Van Helmont was een Antwerpse schilder in de eerste helft van de 17de eeuw. Hij schilderde dorpsscènes, kroegtaferelen, markten,... Hij had een nogal opvliegend karakter en was geregeld betrokken in vechtpartijen, bij zoverre dat hij Antwerpen moest verlaten. Nadien woonde hij in Brussel.
Dit schilderij is de alchemist. Het was een vaak voorkomend thema in de 16de en 17de eeuw. Veelal was het een groezelige, slordige verduisterde kamer met een oude pan tussen veel potten en kolven. Eigenlijk was het een moraliserend thema om aan te geven dat je in armoede kan belanden door zich bezig te houden met prullaria.
Alchemie kende een opgang in Europa vanaf eind 15de eeuw tot begin 19de eeuw. Het was een natuurfilosofie waar het Grote Werk, zoals ze dat noemden, erin bestond om van lood goud te maken (de Steen der Wijzen). Dat zette er toe aan bij veel mensen om er hun laatste geld aan te besteden.
Zo was het in Wenen ten tijde van Mozart een ware rage en stond Wenen vol met ovens in de hoop om goud te kunnen maken.
Uit die alchemie is dan de filosofische kant ontsproten, die zich uitte in de vrijmetselarij: een beter mens worden door jezelf van lood in goud te veranderen. 'Erleuchtung' werd dit genoemd. De andere tak geloofde meer in een betere wereld door kennis en rede, de 'Aufklärung'.
Het proces en de leer hier uit de doeken doen, zou ons iets te ver leiden. Weet dat bijvoorbeeld de wetenschapper Newton een fervente alchemist was. En dat de verhalen van Sneeuwwitje, Assepoester, Hans en Grietje,... allen een verhaaltrant volgen die symbolisch het alchemistisch proces inhouden. De filmreeks 'Lord of the Rings' heeft bvb een onderliggende alchemistische symboliek.
Alchemie had zijn eigen symboliek. De iconografie ervan is dus een aparte studie op zich. Met de ontwikkeling van de wetenschap met de Verlichting, zal alchemie stilaan verdwijnen en overgenomen worden door de moderne scheikunde. Het filosofisch aspect is in sommige middens nog aanwezig.