij de gematigden, de remonstranten. Hij vond dat er meerdere richtingen toegestaan moesten worden. Maurits koos voor de andere partij. Het conflict werd hierdoor politiek. Oldenbarnevelt beging toen een grote vergissing, hij liet Holland de oprichting van (remonstrantse) milities toestaan zodat de contraremonstrantse opstandjes konden worden neergeslagen. Hiermee zaaide Oldenbarnevelt de kiem voor een tweede soort leger in het land, naast dat van Maurits. Maurits kwam hiertegen in actie. In augustus 1618 pleegde hij een staatsgreep. Oldenbarnevelt werd samen met een aantal medestanders, onder wie Hugo de Groot, gevangen genomen. Wat volgde was een politiek proces. De 24 door Maurits uitgekozen rechters veroordeelden hem op 12 mei 1619 ter dood. Een dag later beklom hij onder massale belangstelling het hoge schavot op het Binnenhof. In zijn laatste toespraak sprak hij: “Mannen, geloof niet dat ik een landverrader ben, ik heb oprecht en vroom gehandeld, als een goede patriot, en zo zal ik sterven.” Hij was 71 jaar. Na de executie schraapten souvenirjagers het bloed van het schavot. Niemand weet waar het lichaam van Oldenbarnevelt ligt begraven.