In de 17de eeuw ontwikkelde zich vooral in Nederland binnen het stilleven een specifiek genre: het Vanitas.
Vanitas is het Latijn voor 'ijdelheid'. Vandaag betekent het meer 'pronkzucht', maar toen was 'ijdel' eerder leegte, het ijle.
Het thema ging over het tijdelijke en het zinloze van ht leven, het vergankelijke. Het was een variant op het 'memento mori':Gedenk eraan te moeten sterven'. Nederland had toen zijn Gouden Eeuw met veel rijkdom en dit was een moraliserend thema, dat niets blijft.
Veel voorkomende voorwerpen zijn: een schedel (de dood), geschilde citroen en/of zandloper (verstrijken van tijd), een omgestoten glas (leegte), maar ook soms persoonlijke voorwerpen. Zo kan in feite iedereen een persoonlijk vanitas maken. Je bent bvb een roker die graag wijn drinkt, graag op reis gaat en met vrienden kaart speelt. Je kan het verbeelden door: een karaf wijn met een liggend glas erbij, enkele sigarettepeuken, als onderlegger een wereldkaart en her en der wat speelkaarten gestrooid. Verder kan je het illustreren met een schedel, een gedoofde kaars, een portretfoto van je met gebarsten glas,...
Voor schilders was het vanitas, net als het traditioneel stilleven, een manier om aan te tonen hoe fijn en gedetailleerd men kon schilderen. Dit vanitas is van Pieter Claesz (1596-1661). Een heel bijzonder vanitas van hem is zijn zelfportret met Vanitas uit 1626. Je ziet het HIER.