‘Zwaluwen’ is een schilderij van Manet uit 1873. Het is een pastoraal tafereel van twee vrouwen in een weide en bij nader toezien zien we inderdaad twee zwaluwen.
Die techniek met de titel gebruikte Manet ook met ‘Le Déjeuner sur l’herbe’, die oorspronkelijk ‘De Baadster’ heette, terwijl ze ook op de achtergrond op het schilderij stond. De modellen waren: links zijn moeder, en rechts zijn vrouw Suzanne Leenhoff. Door deze titel en de vrouwen op de voorgrond, associeer je de vrouwen onwillekeurig met zwaluwen.

Om het schilderij te begrijpen moet je eerst een familieverhaal kennen…

Suzanne Leenhoff was een Nederlands meisje dat als pianiste roem wou vergaren in Parijs. Als 18-jarige trok ze in 1847 naar Parijs en gaf ze pianoles ten huize Manet. Daar begon ze in 1849 een relatie met Edouard Manet. In 1852 kreeg ze een zoon die ze Léon Koëlla-Leenhoff noemde. Wie de vader was is tot op heden niet gekend. Misschien wist ze het zelf niet. Mogelijks had ze een relatie met vader Manet (die enkele maanden voor de geboorte stierf door syfilis), mogelijks is het van Edouard (die ook syfilis had) of misschien iemand anders. Feit is dat bij de doop van het kind Edouard peter was. Hij zou pas in 1863 trouwen met Suzanne. Steeds werd voorgehouden dat Léon een jongere broer van Suzanne was. Léon zelf kwam pas te weten op zijn twintigste wie zijn echte moeder was. Edouard van zijn kant heeft nooit het vaderschap op zich genomen, en Suzanne heeft pas officieel hem erkend als zoon net voor haar dood (in verband met de erfenis).

Deze historie kennende, kijk je uiteraard anders naar het schilderij: de moeder in het zwart leest een boek. De dame in het wit draagt een sluier en kijkt in de verte (symbool voor de onbekende toekomst?). Er is geen interactie tussen beide dames. Naast haar ligt een lege mand. Zwaluwen staan symbool voor hunkering naar thuis of trouw aan het gezin (Zeelui hadden vaak een zwaluw als taouage). Maar laagvliegende zwaluwen voorspellen wel onweer (doordat insecten dan laag vliegen). Is er onheil op komst of is er ruzie?

Dan kijk je ook anders naar enkele andere schilderijen van Manet: ‘Le déjeuner sur l’herbe’ met twee geklede mannen en een naakte vrouw. De relatie met vader en zoon? Of het schilderij ‘Le déjeuner dans l’atelier’ uit 1868: op de voorgrond Léon, die met zijn rug gekeerd staat naar Suzanne, die duidelijk een moederlijke blik heeft naar de zoon toe. Aan tafel een mijmerende man: een intieme vriend van Manet, de schilder Joseph-Auguste Rousselin. Zit hij er voor iets tussen? Bovendien zijn er tal van symbolen: een zwarte kat en wapens op de stoel, op tafel een geschilde citroen en oesters, wat een vanitas symboliseert. Het tijdelijke, het vergankelijke, het vluchtige.
Zeker weten dat in veel schilderijen de familieperikelen van Manet zijn verweven, maar het raadsel blijft…