Een woordje meer over het staatsieportret in het algemeen. Een staatsieportret is een portret ten voeten uit van een hoogwaardigheidsbekleder, dat vooral de macht, waardigheid en rijkdom moet uitstralen van de persoon. 'Staatsie' komt van het Franse 'stage' wat letterlijk verhoging betekent, maar ook luister of praal betekent. Bij veel portretten zijn de personen ook vaak op een verhoging geportretteerd, waardoor je onwillekeurig moest opkijken naar de persoon als het schilderij werd opgehangen. Tussen 1550 en 1700 waren de poses veelal staande met gespreide benen en de armen in de zij, zoals bij dit portret van Keizer Karel en Filips II (1551). De pose straalde stabiliteit, macht en viriliteit uit in die tijd. Het feit dat Keizer Karel de leiband van zijn hond vasthoudt, wijst erop dat hij de leiding heeft. Veel vorstenhuizen laten zich op deze wijze portretteren.
Met dit schilderij van Lodewijk XIV van Rigaud veranderde de pose en kreeg deze overal in Europa navolging. Bij deze pose werd de linkervoet naar voren gezet en de rechtervoet haaks daarachter. De pose biedt eveneens stabiliteit, maar is veel sierlijker. Het portret straalt niet alleen macht maar ook schoonheid uit bij deze pose. Door de pose is de geslachtszone minder prominent in beeld en zelfs verdoken, maar komt het dijbeen meer in de kijker, wat sierlijker is. Lodewijk XIV was een balletdanser en dat zal er veel mee te maken gehad hebben. Als je goed kijkt naar het portret zie je de idealisering goed: Lodewijk is een man van 63 jaar, maar heeft de benen van een jonge balletdanser! Om maar aan te geven welke rage het ballet betekende: de balletleraar van de jonge koning had diens danspassen opgetekend en die in 1700 gepubliceerd. Dit noteren van danspassen kreeg nadien een eigen naam: choreografie. De voorgeschoven linkervoet heeft ook iets agressief. Hij wijst met de punt in de richting van de kijker, alsof hij de fysieke barriere bepaalt tussen de koning en de toeschouwer. Merk ten andere ook op dat hoge hakken aanvankelijk een mode was bij mannen.
Mettertijd kwam er ook de variatie om de rechtervoet naar voor te plaatsen, zoals hier bij Napoleon III. En Leopold I was een twijfelaar, maar de rechtervoet heeft toch ietwat de voorkeur. Uiteraard hing de pose soms af van de postuur van de persoon. Maria-Theresia liet zich veelal zittend portretteren, vanwege haar overgewicht (16 kinderen baren kan gevolgen hebben). Om maar te zeggen: zelfs vandaag nog, als we een huwelijksfoto laten maken of bij de filmsterren in Cannes op de rode loper, wordt de pose met het voetje vooruit nog steeds aangenomen. Tenandere: de rode loper hebben we aan de spoorwegen te danken. In 1902 werd die in New York het eerst gebruikt om de mensen de weg te wijzen voor zij die in eerste klasse reisden. Vandaar dus...
|